O poezji Jacka Dehnela

Jacek Deh­nel utrwa­lił dyk­cję kla­sy­cy­stycz­ną w dobrym sty­lu, dale­kim od podwór­ko­wej sier­mięż­no­ści. Wła­ści­wie nie nale­ża­ło­by tu w ogó­le wspo­mi­nać o kla­sy­cy­zmie tego spe­cy­ficz­nie pol­skie­go for­ma­tu, ska­żo­nym ide­olo­gicz­nym pochrzą­ki­wa­niem i skłon­no­ścią do bogo­oj­czyź­nia­ne­go mora­li­za­tor­stwa, ale tak się zło­ży­ło, że w momen­cie wyda­nia Żywo­tów rów­no­le­głych ten model pisa­nia nadal funk­cjo­no­wał i zapew­ne jesz­cze nie raz się oży­wi, co nie zmie­nia fak­tu, że Deh­nel sta­nął nad owym topor­nym maria­żem mar­nej liry­ki z rów­nie mar­ną publi­cy­sty­ką i przy­wró­cił wiersz kla­sy­cy­stycz­ny tam, gdzie jest jego miej­sce: do uni­wer­sum kul­tu­ro­we­go. Do tego wca­le nie trze­ba praw­dy, dobra ani pięk­na. Potrze­ba za to wie­dzy, sub­tel­no­ści, a przede wszyst­kim – talen­tu. Jacek Deh­nel to miał, wie­dział o tym, w opar­ciu o to pisał. Jak pisał?

Jeśli do poety odno­si się powin­ność: pisz pięk­nie, Deh­nel pisał pięk­nie. Two­rzył poru­sza­ją­ce obra­zy i meta­fo­ry, czę­sto się­ga­jąc do rekwi­zy­to­rium współ­cze­sne­go, nie krą­żył wyłącz­nie po salach muze­al­nych i anty­kwa­ria­tach – co mu się cza­sem w nad­mier­nym wymia­rze, i nie­słusz­nie, przy­pi­su­je. „Jak zawie­szo­ne w mro­zie roz­py­lo­ne kro­ple / zakrze­płej far­by albo zdję­cie elek­tro­nów” – zapi­sy­wał w Żywo­tach… W tomach wyda­nych potem znaj­dzie się spo­ro rów­nie zna­ko­mi­tych fraz. Jeśli poeta ma być obser­wa­to­rem rze­czy­wi­sto­ści wyczu­lo­nym na pew­ne niu­an­se, Jacek Deh­nel był wyczu­lo­ny, dys­kret­nie, ale wymow­nie i – co waż­ne – wyprze­dza­ją­co potra­fił wychwy­cić moment, gdy – daj­my na to – oso­by bli­skie zaczy­na­ją odda­lać się od sie­bie: „Leży­my coraz dalej od sie­bie. To samo / łóż­ko, ta sama pościel, ale coraz dalej”. Poeta powi­nien widzieć rysy na mono­li­tycz­nej powierzch­ni, może wyczu­wać je neu­ra­ste­nicz­ne, może je – tak jak Jacek Deh­nel – roz­waż­nie prze­wi­dy­wać. Jeże­li do poety nale­ży nie­ustan­ne porząd­ko­wa­nie swo­je­go świa­ta z rów­no­cze­snym dopusz­cze­niem do sie­bie myśli, że nie jest wyłącz­nym spraw­cą owe­go porząd­ku, Deh­nel był tego świa­do­my i dawał temu suge­styw­ny wyraz: „Uta­jo­ne prą­dy / rzu­ci­ły cię na brze­gi moich dni i tęt­nic”.

Na uzna­nie zasłu­gu­je, że Deh­nel świa­do­mie wychwy­tu­je to, co w świe­cie rela­tyw­ne. Spro­wa­dza względ­ność do sytu­acji kon­kret­nych, któ­re aby były obra­zem rze­czy­wi­sto­ści, nie mogą pozo­stać względ­ne, ale bez­wa­run­ko­wo zre­ali­zo­wa­ne. Nie muszą być za to bez­wa­run­ko­wo pomy­śla­ne. Tu tkwi esen­cja liry­ki, poezji jako sztu­ki: sło­wa i umy­słu. Jak zapi­sał Jacek Deh­nel: „Lecz nade wszyst­ko wie­dzieć, że wszyst­ko, co było / nie mogło, nie powin­no być ina­czej, z innym, / gdzie indziej, kie­dy indziej – to wła­śnie jest szczę­ście”.