Oko przyłożone do dziurki, którą najpierw trzeba wydrapać (tylko notatki)

1

To, co wyżej, to naj­krót­sza defi­ni­cja poezji, jej upra­wia­nia w wyraź­nie okre­ślo­nym celu. Poeta jako „wyglą­dacz”, a potem „prze­zie­rant”. Co Jakub Pszo­niak ujrzał, co przej­rzał na wylot?

Badaw­cze medium piszą­ce widzi głów­nie rze­czy­wi­stość poży­czo­ną i pod­ży­ro­wa­ną. Jego boha­te­ro­wie z mia­sta (w prze­dzia­le 120–200 tysię­cy miesz­kań­ców) żyją na kre­dyt, albo ina­czej: od kre­dy­tu do kre­dy­tu w rze­czy­wi­sto­ści, któ­rej czyn­ni­kiem spraw­czym, panem egzy­sten­cji i wła­ści­wie już panem bogiem jest Pro­vi­dent, bóstwo z poli­te­istycz­ne­go pan­te­onu póź­ne­go kapi­ta­li­zmu.

Takie życie nie ma cią­gło­ści, speł­nia­jąc się w spa­zma­tycz­nych odcin­kach „od-do”, zaś prze­rwy pomię­dzy wybu­cha­mi jakiej takiej inten­syw­no­ści (bo wresz­cie będzie coś do chle­ba) wyglą­da­ją w tych wier­szach na coś w rodza­ju cele­bro­wa­ne­go nie­ist­nie­nia. Ten nie­do­sta­tek mate­rial­ny prze­kła­da się na ubó­stwo meta­fi­zycz­ne, ponie­waż wpły­wa na prze­rwy w dosta­wach meta­fi­zycz­nej pew­no­ści. W koń­cu świat jawi się tu jako seria roz­pro­szo­nych moż­li­wo­ści zaist­nie­nia w peł­ni. Egzy­sten­cja roz­pro­szo­na, male­ją­ca, poży­cza­na i machi­nal­nie roz­mie­nia­na na coraz mniej­sze drob­ne.

2

Nie­po­koi mnie tytuł, któ­ry rzu­ca zgo­ła hip­ster­ski cień na tak faj­nie zaan­ga­żo­wa­ną całość. Cień bla­gi. To „Lorem ipsum dolor sit amet con­sec­te­tu­er” wyglą­da na coś wspa­nia­le kla­sycz­ne­go, zaraz myśli się o Plu­tar­chu, i pew­ne­go typu odbior­cy już sobie wyobra­ża­ją, że ten cały bana­lizm chce się ład­nie prze­pro­sić z Her­ber­tem, a tu buuum. To zna­czy, oka­zu­je się, że jest to hasło bez pokry­cia, pusty tekst rzu­ca­ny przez dru­ka­rzy jako prób­ka takiej czy innej czcion­ki, a współ­cze­śnie poja­wia się w pomo­cy onli­ne pro­gra­mu Micro­soft Word.

Zatem pierw­sza myśl, jaka się nasu­wa, jest dość szo­ku­ją­ca: wszyst­ko to, co tu się pisze, tyl­ko wyglą­da na wal­kę o jakąś praw­dę. Gdy popa­trzeć z dale­ka, to jedy­nie typo­gra­ficz­na przy­miar­ka, czcion­ki roz­pro­szo­ne na bia­łym papie­rze. Nic nie woła­ją­ce, o nic nie wal­czą­ce.

Oczy­wi­ście, zaraz przy­cho­dzi dru­ga myśl, ta o grze i pro­wo­ka­cji, ale ona już nie­wie­le zmie­nia. Pozo­sta­je smu­tek z powo­du nie­uży­tecz­no­ści poezji, jej bez­rad­no­ści w świe­cie jedy­nie istot­nych, poza­słow­nych sił, roz­gry­wa­ją­cych od wie­ków swo­je: prze­moc, poni­że­nie, kolej­ne przed­woj­nie, zwie­rzę­cy strach. Ej, czy na pew­no zwie­rzę­cy? Czy ludz­ki strach z ostat­nich mie­się­cy nie prze­bił już ten fra­ze­olo­gicz­nie koja­rzo­ny z wystra­szo­nym zwie­rzę­ciem?

