„W pierwszym dniu po końcu świata”. O wierszach Michała Domagalskiego

1.

Cze­go tu nie ma… Bo i sub­tel­nie roz­wi­ja­ją­cy się plan intym­ny, ero­tycz­ny, rodzin­ny, i spo­łecz­ny w odcie­niach lokal­nych oraz glo­bal­nych (zwra­cam uwa­gę na roz­pra­wę z nacjo­na­li­zmem, czy­li z prze­ste­ro­wa­nym patrio­ty­zmem), i histo­rycz­ny, wspo­mnie­nio­wy, wią­żą­cy się ponie­kąd z pierw­szym oraz dru­gim, acz­kol­wiek tu i ówdzie wybi­ja­ją­cy się na nie­pod­le­głość. Być może traf­niej­sze było­by podej­ście od dru­giej stro­ny, krą­żą­ce wokół odpo­wie­dzi na pyta­nie, cze­go tu nie ma, niż na takie, któ­re pod­kre­śla to, co jest. Cze­go autor świa­do­mie czy nie­świa­do­mie zanie­chał? Trud­no o bar­dziej absur­dal­ne pyta­nie, ale jed­nak posta­wio­ne wyda­je się mieć nie­śmia­łą rację bytu. Otóż zdzi­wie­nie wywo­łu­je brak żyw­szych odwo­łań do przy­ro­dy jako ele­men­tu przej­mu­ją­ce­go ste­ry w liry­ce nawi­gu­ją­cej po poza­ludz­kich, orga­nicz­nych prze­strze­niach. Doma­gal­ski pozo­sta­je w gra­ni­cach ludz­kiej skó­ry i w tej fazie roz­wo­ju poetyc­kie­go obca jest mu poku­sa wcie­la­nia się w róż­ne skrzyw­dzo­ne zwie­rząt­ka. O, prze­pra­szam, jest kot, są jego dole i nie­do­le, ale wia­do­mo, że to tyl­ko naklej­ka na opa­ko­wa­niu wypeł­nio­nym inny­mi, bar­dziej antro­po­cen­trycz­ny­mi tre­ścia­mi. Kot to już nie przy­ro­da. Nie­mal maso­wo przy­wo­ły­wa­ny we współ­cze­snej poezji nie robi więk­sze­go wra­że­nia. Tyl­ko nie wiem, jaki tu pro­ces zaszedł – koto­stwo zosta­ło wchło­nię­te przez czło­wie­czeń­stwo, czy może sta­ło się na odwrót. Przy­po­mi­na­ją się sło­wa mło­dej poet­ki angiel­skiej (nazwi­sko mi ule­cia­ło): „Kot został stwo­rzo­ny, by igno­ro­wać czło­wie­ka”. Domy­śla­my się, że czło­wie­ko­wi wyjąt­ko­wo z tym dobrze, że lubi być w ten spo­sób igno­ro­wa­ny. U Doma­gal­skie­go roz­je­cha­ny kot zosta­je tyl­ko we wspo­mnie­niach, „znaj­du­je się w miej­scach, rze­czach, zwie­rzę­tach”. W poecie tak­że.

2.

Skup­my się zatem na tej stric­te antro­po­cen­trycz­nej prze­strze­ni (zda­jąc sobie spra­wę z rela­tyw­no­ści i umow­no­ści opi­su prze­pro­wa­dzo­ne­go pod dyk­tan­do tej kate­go­rii), na tych wszyst­kim „ludz­kich spra­wach”, na miesz­ka­niu, rodzin­nej cią­gło­ści, na blo­ku, osie­dlu i jego miesz­kań­cach. Od cze­go zacząć? Od Ukra­in­ki sie­dzą­cej „na kasie w Żab­ce”? Od ona­ni­zu­ją­ce­go się sąsia­da? Zejdź­my jesz­cze niżej w głąb obser­wa­cyj­nej mate­rii, któ­ra – jak wia­do­mo – powin­na stać się „mate­rią prze­żyć” czy­tel­ni­ka. Ale czy się sta­je? Nie ma uni­wer­sal­nej nor­my: dla jed­ne­go sta­je się, dla dru­gie­go nie. Odno­szę wra­że­nie, że piszą­cy te sło­wa sytu­uje się gdzieś pośrod­ku. Powiedz­my, że dużo się dzie­je.

