Niezmordowany obserwator

Wil­liam Car­los Wil­liams w prze­kła­dach Julii Har­twig to poeta deli­kat­ny i dys­kret­ny.

Nie zawsze taki był. W twór­czo­ści tej od począt­ku dało się wyróż­nić róż­ne czę­sto­tli­wo­ści i pasma poetyc­kie. Mamy Wil­liam­sa ima­ży­stycz­ne­go, eks­pe­ry­men­tal­ne­go, wita­li­stycz­ne­go, wresz­cie epic­kie­go (pisa­ny w póź­niej­szych latach wspa­nia­ły poemat Pater­son). Jest Wil­liams z tru­dem nadą­ża­ją­cy za sło­wa­mi, ale tak­że Wil­liams ufry­zo­wa­ny, nie­co aktor­ski, kie­ru­ją­cy w stro­nę czy­tel­ni­ka iro­nicz­ne, a w każ­dym razie zawa­diac­kie spoj­rze­nie. Dla jed­nych są to maski. Dla innych – róż­ne tem­pa poetyc­kiej wypo­wie­dzi.

Wil­liams w odczy­ta­niu Julii Har­twig to poeta wyci­szo­nej, wywa­żo­nej, pre­cy­zyj­nej fra­zy, ktoś liczą­cy się ze sło­wa­mi, wier­nie odda­ją­cy deta­le ota­cza­ją­ce­go świa­ta. Pani Har­twig świa­do­mie, jak sądzę, i z peł­nym prze­ko­na­niem zapro­po­no­wa­ła nam Wil­liam­sa mini­ma­li­stę. Wystar­czy prze­czy­tać dwa wier­sze otwie­ra­ją­ce tom jej prze­kła­dów – „Czer­wo­ną tacz­kę” i „Mło­dą kobie­tę w oknie” – aby w peł­ni doce­nić, jak jako­ści te prze­kła­da­ją się na kon­kret­ne roz­wią­za­nia poetyc­kie. Oba utwo­ry są wstę­pem do sekwen­cji kapi­tal­nej w każ­dym calu. Spóź­nio­ny śpie­wak to zbiór róż­no­ko­lo­ro­wych okru­chów, z któ­rych każ­dy jest osob­nym, minia­tu­ro­wym świa­tem. Czy­ta­jąc Wil­liam­sa nie nale­ży jed­nak ule­gać złu­dze­niu, że moż­na te świa­ty zsu­mo­wać, czy też wyci­snąć z nich esen­cję. Wręcz prze­ciw­nie: poeta ten jest upar­tym deta­li­stą, któ­ry poza frag­men­ta­mi świa­ta nie widzi.

Zapro­po­no­wa­ny przez Julię Har­twig wybór jest kolej­ną pró­bą inter­pre­ta­cji Wil­liam­sa. Nie zna­czy to, że tłu­macz­ka prze­kła­da­ła te a nie inne wier­sze kie­ru­jąc się jakimś impe­ra­ty­wem kry­tycz­nym czy prze­ko­na­niem o słusz­no­ści tej a nie innej stra­te­gii este­tycz­nej. Powie­dział­bym raczej, że mamy tu do czy­nie­nia z inter­pre­ta­cją instynk­tow­ną, doko­nu­ją­cą się na zaple­czu poetyc­kiej wraż­li­wo­ści i wyobraź­ni. Wszak Julia Har­twig to tak­że zna­ko­mi­ta poet­ka, któ­ra, jak to sama ujmu­je w posło­wiu do tomu, kie­ro­wa­ła się w dobo­rze tek­stów „ser­cem i poetyc­kim słu­chem”. Nic dodać, nic ująć.

