O Wojaczku wielokrotnym

Sta­ni­sław Bereś (we współ­pra­cy z Kata­rzy­ną Bato­ro­wicz-Woło­wiec) doko­nał dzie­ła nie­sły­cha­ne­go: oca­lił osiem­dzie­siąt prób wywo­ły­wa­nia z (nie)pamięci wid­ma czy wize­run­ku Rafa­ła Wojacz­ka. Rzecz jest fascy­nu­ją­ca nie tyl­ko przez to, że pozwa­la cie­ka­wym (i cie­kaw­skim) zaspo­ko­ić chci­wość pozna­nia szcze­gó­łów awan­tur­ni­czo-przy­go­do­wych a tak­że rela­cji ducho­wych Poety, ale i przez to, że uka­zu­je wyra­zi­ście por­tre­ty świad­ków, dla któ­rych (czy są tego świa­do­mi, czy nie są; raczej nie są) Woja­czek jest nie­wi­dzial­nym zwier­cia­dłem, w któ­rym odbi­ja­ją się ich miny, gry­ma­sy czy – praw­dzi­we twa­rze.

Bogu­sław Kierc

Spo­re przed­się­wzię­cie. Jestem pełen uzna­nia dla Sta­ni­sła­wa Bere­sia i Kata­rzy­ny Bato­ro­wicz-Woło­wiec, któ­rzy poda­ro­wa­li nam nie jed­ną, a kil­ka ksią­żek, bo oprócz wspo­mnień otrzy­mu­je­my serię zna­ko­mi­tych, czę­sto nie­zna­nych wcze­śniej foto­gra­fii, tudzież pły­tę DVD z zapi­sem poszcze­gól­nych roz­mów. Rzecz ma cha­rak­ter nie­le­d­wie total­ny – i tak jest chy­ba dobrze, bo oso­ba i dzie­ło poetyc­kie Wojacz­ka oddzia­ły­wa­ją w spo­sób wła­śnie total­ny; nie moż­na, chy­ba nawet nie da się wyod­ręb­nić z tej cało­ści jakichś „aspek­tów” czy „momen­tów”.

Lek­tu­ra tej księ­gi, podzie­lo­nej na roz­dzia­ły-mia­sta (od Miko­ło­wa po Wro­cław, choć szko­da, że zabra­kło waż­nej dla poety sta­cji Opo­le), jest i łatwa, i nie­ła­twa. Łatwa, bo książ­ka ma takie tem­po, że czy­ta się ją jak kry­mi­nał. Nie­ła­twa, bo wyła­nia­ją­cy się z niej obraz Wojacz­ka jest nie­jed­no­znacz­ny i roz­ma­za­ny. Im wię­cej zbli­żeń i oso­bi­stych zwie­rzeń, im wię­cej infor­ma­cji i szcze­gó­łów z życia poety, tym mniej wyra­zi­sta syl­wet­ka. Doty­czy to rów­nież poezji, któ­ra w obli­czu tak dra­ma­tycz­nej egzy­sten­cji wyda­je się scho­dzić na dal­szy plan.

To napraw­dę Woja­czek „wie­lo­krot­ny”. Książ­ka-palimp­sest, gdzie nie spo­sób mówić o jed­nym usta­wie­niu ostro­ści, ta bowiem zmie­nia się w zależ­no­ści od oso­by, miej­sca czy chwi­li. Cza­sa­mi zmie­nia się dra­ma­tycz­nie. Nawia­sem mówiąc, czy­ta­jąc te roz­mo­wy moż­na wyobra­zić sobie róż­ne rodza­je związ­ków, jakie z poetą nawią­zu­je czy­tel­nik. Tyle per­spek­tyw, ilu czy­tel­ni­ków. Bo choć są to roz­mo­wy z oso­ba­mi, któ­re zna­ły Wojacz­ka, to prze­cież mię­dzy wer­sa­mi obec­ny jest też czy­tel­nik – a on też jakoś „zna Wojacz­ka”. Takie moje wra­że­nie: poeta zwra­ca się do nas bez­po­śred­nio, nawet jeśli jest przed­mio­tem roz­mo­wy.

Ukło­ny dla Pana Sta­ni­sła­wa i Pani Kata­rzy­ny – że uda­ło im się pomie­ścić to wszyst­ko w jed­nym „pudeł­ku”. Z całą pew­no­ścią ma ono wię­cej niż trzy wymia­ry. Bo poja­wia się też wymiar pamię­ci. I jesz­cze wymiar samot­no­ści. To lek­tu­ra na wie­le razy i wie­le gło­sów.

Jacek Guto­row

Sta­ni­sław Bereś jest z pew­no­ścią naj­wy­bit­niej­szym współ­cze­snym pol­skim auto­rem wywia­dów z pisa­rza­mi i o pisa­rzach. Potra­fi tak kie­ro­wać roz­mo­wą, by z roz­mów­ców wydo­być rze­czy istot­ne i cie­ka­we. A potem roz­mo­wy z róż­ny­mi ludź­mi tak uło­żyć w całość, by sta­wa­ły się świa­dec­twem – czy to histo­rycz­no­li­te­rac­kim, czy histo­rii idei, czy histo­rii poli­tycz­nej – a w waż­nych wypad­kach tym wszyst­kim naraz.

Jacek Łuka­sie­wicz

Sta­ni­sław Bereś, któ­ry jest doświad­czo­nym kry­ty­kiem lite­rac­kim, dzien­ni­ka­rzem, histo­ry­kiem lite­ra­tu­ry oraz jed­nym z naj­lep­szych w Pol­sce spe­cja­li­stów od pro­wa­dze­nia wywia­dów, posta­no­wił nie poprze­sta­wać na nie­ja­snych opo­wie­ściach i kolo­ry­zo­wa­nych plot­kach. Usta­lił oko­ło dzie­więć­dzie­się­ciu świad­ków, wśród któ­rych są przy­ja­cie­le zmar­łe­go poety, jego krew­ni, zna­jo­mi, kole­dzy – ludzie, któ­rzy pozna­li go bli­żej i któ­rzy zechcie­li poznać go bli­żej, do cze­go nie­ko­niecz­nie i nie wszyst­kich zachę­cał.

Andrzej Zawa­da