3.

To, co naj­waż­niej­sze, sta­je się w prze­świ­cie mię­dzy odcho­dzą­cym, a tym, co się przy­go­to­wu­je do zaist­nie­nia. W tym jakimś cza­sie nie­spe­cjal­nie wygod­nym dla pol­skiej gra­ma­ty­ki (zaprze­szło przy­szłym?). Odno­si się wra­że­nie, że Doma­gal­ski szu­ka języ­ka na wyra­że­nie drę­czą­ce­go boha­te­ra uczu­cia utra­ty. Roi się od form z prze­cze­niem „nie”, któ­re zaist­nia­ły, żeby nie być albo raczej żeby być na niby, opa­trzo­ne zna­kiem zapy­ta­nia, ogar­nię­te suge­stią sym­bo­licz­ne­go nie­by­cia. Poru­sza­my się w prze­strze­ni poten­cjal­ne­go wyda­rza­nia się – łago­dze­nia skut­ków per­ma­nent­ne­go odcho­dze­nia i jed­no­cze­sne­go amor­ty­zo­wa­nia nie­uchron­no­ści sta­wa­nia się cze­goś, co prze­cież i tak wpi­su­je się w zło­wro­gą przy­szłą koniecz­ność.

Opo­wieść zaczy­na się od fune­ral­ne­go rapor­tu, od spi­su odejść. Zaczy­na się od bab­ci i tego wszyst­kie­go, co zabra­ła ze sobą do zie­mi. Oka­zu­je się, że luka w pamię­ci i wraż­li­wo­ści wchła­nia sło­wa, zja­wi­ska, a nawet rze­czy. One odcho­dzą wraz z bab­cią. Jak­by jed­na z komó­rek świa­ta-pla­stra zamknę­ła się cał­ko­wi­cie. Oczy­wi­ście, moż­na ją opła­kać, ale to nie zna­czy, że odzy­skać.

4.

Zaczy­na się od kon­sta­ta­cji utra­ty góru­ją­cej nad ludz­kim hory­zon­tem. I jak­by na prze­kór temu odczu­ciu zaczy­na się coś rodzić w języ­ku poszu­ku­ją­cym pocie­chy. „Zda­rze­nio­wość” tego języ­ka, jego otwie­ra­nie się na mno­żą­ce się mimo wszyst­ko „per­for­man­sy losu” było tym, co mnie osta­tecz­nie do tej książ­ki prze­ko­na­ło. Z opła­ki­wa­niem mia­łem ostat­nio czę­sto do czy­nie­nia, dla­te­go w lek­tu­rze kła­dę nacisk na to, co wyda­rza się póź­niej. Inte­re­su­je mnie obraz świa­ta uzy­ska­ny po prze­pra­co­wa­niu żało­by, wigor mimo trau­my. „Jeśli musisz/ umrzeć, nie stawiaj/ nawia­sów i gwiaz­dek”. Jeśli musisz żyć, rób to z god­no­ścią. Cze­go chcieć wię­cej?

Speł­nie­nie

Cze­go chcieć wię­cej? Inter­ne­to­we radio
dostro­iło się do naszych potrzeb. W skle­pie
wybór piw o jasnej i peł­nej puen­cie. Cze­ka­my
na piz­zę. Czte­ry sery.

