Literatura jest dla mnie czysto egoistycznym działaniem

Grze­gorz Jan­ko­wicz: Pod­czas tego­rocz­ne­go Trans­Por­tu Lite­rac­kie­go będzie­my mie­li przy­jem­ność poroz­ma­wiać o Two­jej książ­ce. Zamie­rzam zapy­tać Cię o to, co wyła­nia się z Two­jej opo­wie­ści, któ­ra będzie dla mnie oku­la­ra­mi, poprzez któ­re wspól­nie spoj­rzy­my na ota­cza­ją­cą nas rze­czy­wi­stość. Zasta­na­wia­łem się, jaki temat mógł­by połą­czyć Cie­bie i wszyst­kie autor­ki i auto­rów z „Nowe­go euro­pej­skie­go kano­nu lite­rac­kie­go”, sta­jąc się dla nas wszyst­kich natu­ral­nym punk­tem odnie­sie­nia. Dosze­dłem do wnio­sku, że jest nim zja­wi­sko wspól­no­ty. Zwłasz­cza dziś, w obli­czu tej okrop­nej woj­ny, któ­ra toczy się w Ukra­inie, temat wspól­no­ty wyda­je się wyjąt­ko­wo waż­ny. Soli­dar­ność z Ukra­iną oraz zaan­ga­żo­wa­nie w pomoc przy­cho­dzi więk­szo­ści z nas odru­cho­wo. Jest odpo­wie­dzią na krzyw­dę. Czu­je­my więź z ofia­ra­mi, chce­my im pomóc i wraz z nimi ode­przeć agre­so­rów. Słusz­nie iden­ty­fi­ku­je­my te wszyst­kie reak­cje jako impul­sy skła­nia­ją­ce nas do łącze­nia się w mię­dzy­na­ro­do­wą wspól­no­tę wspar­cia.

Jed­nak gdy zaczy­na­my się zasta­na­wiać nad natu­rą wspól­no­ty, docho­dzi­my do wnio­sku (a przy­naj­mniej ja dosze­dłem do takiej kon­klu­zji), że w jej defi­ni­cji nie ma nic oczy­wi­ste­go. Wło­ski filo­zof Rober­to Espo­si­to, któ­ry zaj­mu­je się tym zagad­nie­niem od wie­lu lat, wska­zu­je na bar­dzo cie­ka­wą ety­mo­lo­gię łaciń­skie­go com­mu­ni­tas. Rdze­niem tego sło­wa jest rze­czow­nik munus, któ­ry ozna­cza „obo­wią­zek” oraz „odpo­wie­dzial­ność”, a tak­że „dar”, ale taki, któ­ry jed­nost­ka musi ofia­ro­wać swo­jej wspól­no­cie. Te ety­mo­lo­gicz­ne roz­wa­ża­nia dopro­wa­dzi­ły Espo­si­tę do wnio­sku, że wspól­no­to­wa więź zawsze jest etycz­nym zobo­wią­za­niem, z któ­re­go nie może­my zre­zy­gno­wać. Albo ina­czej: może­my z nie­go zre­zy­gno­wać, ale za okre­ślo­ną cenę, któ­rą naj­czę­ściej jest ana­te­ma. Czy nie jest jed­nak tak, że ety­ka to jedy­nie maska dla wspól­no­ty, któ­rej głów­ny cel zawsze ma cha­rak­ter poli­tycz­ny? Prze­cież obser­wu­je­my wokół nie­ustan­ne wal­ki róż­nych grup i stron­nictw. Nie­któ­rzy mówią nawet o woj­nie nowo­cze­snych ple­mion, któ­re chcą zdo­być prze­wa­gę – poli­tycz­ną, kul­tu­ro­wą czy eko­no­micz­ną – kosz­tem innych.

Nie chcę roz­strzy­gać powyż­szych kwe­stii. Moje pyta­nie brzmi nastę­pu­ją­co: Czy lite­ra­tu­ra powin­na się dziś opo­wia­dać za wspól­no­tą, czy prze­ciw­ko niej? Będę wdzięcz­ny, jeśli zechcesz podzie­lić się ze mną swo­imi reflek­sja­mi.

Béren­gère Cour­nut: Gdy piszę, nie myślę o wspól­no­cie, nie myślę o poli­ty­ce. Pisząc, eks­plo­ru­ję wła­sne, czę­sto wyima­gi­no­wa­ne świa­ty. W takim rozu­mie­niu mogła­bym powie­dzieć, że lite­ra­tu­ra, a raczej jej two­rze­nie jest dla mnie czy­sto ego­istycz­nym dzia­ła­niem. W pisa­niu pra­cu­ję z samą sobą (i nad sobą). Bli­skie jest mi podej­ście antro­po­lo­gicz­ne, więc oczy­wi­ście ludz­kie wspól­no­ty czy całe spo­łecz­no­ści znaj­du­ją się w tej opty­ce. Są jed­nak bar­dziej obsza­rem moich badań, są moim two­rzy­wem. Dość szyb­ko jed­nak zda­łam sobie spra­wę, że tak napraw­dę tym, cze­go szu­kam w lite­ra­tu­rze, jest bada­nie związ­ku ludzi z ich śro­do­wi­skiem, i to dla­te­go tak pocią­ga­ły mnie te spo­łecz­no­ści, w któ­rych kra­jo­braz, przy­ro­da zaj­mu­ją cen­tral­ne miej­sce. Wyda­je mi się, że to pyta­nie o sto­su­nek do wspól­no­ty ma bar­dziej inte­lek­tu­al­ny cha­rak­ter. A mi wła­śnie zale­ży na pró­bie odej­ścia od inte­lek­tu­al­ne­go czy emo­cjo­nal­ne­go punk­tu widze­nia na rzecz doświad­cze­nia nie­mal cie­le­sne­go, bo takie wła­śnie jest w tych spo­łecz­no­ściach odczu­wa­nie wła­snej zie­mi.

Sam pro­ces pisa­nia jest też dla mnie bar­dzo samot­ni­czym doświad­cze­niem. Pod­cho­dzę do nie­go rze­mieśl­ni­czo. To pra­ca do wyko­na­nia. Naj­pierw pew­nie bar­dziej badaw­cza – zbie­ra­nie infor­ma­cji, robie­nie nota­tek. Potem samo pisa­nie. W tym pro­ce­sie twór­czym nie mam na hory­zon­cie wspól­no­ty, nie myślę w jaki spo­sób moja książ­ka będzie na nią oddzia­ły­wać. Myślę o tym, by poprzez lite­ra­tu­rę zaofe­ro­wać zanu­rze­nie w świe­cie, któ­ry mnie zafa­scy­no­wał na przy­kład w świe­cie Hopi i Inu­itów. Wszyst­ko to, co przy­cho­dzi potem, czy­li róż­ne­go rodza­ju ety­kie­to­wa­nie moich ksią­żek np. „femi­ni­stycz­na” czy „eko­lo­gicz­na” to już kwe­stie zewnętrz­ne, któ­re nie są zależ­ne ode mnie.