O Dokumentach mających służyć za kanwę

W przy­pad­ku Rous­se­la cią­głe poczu­cie, że nie wie­my, do cze­go autor zmie­rza, para­dok­sal­nie zwięk­sza potę­gę cza­ru, któ­ry rzu­ca jego pisar­stwo. Opo­wie­ści są intry­gu­ją­ce same w sobie – moż­na się roz­ko­szo­wać dziw­nie skry­sta­li­zo­wa­nym języ­kiem, a jed­no­cze­śnie coś w rodza­ju efek­tu „ste­reo” zwięk­sza inten­syw­ność doznań. Na jed­nym pozio­mie idzie­my jego tro­pem; pra­wie, lecz nie cał­ko­wi­cie, wymy­ka się nam gdzie indziej, w miej­scu, gdzie sekre­ty pozo­sta­ją sekre­ta­mi – w „Repu­bli­ce snów”, któ­rej pre­zy­den­tem, jak obwie­ścił Louis Ara­gon, jest Ray­mond Rous­sel.

John Ash­be­ry

Wyda­je się bowiem, że Rous­sel mógł być spad­ko­bier­cą i jak­by tera­to­lo­gicz­nym wcie­le­niem tej cha­rak­te­ry­stycz­nie fran­cu­skiej odmia­ny „deka­den­cji”, dzie­więt­na­sto­wiecz­ne­go ennui, sple­enu Bau­de­la­ire­’a („Sple­en jest uczu­ciem sta­no­wią­cym odpo­wied­nik cią­głej kata­stro­fy”, zano­to­wał Wal­ter Ben­ja­min), wstrę­tu Lau­tréa­mon­ta, alie­na­cji Rim­bau­da – może w jakimś ale­go­rycz­nym sen­sie udzie­li­ło mu się całe legen­dar­ne znu­że­nie po dwa­kroć przed­wo­jen­nej Euro­py.

Andrzej Sosnow­ski

Rous­sel zamiast opo­wia­dać histo­rie, naj­skru­pu­lat­niej opi­su­je oko­licz­no­ści i scen­ki, co daje efekt nad­re­ali­stycz­ny. Stał się jed­nym z naj­mod­niej­szych pisa­rzy, a to dla­te­go, że moż­na go czy­tać na dzie­siąt­ki spo­so­bów. „Dzie­ło nie powin­no zawie­rać nicze­go z rze­czy­wi­sto­ści, żad­nej obser­wa­cji świa­ta czy umy­słu, nicze­go oprócz kom­bi­na­cji cał­ko­wi­cie wymy­ślo­nych” – pisał. Jego odkry­ciem było to, że w tek­stach decy­zje pisar­skie podej­mu­je sam język pod naci­skiem meto­dy, nie pisarz więc roz­strzy­ga, jak prze­bie­ga nar­ra­cja. Oka­za­ło się, że meto­dy Rous­se­la nie do koń­ca dają się wyja­śnić…

Justy­na Sobo­lew­ska

Wobec Doku­men­tów Rous­se­la okre­śle­nia „nagłe zwro­ty akcji” albo „kon­struk­cja szka­tuł­ko­wa”, choć uza­sad­nio­ne, wyda­ją się nazbyt skrom­ne – przy­go­da goni przy­go­dę, intry­ga – intry­gę (cały pościg potra­fi zamknąć się w jed­nym, zawrot­nym zda­niu), a „szka­tuł­ki” otwie­ra­ją się w nie­ludz­kim tem­pie, z każ­dą książ­ką, znacz­kiem pocz­to­wym, reli­kwia­rzem, posąż­kiem, pła­sko­rzeź­bą, arią ope­ro­wą i pamiąt­ko­wą mone­tą.

Kuba Mikur­da

Jeśli pisać poezję zna­czy kon­den­so­wać, Doku­men­ty mają­ce słu­żyć za kan­wę są dzie­łem poetyc­kim. Czy­tel­nik znaj­dzie tu stresz­cze­nia co cie­kaw­szych ope­re­tek i wode­wi­li. Rze­czy są poda­ne tak przy­stęp­nie, że nie war­to już szu­kać ory­gi­na­łów (jeśli w ogó­le ist­nie­ją). Są też apo­kry­fy. A sko­ro dwa ostat­nie doku­men­ty napro­wa­dza­ją na trop skar­bu, czy­tel­nik leni­wy rów­nież Ste­ven­so­na może sobie odpu­ścić. Zaś czy­tel­ni­ka wytraw­ne­go ucie­szy frag­men­cik, któ­ry jest czymś na kształt Bla­ke­’ow­skie­go „Ah! Sun-flo­wer” („Ah, Sun-flo­wer, weary of time, / Who coun­test the steps of the sun”) i Der­ri­diań­skiej „Bia­łej Mito­lo­gii” razem wzię­tych i poda­nych à rebo­urs: „Nie­do­stęp­na Nour­dah, aby w pochleb­ny spo­sób ozło­cić swo­ją odmo­wę, wypo­wie­dzia­ła w sabi­rze – a potem prze­ło­ży­ła – ustęp z Kora­nu mówią­cy o wnio­skach, jakie nale­ży wycią­gnąć z fak­tu, że da się wymie­nić trzy­na­ście roślin, któ­re w prze­ci­wień­stwie do helio­tro­pu nie­śmia­ło odwra­ca­ją się od słoń­ca”. Miłej lek­tu­ry.

Adam Zdro­dow­ski