Uważ­ny czy­tel­nik zda­je sobie spra­wę z umow­no­ści wspo­mnia­nej god­no­ści. O jakiej god­no­ści może być mowa w prze­strze­ni peł­nej dziur, w rze­czy­wi­sto­ści zni­ka­nia, odpa­da­nia, odcho­dze­nia? Jest to god­ność doraź­na, per­for­ma­tyw­na. I iro­nicz­na. Trze­ba żyć dalej. Oczy­wi­ście, na każ­de z tych trzech słów pada cień nie­do­wie­rza­nia i szy­der­stwa. Ale zwróć­my uwa­gę, że tu ktoś jed­nak pró­bu­je coś zro­bić w kwe­stii dal­sze­go cią­gu i jego rze­ko­mej potrze­by. Za utra­co­ne życie pod­sta­wia dru­gie. I jest nawet jego spraw­cą. A potem kro­ni­ka­rzem sta­ją­cej się spraw­czo­ści, „poetą czy­nu”, obser­wu­ją­cym „roz­stę­py na jej skó­rze” (to „ponoć na pamiąt­kę uciecz­ki z Egip­tu”), filo­zo­fu­ją­cym nad ety­kiet­ką dołą­czo­ną do opa­ko­wa­nia cią­żo­wych raj­stop. Ale uwa­ga: brzuch nie rośnie na Księ­ży­cu, to nasz brzuch, tutej­szy, brzuch z całym bogac­twem trud­ne­go inwen­ta­rza – spo­łecz­ne­go, poli­tycz­ne­go, publi­cy­stycz­ne­go (bo język mediów ma wpływ na język tej poezji).

Rze­czy­wi­ście, współ­cze­sna cią­ża pod wie­lo­ma wzglę­da­mi jawić się może jako pro­blem inter­pre­ta­cyj­ny i etycz­ny; tu jed­nak wystar­czy jeden wzgląd, a na imię mu „pięć­set plus”. Tak jak­by wyję­to ją z intym­ne­go krę­gu osob­ni­cze­go, rodzin­ne­go i rzu­co­no na pożar­cie ide­olo­gii. Śmierć bab­ci nie była zja­wi­skiem poli­tycz­nym, nato­miast spło­dze­nie i uro­dze­nie potom­ka już nim jest. Bab­ciu, gdzie są te sta­re, dobre, „poza­po­li­tycz­ne” cza­sy, chcia­ło­by się zapy­tać razem z boha­te­rem.

Ston­ki

W brzu­chu drze­mie
płód, któ­ry zwięk­szy licz­bę polu­bień postów
oraz rodzin­nych odwie­dzin. Jesz­cze mamy czas, cho­ciaż
już teraz zda­rzy się nazwać go dziec­kiem, co jest
prze­ro­stem tre­ści nad for­mą. Pierw­sze zdję­cia do albu­mu
z fazy pre­na­tal­nej robi foto­graf ama­tor, z zami­ło­wa­nia
gine­ko­log. Dwie­ście zło­tych
za dwu­dzie­sto­mi­nu­to­wą sesję, ale pań­stwo­wo
strach. Nie stać nas na bycie
patrio­ta­mi. Nie mamy tyle wia­ry w Naro­do­wy
Fun­dusz Zdro­wia. Szcze­gól­nie od cza­su, gdy dzie­li
się kraj na obcho­dzą­cych uro­dzi­ny
w mie­sięcz­ni­ce poczę­cia
i resz­tę, któ­rej nie trze­ba, bo dzia­ła
na szko­dę – potom­ko­wie roz­sie­wa­ją­cych ston­kę
albo samej ston­ki. Jesz­cze
mamy czas. Ale wiesz, przyj­dzie nam stać się
ston­ką z dziec­kiem, któ­re­go nie stać
na beci­ko­we, bo to już nie nasze
cza­sy.

Boha­ter takie­go pyta­nia nigdzie nie sta­wia. Ono poja­wia się tu, na koniec, jako efekt mojej zde­cy­do­wa­nej naiw­no­ści. Chwi­lo­wo chciał­bym przy niej pozo­stać.