Poeci na nowy wiek. Rocznik 2001

Marcin Cecko, Rozbiorek

Wska­zu­jąc na debiut Mar­ci­na Cec­ki, sta­ram się oddać spra­wie­dli­wość tam­tym nie­od­le­głym cza­som. Spo­ro o jego debiu­cie pisa­no, dys­ku­to­wa­no, potem dość gło­śno przy­kra­wa­no Roz­bio­rek do rodzą­ce­go się wte­dy neo­lin­gwi­zmu, coś tam przy spo­sob­no­ści wspo­mi­na­jąc o liry­ce mul­ti­me­dial­nej. Cec­ko – przy­kła­do­wo – zapi­sy­wał, że „poza gra­ma­ty­ką coś się dzie­je”, dokła­dał jesz­cze kil­ka fraz tego rodza­ju, co pew­nym odbior­com jego liry­ki dawa­ło asumpt do roz­wa­żań o moż­li­wo­ściach mowy posu­nię­tych tak dale­ko, jak­by już zale­d­wie sekun­dy dzie­li­ły nas od chwi­li, gdy poeci wyj­dą poza język i zdo­ła­my to zja­wi­sko zoba­czyć na wła­sne oczy, tak jak może­my zauwa­żyć samo­lo­ty prze­kra­cza­ją­ce barie­rę dźwię­ku.

Dla mnie oso­bi­ście Cec­ko w pierw­szym tomie był przede wszyst­kim auto­te­licz­ny, a jeśli już dla rodzą­ce­go się neo­lin­gwi­zmu coś two­rzył, to był to – przy spo­rych zastrze­że­niach – okre­ślo­ny podest, sche­mat, a nie treść.

Debiut Mar­ci­na Cec­ki był dla mnie waż­ny z dwóch powo­dów. Przy­niósł wciąż jesz­cze nie dość wyeks­plo­ato­wa­ną, spo­ra­dycz­nie i na ogół wciąż nie­umie­jęt­nie wyko­rzy­sty­wa­ną w liry­ce moż­li­wość odnie­sie­nia się do medias­fe­ry, rekla­my. Skrom­nie to było w Roz­bior­ku zazna­czo­ne, ale dało się zauwa­żyć: „Jedy­ni świad­ko­wie tych wer­sów / dogo­ry­wa­ją w jakieś dziu­rze przed tele­wi­zo­rem / w jakiejś dziu­rze oto­cze­ni / przez rekla­my prosz­ków do pra­nia”. Posia­dał też Cec­ko wyjąt­ko­wo odkryw­czą wyobraź­nię, ofe­ro­wał obra­zy zme­ta­fo­ry­zo­wa­ne, swo­bod­nie regu­lo­wał im dyna­mi­kę, ści­szał i pod­krę­cał głos. Oto kil­ka przy­kła­dów: „Wszech­świat […] huczy w sobie pomru­kiem / po daw­nym odle­głym / już świe­tle” albo (przy­kład dyna­mi­ki) „to zie­mia wbi­ła dwa / komi­ny w nie­bo / i wysy­sa / i wysy­sa kolo­ry”, albo (przy­kład zmy­sło­wo­ści) „Okna ule­pio­ne z kocich oczu”. Szko­da, że Cec­ko moż­li­wo­ści swo­jej wyobraź­ni wyko­rzy­sty­wał dość ostroż­nie, że defi­ni­tyw­nie chy­ba posta­wił na publi­cy­stycz­ne efek­ciar­stwo w liry­ce, że pogrą­żył się nie w neo­lin­gwi­zmie, ale ugrzązł w nie­uchwyt­no­ściach, cza­sem jedy­nie poka­zu­jąc „ster­czą­cy środ­ko­wy palec kul­tu­ry”.