Zresz­tą jest w Spóź­nio­nym śpie­wa­ku wiersz, któ­ry mówi o tej poezji wię­cej, niż byli­by w sta­nie powie­dzieć nawet naj­bar­dziej elo­kwent­ni i kom­pe­tent­ni kry­ty­cy. W utwo­rze zaty­tu­ło­wa­nym „Roz­mów­cy” Wil­liams daje nam wspa­nia­łą pochwa­łę kwia­tów, któ­re pozo­sta­ją sobą „wśród burz­li­wej zamieci/ żół­tych gałą­zek, zie­lo­nych ostrzy/ liści, czer­wo­no nakra­pia­nych płat­ków” i wie­lu innych efek­tów:

Ich roz­mo­wa spo­koj­nie toczy się dalej
ponad kawą i hała­śli­wą wymia­ną słów

Czy nie jest tak, że do takiej roz­mo­wy zapra­sza nas każ­dy dobry wiersz? A w zbio­rze przy­go­to­wa­nym przez Panią Har­twig takich wier­szy jest nad­zwy­czaj wie­le. Wyzwa­la­ją one poetyc­ką ener­gię o rzad­kiej uro­dzie i czy­sto­ści. War­to to doce­nić, tym bar­dziej, że w twór­czo­ści ame­ry­kań­skie­go poety zda­rza­ły się potknię­cia i wpad­ki. W Spóź­nio­nym śpie­wa­ku osta­tecz­ny szlif nale­ży bez wąt­pie­nia do tłu­macz­ki, któ­ra doko­na­ła facho­wej eks­per­ty­zy dzie­ła i wybra­ła z nie­go to, co szcze­gól­nie zasłu­gu­je na uzna­nie. Oczy­wi­ście zawsze moż­na pole­mi­zo­wać z doko­na­nym przez tłu­ma­cza wybo­rem, ale czy takie zastrze­że­nia mają sens? Każ­dy dobry poeta mówi wie­lo­ma gło­sa­mi, ale prze­ko­na­nie o moż­li­wo­ści prze­ło­że­nia „całe­go poety” wca­le mu dobrze nie słu­ży. Wręcz prze­ciw­nie. W grun­cie rze­czy o wie­le trud­niej­sze jest poka­za­nie, jak wie­le zale­ży od jed­ne­go spoj­rze­nia, jed­ne­go akcen­tu czy, daj­my na to, jed­nej czę­sto­tli­wo­ści poetyc­kiej. Zawę­że­nie obra­zu pozwa­la na nie­zwy­kłą kon­cen­tra­cję poetyc­kie­go komu­ni­ka­tu – rzecz szcze­gól­nej wagi w przy­pad­ku poety, któ­ry sku­tecz­nie kwe­stio­no­wał pra­wo­moc­ność poezji jako insty­tu­cji, któ­rej celem mia­ło­by być dostar­cza­nie czy­tel­ni­ko­wi idei bądź prze­słań.

Wil­liams jest poetą wyma­ga­ją­cym. Ale jest też poetą lek­kim, wręcz prze­lot­nym, i łatwo nawią­zu­ją­cym kon­takt z przed­mio­ta­mi. Tłu­macz musi nadą­żyć za tą lek­ko­ścią. Musi biec przez język rów­nie szyb­ko i dokład­nie. Moje pierw­sze wra­że­nie: w Spóź­nio­nym śpie­wa­ku rytm jest rów­ny i prze­ko­nu­ją­cy. Ludzie, miej­sca i przed­mio­ty poja­wia­ją się we wła­ści­wej kolej­no­ści i, bo ja wiem, z jakąś nie­uchron­no­ścią? Tej ostat­niej nie nale­ży mylić z logi­ką; była­by to raczej nie­uchron­ność poetyc­kiej wyobraź­ni, błę­kit­na i star­ta na proch słów. Wil­liams pozo­sta­je nie­zmor­do­wa­nym obser­wa­to­rem, cze­mu daje wyraz w lirycz­nych bły­skach i fan­ta­stycz­nych reflek­sach – bo tak też moż­na nazwać te wier­sze, któ­re cią­żą ku świa­tu. Nie wiem, czy dało­by się zna­leźć poetę o więk­szym ape­ty­cie? Trze­ba tyl­ko chcieć patrzeć:

Nigdy nie znu­ży mnie ten widok,
znaj­du­ję w nim zawsze wytchnie­nie,
bo jest tu uła­mek świę­to­ści,
któ­ry odna­leźć moż­na w co zacniej­szych rze­czach.

(„Zbli­ża­jąc się do mia­sta”)