O poezji Joanny Wajs

Joan­nę Wajs podzi­wiam za to, że wobec świa­ta nie­trwa­łe­go i oschłe­go stwo­rzy­ła świat tak żywy i zmy­sło­wy. Zro­bi­ła to w 23 odsło­nach, tyle wier­szy mie­ści się w tomie sprze­daw­cy kie­szon­ko­wych luste­rek. Ta żywot­ność świa­ta Joan­ny Wajs zosta­ła ufun­do­wa­na na wła­ści­wo­ściach natu­ry i zasad­ni­czo tam pozo­sta­wio­na; tam roz­krze­wia się, utwier­dza w sen­sie wła­snej obec­no­ści, uświę­ca­ją­cej i pro­stej. Brud, kom­pli­ka­cje i nie­czu­łość do tej deli­kat­nej sfe­ry wno­si czło­wiek, któ­ry – mówiąc krót­ko – stwa­rza pro­ble­my dla­te­go, że sam je ma w nie­za­pi­sa­nym nigdy i nigdzie kontr­ak­cie na bycie czło­wie­kiem: spra­wia to jego wynio­sła obo­jęt­ność, może nad­mier­ne zaufa­nie wyłącz­nie wobec inte­lek­tu­al­nych form pozna­nia, w kon­tak­cie z odmien­ny­mi od sie­bie rodzą­ce pogar­dę albo zaśle­pia­ją­cą neu­tral­ność, wobec sobie podob­nych – stwa­rza­ją­ce dystans, roz­bu­dza­ją­ce ase­ku­ra­cyj­ny ego­izm.

Ale to wszyst­ko nie daje się uchwy­cić tak pro­sto. Joan­na Wajs nie stwo­rzy­ła rze­czy­wi­sto­ści idyl­licz­nej, prze­strzeń w jej wier­szach posia­da wyzna­czo­ne gra­ni­ce, życie dys­po­nu­je okre­ślo­ną, skoń­czo­ną wytrzy­ma­ło­ścią, zosta­ło wypo­sa­żo­ne w czas, więc pod­le­ga zatra­cie, wła­ści­wie funk­cjo­nu­je wobec jej nie­uchron­ne­go nadej­ścia, a kie­dy to się sta­je, ule­ga jej mięk­ko i natu­ral­nie, bez wrza­wy i pre­ten­sji. Gdy­by­śmy nie mie­li do czy­nie­nia z liry­ką, mogli­by­śmy napi­sać – bez sło­wa. To nie jest kwe­stia zgo­dy, ale jej for­my. Nie gestu, ale instynk­tu, może wspo­mnia­nych zmy­słów, sko­ro „w powie­trzu zosta­je tyl­ko szorst­ki, ziar­ni­sty zapach / z pla­mą świa­tła i śpią­cą w niej / jasz­czur­ką”.

W wier­szach Joan­ny Wajs rów­nież szu­ka­nie wyra­żo­nej expli­ci­te wysłu­żo­nej opo­zy­cji mię­dzy nie­zep­su­tą natu­rą a zde­fek­to­wa­nym czło­wie­kiem oka­zu­je się darem­ne. Spo­sób podej­ścia autor­ki do tej rela­cji zasłu­gu­je na uwa­gę i sza­cu­nek. Wszyst­kie spra­wy zbie­ga­ją­ce się na wspól­nym obsza­rze natu­ry i kul­tu­ry zosta­ły zała­twio­ne i poświad­czo­ne przez Joan­nę Wajs oso­bi­ście, sytu­acyj­nie, na wła­snym obsza­rze. „sta­ram się od nich uczyć / sia­dam naprze­ciw / pozwa­lam, żeby zmy­ły ze mnie / całą tę dzi­kość; zgiełk i nie­ład” – zapi­sy­wa­ła w wier­szu pod tytu­łem „koty”. Tak odpo­wie­dzial­na posta­wa połą­czo­na ze świa­do­mą szcze­ro­ścią, wyra­żo­na bez­po­śred­nio, jest rodza­jem mądro­ści i budzi moje uzna­nie.

„Gdzie jest mądrość, któ­rą zgu­bi­li­śmy w wie­dzy?” – gdy­by Oskar Wil­de jakimś cudem pozbie­rał się do kupy, wstał z gro­bu i był uprzej­my powtó­rzyć swo­je zna­ne pyta­nie, współ­cze­sny czy­tel­nik poezji mógł­by poka­zać mu debiu­tanc­ki tomik Joan­ny Wajs i powie­dzieć – tu. Tak­że tu.