Agnieszka Kuciak, Retardacja

Kla­sy­cyzm w mło­dej liry­ce pol­skiej, tak w oko­li­cach 2000 roku, wystę­po­wał albo w towa­rzy­stwie sier­mięż­nych powin­no­ści, albo w obec­no­ści war­to­ści tak abs­trak­cyj­nych, że jego repre­zen­tan­ci – choć lubi­li się nimi ota­czać i cheł­pić – nie potra­fi­li prze­my­cić owych moral­nych splen­do­rów do wier­szy, tak by zosta­ło jesz­cze miej­sce choć­by dla odro­bi­ny pięk­na czy tajem­ni­cy. To jest oczy­wi­ście pew­ne uła­twio­ne zda­nie spra­wy, ale głów­ni przed­sta­wi­cie­le tego nur­tu w owym cza­sie w ogó­le mie­li to do sie­bie, że nie wyobra­ża­li sobie – a na pew­no nie poka­zy­wa­li tego wyobra­że­nia – wier­sza kla­sy­cy­stycz­ne­go, któ­ry był­by wyzwo­lo­ny od pew­nych, trze­ba dziś przy­znać, para­fial­nych wręcz obo­wiąz­ków. Wier­sza krą­żą­ce­go choć­by – moż­na tak rzec – wokół śród­ziem­no­mo­rza, a przede wszyst­kim sta­no­wią­ce­go dopeł­nie­nie same­go nur­tu, a nie suple­ment do ówcze­snych – z aktu­al­nej per­spek­ty­wy żenu­ją­cych – spo­rów. Smut­ne to było i szal­bier­cze, że w wier­szach napi­sa­nych przez poetów, któ­rym rze­ko­mo przy­świe­cał porzą­dek, wysu­bli­mo­wa­nie for­my i wier­ność wobec mistrzów, jak choć­by Eliot czy Brod­ski, grzę­zło się jak w gli­nie, zwłasz­cza gdy wola­ło się rze­czy mniej lepio­ne, a bar­dziej kute.

Wte­dy, gdy ów kla­sy­cyzm przy­po­mi­nał drą­że­nie metra pod świą­ty­nią Opatrz­no­ści Bożej, poja­wi­ło się świa­teł­ko w tune­lu. Była to Agniesz­ka Kuciak ze swo­ją Retar­da­cją. Nie pra­wi­ła mora­łów, do nicze­go nie nawo­ły­wa­ła, jej Dan­te, Mic­kie­wicz i Achil­les byli przy­spo­so­bie­ni na współ­cze­sną mia­rę, jej wiersz był fine­zyj­ny, mia­ła – co za odtrut­ka na naro­do­wy mar­mur! – poczu­cie humo­ru. Nie opusz­cza­ło jej nawet przy rela­cjo­no­wa­niu wyda­rzeń oso­bi­stych, by przy­wo­łać dziad­ka, któ­ry „Zacho­wał umiar w umie­ra­niu. Umarł / Raz w życiu, a nie wię­cej razy. Umiał // Tak upaść, aby szyb­ki w oku­la­rach / Się nie potłu­kły”. Tak! Tak umie­ra­ją kla­sy­cy­ści! – chcia­ło­by się wykrzyk­nąć.

Była w liry­ce Kuciak – wple­cio­na mię­dzy wąt­ki poważ­ne, mię­dzy dia­lo­gi z lite­rac­ką tra­dy­cją – dezyn­wol­tu­ra, była odkryw­czość spoj­rze­nia, nie smęt­ne mam­ro­ta­nie kazno­dziei. Popa­trz­my choć­by tu: „A może jest się wte­dy, gdy nas nie ma? / Ktoś wte­dy patrzy świat, a to patrze­nie / trwa zawie­szo­ne tak jak waż­ka ciem­na, / pole­ru­ją­ca powierzch­nie powietrz­ne”. Była tak­że, potrzeb­na samej poezji i czy­tel­ni­ko­wi, har­mo­nij­na nie­pew­ność w spoj­rze­niu na swój wła­sny świat: „Lecz jak tu wspól­nie Coś powie­dzieć – / sko­ro­śmy Nikt i Nikt?”.

Paweł Lekszycki, wiersze przygodowe i dokumentalne

Utwo­ry Paw­ła Lek­szyc­kie­go nasu­wa­ły mi na myśl przede wszyst­kim dwie moż­li­wo­ści odczy­ta­nia jego debiu­tanc­kich wier­szy przy­go­do­wych i doku­men­tal­nych. Pierw­szą było spoj­rze­nie na jego tom jako na skon­den­so­wa­ną kary­ka­tu­rę współ­cze­snej rze­czy­wi­sto­ści.

