Na dwa głosy z akompaniamentem (wybór)

O życiu. Jak u Leśmia­na (uko­cha­ne­go, dla Miło­będz­kiej zawsze pierw­sze­go), „w życiu nic nie ma oprócz życia” – w pierw­szej – ofi­cjal­nej – wspól­nej książ­ce Kry­sty­ny Miło­będz­kiej i Andrze­ja Fal­kie­wi­cza (bo może pozo­sta­łe, powsta­ją­ce w jed­nym domu, biur­ko w biur­ko, też były jakoś wspól­ne), ich dru­gim dziec­ku – sza­rym świe­tle (pier­wo­rod­ny – syn Woj­ciech Fal­kie­wicz uro­dził się czter­dzie­ści lat wcze­śniej, w grud­niu 1969 roku), w książ­ce, w któ­rej wywiad-rze­ka zbli­ża się, dzię­ki Jaro­sła­wo­wi Borow­co­wi – poznań­skie­mu kry­ty­ko­wi i bada­czo­wi lite­ra­tu­ry, do „auto­bio­gra­fii mówio­nej”.

Miło­będz­ka (i Fal­kie­wicz też) mówi cyta­ta­mi swo­ich wier­szy, On przy­zna­je, że jej poezja jest mu naj­bliż­sza ze wszyst­kich, że cza­sa­mi tuż przed zaśnię­ciem wsta­je jesz­cze i szu­ka jakieś zapo­mnia­nej linij­ki; lite­ra­tu­ra (czy­ta­na i pisa­na) jest tema­tem ich roz­mów i roz­mów z nimi, jest życiem. Ona mówi tak­że (ale tyl­ko raz) o mówie­niu: „ten rze­czy­wi­sty mój kon­takt z kimś innym jest trud­ny. A szcze­gól­nie trud­ny w mówie­niu, co jest bar­dzo sły­szal­ne w tym duka­niu. Nie potra­fię mówić. Niech pan spoj­rzy, ile przy tych naszych roz­mo­wach wypa­lam papie­ro­sów, to wszyst­ko ze zde­ner­wo­wa­nia, z mozol­ne­go szu­ka­nia słów”. Na kolej­ne pyta­nie, cze­go bała się w roz­mo­wie o swo­ich wier­szach, odpo­wia­da: „Dziś już nicze­go się nie boję, albo wszyst­kie­go. Wszyst­ko, o co Pan pyta, jest dla mnie bar­dzo trud­ne. I za każ­dym razem wszyst­kie Pana pyta­nia są dla mnie pyta­nia­mi nie­ocze­ki­wa­ny­mi”.

Ona chce bar­dziej życie prze­ży­wać, dla­te­go nawet jej poetyc­kie zapi­sy są czę­sto tak krót­kie, powsta­ją wszę­dzie i na wszyst­kim (w lesie zwę­glo­ną zapał­ką na skraw­ku papie­ru), jed­no­cze­śnie zawsze sta­wia im-sobie zada­nie naj­trud­niej­sze „mają żyć”. On bada, opi­su­je meta­fo­rę, Ona two­rzy kon­ge­nial­ne meta­fo­ry „otwar­te”, jak je okre­ślał Kar­po­wicz. On ma natu­rę ana­li­ty­ka, nie-spon­ta­nicz­ną, inte­re­su­je go „to, co spo­za lite­ra­tu­ry prze­cho­dzi do lite­ra­tu­ry i co z lite­ra­tu­ry wycho­dzi poza lite­ra­tu­rę” – roz­ma­ite odmia­ny pogra­nicz­no­ści, ale kie­dy zatrzy­mu­je się Fal­kie­wicz przy oso­bach, raczej przy tych zupeł­nie zapo­mnia­nych, jak Mie­czy­sław Pio­trow­ski, to szu­ka pisa­rzy, przez któ­rych może opo­wie­dzieć o sobie. Obo­je (choć Ona pod­kre­śla to sil­niej) mówią o tru­dzie godze­nia się z życiem, „naj­go­rzej mieć pomysł na sie­bie”. „Wciąż uczę się tej jed­nej pro­stej, co łączy dwa punk­ty, co łączy mnie ze świa­tem” – zno­wu Miło­będz­ka inny­mi sło­wa­mi o tym, co Fal­kie­wicz nazy­wa kło­po­tem ze sobą i co jest pod­sta­wo­wym tema­tem jego prac. To książ­ka z dwóch wraż­li­wo­ści raz zgra­nych, raz skon­tra­punk­to­wa­nych, wła­ści­wie trzech, bo Jaro­sła­wa Borow­ca w tej kal­ku­la­cji nie moż­na pomi­nąć.