Więc ja tu sobie kre­ślę jakieś znacz­ki na papie­rze, a tam leje się krew, zaś gor­li­we media chłep­cą ją jesz­cze cie­płą, a pań­stwo i pra­wo przy­kla­sku­ją opraw­com, uży­wa­jąc ele­ganc­ko prze­wrot­nych sfor­mu­ło­wań.

Pora­ża mnie ta książ­ka nie­by­wa­łą gęsto­ścią zde­rzeń i kon­tra­stów – jej czy­ste, szla­chet­ne, nie­ska­la­ne zaan­ga­żo­wa­nie bije w pust­kę, w „nic” poza sło­wem, kul­tu­rą, przy­ję­tą wśród poetów wraż­li­wo­ścią, poza wia­rą w moż­li­wość upo­rząd­ko­wa­nia świa­ta, ale mimo wszyst­ko bije, nazy­wa­jąc spraw­ców nie­szczę­ścia i zła po imie­niu. Poezja pozo­sta­ła już tyl­ko tym, wyli­czan­ką imion i nazwisk tyra­nów, dyk­ta­to­rów i katów, takim napręd­ce i z pasją kle­co­nym norym­ber­skim try­bu­na­łem?

I jesz­cze czymś: zaja­dłym mur­mu­ran­dem, w któ­rym po chwi­li wychwy­tu­je­my brzmią­ce zna­jo­mo imio­na i nazwi­ska boha­te­rów, tych, któ­rzy mie­li odwa­gę prze­ciw­sta­wić się śle­pej sile, a teraz gni­ją w wię­zie­niach bądź gro­bach.

3

A to trze­ba zaraz Kon­ra­da Górę przy­wo­ły­wać? Każ­dy objaw zaan­ga­żo­wa­nia – z upo­rczy­wym wymie­nia­niem ras, naro­do­wo­ści, geo­gra­ficz­nych nazw, imion i nazwisk – tak nale­ży pod­po­rząd­ko­wy­wać? Więc, że to niby młod­si bra­cia czy syno­wie Góry? Z tymi przy­pi­sa­mi na koń­cu punkt po punk­cie wyłusz­cza­ją­cy­mi, kto, gdzie i kie­dy mor­du­je, wyklu­cza, powo­du­je, nisz­czy?

Nie chciał­bym wcho­dzić w te kole­iny. Kon­rad Góra jest jedy­ny, w związ­ku z tym bar­dzo trud­no go imi­to­wać. Kom­bi­na­cje tego typu od razu rzu­ca­ją się w oczy. A tu się nic takie­go nie rzu­ca. A więc Pszo­niak zna­lazł swój wła­sny idiom na wykłó­ca­nie się z syfem tego świa­ta, na cier­pli­we, nie­mal bok­ser­skie, punk­to­wa­nie jego „huma­ni­stycz­nych” sła­bo­ści.

4

Nic się nie rzu­ca, ale i tak sta­le docho­dzi do gło­su. Inne „nic”. Inne niż u Leśmia­na, inne niż Róże­wi­cza. Póź­no­ka­pi­ta­li­stycz­ne nic. Z takich cza­sów, gdy poeta sam jak „nic”, to zna­czy – zle­wa się z oto­cze­niem, uni­ce­stwia, roz­pra­sza. To już tyl­ko trud­na do wychwy­ce­nia nić zło­żo­na z punk­ci­ków. Może podob­nych do tego wyta­tu­owa­ne­go nad lewym okiem „nasze­go czło­wie­ka”[1].

Oko i ten punkt nad nim kory­gu­ją­cy widze­nie. Czy na pew­no?

cyn­kwajs

nic pomy­śleć tak że nic to wszyst­ko i nic ponad to
pomy­śleć że da się nic pomy­śleć
pod­nieść krzyk i patrzyć co pod
w cie­śni­nie na dnie oka oka ben­zy­ny sku­pia­ją się w krę

i gdy przez szy­bę to mi się gołąb co tele­gram o bruk
że życie to tyl­ko prze­rwa w nie­ist­nie­niu
i sygna­ły dym­ne z pło­ną­cych wysy­pisk
że życie to prze­rwa mię­dzy jesz­cze i już
(…)

5

Do dziur­ki przy­ło­żo­ne oko, któ­re naj­pierw trze­ba wydłu­bać. Patrzeć w „nic” bez zobo­wią­zań. Żyć za pan brat z „mar­no­ścią”.