recenzje / NOTKI I OPINIE

Mały demiurg

Krótko mówiąc - wiemy, jak wiersze Romana Honeta są zrobione, ale nie bardzo umiemy powiedzieć, o czym one są...

Biuro Literackie kup książkę na poezjem.pl

Spośród autorów, którzy opublikowali swoje pierwsze książki poetyckie w połowie lat 90., przynajmniej paru zasługuje na miano wzorowego debiutanta. Nie chcę nikogo obrażać, proszę mnie źle nie zrozumieć – po prostu dawno nie było tylu poetów, którzy włączając się w literacki krwiobieg, spełniliby większość oczekiwań, kierowanych wobec nich, świadomie bądź nie, przez publiczność. Którzy byliby bardzo młodzi, bardzo utalentowani i wyraziści. Roman Honet urodził się w roku 1974, a jego pierwszy tomik, zatytułowany „alicja”, ujrzał światło dzienne 22 lata później. Wiersze z „alicji”, pokazywały, że Autor ma duży talent do zestawiania słów, a mechanizm jego wyobraźni działa bez zarzutu, generując uwodzicielskie piękno według reguł, nad którymi nasi kryptolodzy będą musieli się mocno nagłowić.

Słowa w wierszach Honeta naprawdę znają swoje miejsce. Lektura w tym przypadku daje satysfakcję bardzo konkretną. Weźmy dla przykładu takie dwie linijki:

przyciśnięta do poduszki głowa pęcznieje
jak guz. chciałoby się zgasić, stłamsić tę noc.

Rytm tego fragmentu, to jak został on zinstrumentowany, jak posłużono się w nim przerzutnią, doskonale podkreśla sens słów, które się na niego składają, współgra z jego znaczeniem. Gdy mowa o „pęczniejącej” głowie, wers ze swymi aliteracjami i wyraźną antykadencją także na swój sposób rozrasta się, pęcznieje; gdy wyraża się pragnienie „zgaszenia” i „stłamszenia”, rytm natychmiast się zagęszcza i atakuje nasze ucho bardzo mocnymi kadencjami. Na osobną uwagę zasługuje tu przerzutnia. To, co w pierwszym zdaniu cytowanego fragmentu zapowiada już zdanie następne, zostało przeniesione do drugiej linijki i tam z nim ożenione. Nic tylko wpisać tych 13 słów na listę lektur z poetyki.

Wskazywanie kolejnych fragmentów, w których dzieje się wiele dobrego, czy całych wierszy napisanych z godnym naśladowania kunsztem, nie byłoby trudne. Nie chcę odbierać przyjemności tym, którzy sięgną dopiero po wiersze Honeta, ani nudzić tych, którzy już je znają. Znacznie trudniej w paru słowach określić status ontologiczny świata wykreowanego w jego utworach, a zwłaszcza ustalić, kto wypowiada się w nich w pierwszej osobie obu liczb; trudniej odpowiedzieć na pytanie, jaki rodzaj przekładni łączy świat tych wierszy ze światem zewnętrznym, i upewnić się, czy „ja” („my”) w wierszu z początku książki jest tym samym „ja”, które znajdujemy w środku tomu i w wierszu ostatnim. Krótko mówiąc – wiemy, jak wiersze Romana Honeta są zrobione, ale nie bardzo umiemy powiedzieć, o czym one są.

Udzielenie wyczerpujących odpowiedzi na te pytania to robota dla tęgich głów krytycznych; poezja ta prędzej czy później doczeka się ich zainteresowania – to pewne. Trochę dla zabawy, a trochę po to, aby kolejna lektura nie była taka sama jak poprzednie, postanowiłem jednak nie kończyć pytaniami. Założyłem, że jest ktoś, czyje rysy prześwitują między linijkami wierszy, że jest jeden, wspólny dla całej książki bohater. Myślę o bohaterze „alicji”, ale tym samym o punkcie wyjścia tej poezji. Drugiej książki Romana Honeta, „Pójdziesz synu do piekła”, wolę w to nie mieszać, choć tytuł daje nadzieję, że może byśmy od tej mieszanki nie pomarli.

Tak więc jest ktoś, kto mówi:

Kruszy się asfalt, krajobrazy obrócone
w popiół – tyle wystarczy zanim przywloką
tutaj schizofrenię

a innym razem:

zatrzymała się śmierć. u wejścia do pogańskiego
hotelu w mieście zwanym lazaret.

i chyba nie są to konstatacje. Raczej zaklęcia, formuły magiczne, przez które próbuje się wpłynąć na bieg wydarzeń. Pierwotne wobec tych zaklęć jest być może rozpoznanie świata jako czegoś dla bohatera absolutnie nie do przyjęcia. Wyobrażam sobie tego bohatera – wybacz, drogi Autorze, wybaczcie, Czytelnicy – jako dziecko. Dziecko, które natyka się na Księgę i nagle do świata swojej wyobraźni, zaludnionej mnóstwem lokalnych bóstw, samowystarczalnej i nieprzewidywalnej, zmuszone jest wpuścić Historię. Teraz, gdy wie, że jest cel, do którego wszystko zmierza, i poznaje przepisy, które obowiązują na drodze do celu, przygląda się światu z przerażeniem. I to przerażenie każe mu zatrzymać świat, odwrócić bieg wypadków. Stąd plagi zsyłane przez małego demiurga na materię martwą i żywą, rozpad, choroby i szaleństwo; stąd bluźnierstwa wypowiadane z dziecinną wiarą, że Duży Demiurg obrazi się i porzuci swój plan, odejdzie i zabierze ze sobą Historię.

Zagalopowałem się. A powiadam wam, że z każdego nieużytecznego słowa, które ludzie wypowiedzą, zdadzą sprawę w dzień sądu.

Pójdziesz synu do piekła.

Miasto, którego nie ma

recenzje / ESEJE Marcin Orliński

Recenzja Marcina Orlińskiego z książki moja Romana Honeta, która ukazała się na stronie marcinorlinski.pl.

Mały demiurg

Powiązania

Miasto, którego nie ma

Intymna tanatologia serca

Czarne Tęcze

Żadnego pokolenia nie było

[dzień na wyścigach. rzeka niosąca kubły], echa jednego głosu