Oka­zu­je się on świet­nym kom­po­zy­to­rem, mądrze wyco­fa­nym, rezy­gnu­je z autor­skie­go wstę­pu czy posło­wia (nie­obec­ność nie jest bra­kiem) do książ­ki z roz­mo­wa­mi, któ­re kil­ka lat pro­wa­dził, jego głos mak­sy­mal­nie wyci­szo­ny, brzmi zale­d­wie parę razy; naj­wię­cej mówi przez kształt tego wywia­du, tytuł książ­ki tłu­ma­czy w mot­tach poprze­dza­ją­cych nie­któ­re roz­dzia­ły (to świe­ce­nie sza­rym świa­tłem opo­wia­da o waż­nym dla Borow­ca-czy­tel­ni­ka tema­cie poezji autor­ki wszyst­ko­wier­szy); jest czy­tel­ni­kiem, filo­lo­giem, ale też świet­nie przy­go­to­wa­nym roz­mów­cą-szpe­ra­czem, kie­dy w jed­nym z nume­rów „Obry­su” wynaj­du­je wiersz, któ­re­go poet­ka póź­niej nie włą­czy­ła do tomu Pamię­tam. Układ kolej­nych czę­ści książ­ki dyk­tu­je mu życie i „Miło­będz­ka” figu­ra koła („Wszyst­ko u mnie jest na rysun­ku koła. Uro­dzi­łam się pew­nie z tym kołem w gło­wie. Koło porząd­ku­je mi wszyst­ko, ukła­da na swo­im obwo­dzie” – wyja­śnia poet­ka), roz­mo­wa zaczy­na się w teraz, tych kil­ka pierw­szych pytań przy­po­mi­na kwe­stio­na­riusz i chy­ba tyl­ko raz, przy pierw­szym wła­śnie, Fal­kie­wicz uprze­dza Miło­będz­ką, jej odpo­wiedź; potem są par­tie solo, boha­te­ro­wie opo­wia­da­ją o sobie od począt­ku, od dzie­ciń­stwa („Wszyst­ko to mie­sza mi się pięk­nie i dosko­na­le”), dalej w duecie mówią tak­że od począt­ku – ich wspól­ne­go, ogar­nia­ją m.in. stan wojen­ny, codzien­ność przed i po nim, nie­któ­rych przy­ja­ciół. „Wyjąt­ko­wy jest każ­dy, kogo się tro­chę lepiej zna” – mówi Miło­będz­ka, może tro­chę uspra­wie­dli­wia­jąc to, że wspo­mi­na tyl­ko kil­ku z nich. Jaro­sław Boro­wiec pyta o takie oso­by-tema­ty jak Hel­mut Kaj­zar (- tro­chę dziś zapo­mnia­ny dra­ma­to­pi­sarz, reży­ser, ese­ista, o któ­rym mówią, że był „naj­bli­żej pozna­nym przez nich czło­wie­kiem w życiu”), Tymo­te­usz Kar­po­wicz i Leopold Bucz­kow­ski.

Widać w tej książ­ce, jak obo­je zdo­by­wa­li (zdo­by­wa­ją?) dla sie­bie wol­ność, wol­ność do mówie­nia po swo­je­mu, o swo­ich, wresz­cie, chy­ba naj­waż­niej­szą, wol­ność od sie­bie – i pyta­ją­cy to dostrze­ga (kon­stru­ując część roz­dzia­łów wokół Niej, część wokół Nie­go), i jego boha­te­ro­wie pod­kre­śla­ją wła­sną osob­ność, poje­dyn­czość w parze, po kil­ku­dzie­się­ciu latach: „Tak napraw­dę – mówi Miło­będz­ka – będąc razem, każ­dy z nas jest osob­no i tej dru­giej oso­by wła­ści­wie nigdy nie pozna­my w peł­ni, to będzie zale­d­wie jej część. Same­mu się śni, same­mu się myśli, same­mu ma się swo­je poprzed­nie życie, któ­re jest takie, a nie inne. I my o tym życiu dru­gie­go nie­wie­le wie­my”.

Są miej­sca, chwi­le, w któ­rych Jaro­sław Boro­wiec odda­je zupeł­nie głos Miło­będz­kiej i Fal­kie­wi­czo­wi, oni wcho­dzą sobie w sło­wo, spie­ra­ją się (np. o Bucz­kow­skie­go), dopo­wia­da­ją i popra­wia­ją, a Boro­wiec to wszyst­ko zapi­su­je, np. jak poet­ka zwal­nia męża z roli sekre­ta­rza swo­jej pamię­ci: „To pamię­tasz z moich opo­wia­dań. Teraz powiedz, co sam pamię­tasz”. Ta książ­ka to zale­d­wie frag­ment z wiel­kiej przy­go­dy Borow­ca i jego boha­te­rów, we tro­je wspo­mi­na­ją roz­mo­wy, do któ­rych czy­tel­nik nie ma dostę­pu, nie­za­no­to­wa­ne lub tyl­ko nie­opu­bli­ko­wa­ne. O życiu.

O życiu (więc rów­nież o Bogu, o tym, co poza sło­wa­mi) z zastrze­że­niem, tyle że „zastrze­że­nie” nie mie­ści się w Miło­będz­kiej dyk­cji, jej wie­rze w począ­tek, któ­ry nie zna ogra­ni­czeń; więc może raczej tak, Jej sło­wa­mi: „tre­ści życia nie da się stre­ścić, życie samo jest swo­ją tre­ścią”. Nie do ogar­nię­cia. Dla­te­go nawias w tytu­le wydał mi się naj­uczciw­szy i jakoś bar­dziej koniecz­ny niż w przy­pad­ku innych tego rodza­ju szki­ców.