Matijasz i Zadura o Powieści o ojczyźnie

Pisząc Powieść o ojczyź­nie, miesz­ka­łam w Pol­sce i po raz pierw­szy w życiu odczu­wa­łam tak sil­ną tęsk­no­tę za ojczy­zną i tak moc­ną więź z domem. Nawet wte­dy, gdy w ojczyź­nie trud­no jest wytrzy­mać, gdy cięż­ko ją znieść, odczu­wa się wciąż smu­tek, bo ona pozo­sta­je two­ja.

Książ­ka roz­po­czy­na się histo­rią pew­nej dziew­czyn­ki, w któ­rej wie­le jest z moje­go dzie­ciń­stwa – tata przy­kła­da­ją­cy ucho do radia, ja słu­cha­ją­ca słów: „Mówi radio ‘Wol­ność’”, któ­rych cza­sem nie spo­sób było wyraź­nie usły­szeć. „Wol­ność” było dla mnie wte­dy ulu­bio­nym sło­wem. Zresz­tą nadal czu­ję jego szcze­gól­ny, gorz­ki smak.

Boha­ter­ki Powie­ści o ojczyź­nie poszu­ku­ją wewnętrz­nej wol­no­ści i bole­śnie doświad­cza­ją jej bra­ku. Są wraż­li­we i emo­cjo­nal­ne, być może same ska­zu­ją sie­bie na zbyt czę­ste cier­pie­nie, nie godząc się na kon­for­mizm. Gra­ni­ce ich opo­wie­ści zacie­ra­ją się, prze­cho­dząc płyn­nie z jed­nej w dru­gą, dla­te­go w książ­ce nie ma jed­nej, spój­nej tre­ści – podob­nie jak czę­sto nie ma jej w życiu… Ostat­nia histo­ria – histo­ria mojej bab­ci – to poskle­ja­na mozai­ka opo­wie­ści tych zapa­mię­ta­nych i tych wymy­ślo­nych, ponie­waż z mozai­ki pamię­ci pozo­sta­ło nie­wie­le…

Dzwin­ka Mati­jasz

Powieść o ojczyź­nie to z paru wzglę­dów tytuł mylą­cy lub pro­wo­ka­cyj­ny. Gatun­ko­wą przy­na­leż­ność tego utwo­ru dobrze było­by wziąć w cudzy­słów, a ojczy­zna, z któ­rą mamy w nim do czy­nie­nia, bar­dziej da się odczy­ty­wać meta­fo­rycz­nie jako świat, w któ­rym żyją kobie­ty, będą­ce boha­ter­ka­mi pro­zy Dzwin­ki Mati­jasz, niż jako kon­kret­ny kraj, pań­stwo czy naród, choć czy­ta­jąc tę książ­kę, nie ma się wąt­pli­wo­ści, że jej „akcja” roz­gry­wa się na Ukra­inie. Tech­ni­ka stru­mie­nia świa­do­mo­ści, któ­rą posłu­gu­je się autor­ka, kon­stru­ując mono­lo­gi wewnętrz­ne kil­ku kobiet, w róż­nym wie­ku – od małej dziew­czyn­ki po sta­rą kobie­tę spra­wia, że momen­ta­mi w tej powie­ści domi­nu­je żywioł lirycz­ny, a jed­no­cze­śnie owe opo­wie­ści skła­da­ją się na epic­ki fresk, stu­dium kobie­co­ści i trak­tat o ludz­kim losie. Z jed­nej stro­ny to bar­dzo nowo­cze­sna, post­mo­der­ni­stycz­na lite­ra­tu­ra, z dru­giej prze­sy­co­na duchem reli­gij­nym i empa­tią.

Boh­dan Zadu­ra