O poezji Przemysława Witkowskiego

„jest kon­cen­tra­cja, jest i śli­ska poręcz, pew­na sta­ła / w war­to­ściach bez­względ­nych – cza­sem dewa­sta­cje, / dużo rza­dziej świę­ta” – zapi­sał Prze­my­sław Wit­kow­ski w opu­bli­ko­wa­nym przez Biu­ro Lite­rac­kie debiu­tanc­kim tomie pt. Pre­pa­ra­ty. A co zawie­ra się pomię­dzy dewa­sta­cja­mi i świę­ta­mi? – moż­na by zapy­tać, zwłasz­cza że zapis Wit­kow­skie­go otwie­ra tego typu moż­li­wość, nie mówiąc nic o zwy­czaj­no­ści, a kła­dąc nacisk wyłącz­nie na czas wyróż­nia­ją­cy się pod okre­ślo­nym wzglę­dem. Gdy­bym miał odpo­wie­dzieć na to pyta­nie, rzekł­bym: oce­an przed­mio­tów i natę­że­nie reak­cji. Dla Wit­kow­skie­go żaden detal rze­czy­wi­sto­ści nie pozo­sta­je obo­jęt­ny, ale też sam do żad­ne­go deta­lu nie przy­wią­zu­je się na dłu­go. Na uwa­gę zasłu­gu­je dyna­micz­ne tem­po jego utwo­rów, skła­da­ją­cych się – osob­no i w cało­ści – na ciąg bły­ska­wicz­nych i nie­prze­rwa­nych prze­mian, obej­mu­ją­cych zróż­ni­co­wa­ne obsza­ry rze­czy­wi­sto­ści: „za domem, w śmiet­ni­ku swąd wnętrz­no­ści ryby. / coraz wię­cej much wcho­dzi w powie­trze. / epo­ka jest elek­trycz­na. słup za słu­pem”. Moż­na by sądzić, że odby­wa się tu marsz przez bez­kre­sne rekwi­zy­to­rium, gdzie każ­dy przed­miot nale­ży wziąć do ręki, nazwać, użyć wobec nie­go któ­re­goś ze zmy­słów dla roz­po­zna­nia, po czym zaraz nale­ży go porzu­cić, zaj­mu­jąc się następ­nym. „do ich kro­ku ćwi­czy­li­śmy oddech” – zapi­su­je Wit­kow­ski, ale tak­że zapo­wia­da: „zmia­na taśmy nastą­pi nie­dłu­go – świa­tło się wyostrza, ekran się prze­ja­śnia”, co mogło­by suge­ro­wać, że cza­sem sam sta­je się uczest­ni­kiem przy­wo­ła­ne­go mar­szu, a cza­sem spra­wia wra­że­nie, jak­by wyda­wał dyrek­ty­wy, z zewnętrz­nej per­spek­ty­wy, zarzą­dza­jąc jego kie­run­kiem i tem­pem. Przy­wo­ła­na tu sytu­acja jest zwią­za­na z kinem, więc mogła­by odno­sić sko­ja­rze­nia do mon­ta­żu fil­mo­we­go, z zało­że­nia szyb­kie­go, wła­ści­we­go dla tele­dy­sku i tu tkwi pew­ne nie­bez­pie­czeń­stwo, bowiem klip zasad­ni­czo nie dopusz­cza widza poza sam obraz. Czy zatem Wit­kow­ski żon­glu­je? Nie­wąt­pli­wie tak. Czy­tel­ni­kiem i samym sobą. Ten zde­kla­ro­wa­ny prze­ciw­nik odpo­czyn­ku i kon­tem­pla­cji, zde­cy­do­wa­nie sta­wia na dyna­mi­kę i wła­śnie ją zale­ca czy­tel­ni­ko­wi. Spo­ra­dycz­nie roz­glą­da się wokół, cza­sem wte­dy zapy­ta: „jak waż­ne jest, żeby w odpo­wied­nim miej­scu / się prze­ję­zy­czyć, zapo­mnieć?” i nadal mknie przed sie­bie, być może w prze­ko­na­niu, że nic mu nie umknę­ło. Czy to uza­sad­nio­ne prze­ko­na­nie? Mam pew­ne wąt­pli­wo­ści.

Z całą pew­no­ścią war­to zwró­cić uwa­gę na oni­rycz­ną war­stwę wier­szy Wit­kow­skie­go. Nie­zwy­kle sen­so­rycz­na, zwią­za­na na ogół z cza­sem minio­nym, wyzwa­la suge­styw­ne obra­zy: „czas w pro­bów­kach i owa­dy w bursz­ty­nie, / zato­pio­ne w alko­ho­lach śla­dy słoń­ca”. Zwień­cze­nie jego snów – a tak­że samo prze­bu­dze­nie – w osta­tecz­nym roz­ra­chun­ku oka­zu­je się zaska­ku­ją­co dale­kie od idyl­li. Bywa dra­ma­tycz­ne: „śni­ły mi się cho­re, umie­ra­ją­ce / zwie­rzę­ta albo że budzę się sam / i jestem star­cem”, zda­rza się, że w obse­syj­ny spo­sób wpro­wa­dza do wier­sza nie­po­kój, nie­do­po­wie­dze­nie, jak choć­by tu: „cią­gle śni mi się park przed zamknię­ciem”. Mam wra­że­nie, że wyjąt­ko­wo moc­ny­mi punk­ta­mi w liry­ce Wit­kow­skie­go pozo­sta­ją wła­śnie owe otwar­te – zapew­ne wbrew jego dość zabor­czej pisar­skiej natu­rze – miej­sca, nie­wy­peł­nio­ne prze­strze­nie – to, co sta­wia nie­ocze­ki­wa­ny i zagad­ko­wy opór jego demiur­gicz­ne­mu mon­ta­żo­wi, to wszyst­ko, co – gdy już wystar­cza­ją­co zasko­czył i oszo­ło­mił czy­tel­ni­ka – zaska­ku­je jego same­go, a czy­tel­ni­ko­wi zapew­nia moż­li­wość zasta­no­wie­nia. Ochło­nię­cia.

Rów­nie inte­re­su­ją­co w Pre­pa­ra­tach przed­sta­wio­ne zosta­ły zapi­sy o cha­rak­te­rze remi­ni­scen­cji: pla­stycz­ne i suge­styw­ne, jak choć­by tu: „pod wie­czór jezio­ra odda­wa­ły cie­pło. / zaraz obok akwa­rium, któ­re roz­bi­ła mi sio­stra. / teraz spa­la­nie, pre­pa­ra­ty w gabi­ne­cie ojca”, sta­no­wią prze­ciw­wa­gę – w połą­cze­niu z oni­ry­zmem Wit­kow­skie­go – dla dyna­micz­no­ści jego liry­ki. Tonu­ją i osa­dza­ją. Gdy­by nie one, nie­po­dob­na było­by za Wit­kow­skim nadą­żyć, ale dla odmia­ny – gdy­by nie to bły­ska­wicz­ne tem­po nawar­stwia­ją­cych się i zmie­nia­ją­cych kadrów, Wit­kow­ski nie był­by Wit­kow­skim. Czy­li jest tak, jak ma być – i niech tak zosta­nie.