Obse­syj­na i wojow­ni­cza meta­fi­zy­ka – pomy­śla­łem w chwi­li, gdy autor wywo­łał ducha Miko­ła­ja Sępa-Sza­rzyń­skie­go i kazał mu uczest­ni­czyć w infan­tyl­nych wyda­rze­niach nasze­go współ­cze­sne­go świa­ta – zmie­ni­ła się albo w żało­sne rytu­ały, wyko­ny­wa­ne dla zadość­uczy­nie­nia wymo­gom powsze­dnie­go dnia, cza­sem po pro­stu dla zabi­cia cza­su, albo – choć o to może mniej­sza – w try­wial­ne atrak­cje dostęp­ne za mar­ne pie­nią­dze.

W wier­szach Sępa – pro­szę o wyba­cze­nie pew­ne­go zde­for­mo­wa­nia per­spek­ty­wy – patrzy­ło się tam, gdzie jest wyso­ko i nie­zmier­nie kosz­tow­nie, w cza­sach Lek­szyc­kie­go, czy­li w naszych, patrzy się tam, gdzie jest – pro­szę zno­wu wyba­czyć slo­gan, lite­ral­ne przy­to­cze­nie pew­nej rekla­my, ale wyda­je mi się to ade­kwat­ne – wszyst­ko i tanio. Może dla­te­go Paweł Lek­szyc­ki w swo­ich zapra­wio­nych memu­ary­stycz­ną deta­licz­no­ścią utwo­rach doko­ny­wał gestów pozor­nie sakra­li­zu­ją­cych rze­czy­wi­stość, zapi­sy­wał „bło­go­sła­wio­na codzien­na pie­sza piel­grzym­ka na targ”, czy „bło­go­sła­wio­ne kłót­nie prze­ku­pek o jakość towa­ru”, ale osta­tecz­nie widać było, że nie prze­ma­wia przez nie­go żad­na potrze­ba uświę­ce­nia, ale szy­der­stwo, prze­wle­kła i spo­strze­gaw­cza drwi­na: „bło­go­sła­wio­na nie­świa­do­mość zaku­pio­ne­go chła­mu i satys­fak­cja / z uda­nych zaku­pów”, „bło­go­sła­wio­na pro­duk­cja mody baza­ro­wej”.

Odmien­ną moż­li­wość lek­tu­ry ofe­ro­wa­ła kon­dy­cja boha­te­ra wier­szy Lek­szyc­kie­go. Repre­zen­to­wał – tak mi się zda­wa­ło – bez­rad­ność czło­wie­ka, któ­ry pra­gnąc two­rzy­wa zawsze otrzy­mu­je sche­mat. Przej­mu­ją­cą i wście­kłą. Posta­wio­ny wobec nie­moż­li­wo­ści wszech­wie­dzy, pozba­wio­ny tajem­ni­cy, w swo­im medial­nym świe­cie zawsze mógł dostą­pić oglą­du, ale nigdy kon­tem­pla­cji. Mógł się roz­sze­rzyć o wymiar wyłącz­nie mate­rial­ny, namna­żać majęt­no­ści – jak gdy­by wyłącz­nie to mógł: „póki co / mogę posze­rzyć pamięć, / moje­go pece­ta, zmie­nić mikro­pro­ce­sor”. Jak gdy­by zosta­ła mu prze­zna­czo­na powta­rzal­ność tłu­mu, czy­li naśla­do­wa­nie tego, kto dla poety jest znie­na­wi­dzo­nym nikim, a to zawsze boli: ” będziesz się powta­rzać, / powta­rzać oraz naśla­do­wać, / gryźć będziesz wła­sny ogon”.

Czę­sto spo­glą­dał Lek­szyc­ki z mniej­szą zacię­to­ścią, mie­wał pogod­niej­sze spoj­rze­nie, zwłasz­cza w wier­szach oso­bi­stych: „mógł­bym się wresz­cie / pozbie­rać i zabrać stąd dokąd­kol­wiek, / tym­cza­sem odwra­cam się, / gdzie sza­rość prze­cho­dzi w brud/. o / jak ślicz­nie”. Może i ślicz­nie. Ale prze­ra­ża­ją­co też bywa­ło. Dla­te­go Paweł Lek­szyc­ki i jego wier­sze przy­go­do­we i doku­men­tal­ne

Piotr Macierzyński, Danse Macabre i inne sposoby spędzania wolnego czasu

Piotr Macie­rzyń­ski debiu­to­wał tomem Dan­se Maca­bre i inne spo­so­by spę­dza­nia wol­ne­go cza­su. Od razu poka­zał, że wszyst­ko, co moż­na trak­to­wać poważ­nie, w czym moż­na się zanu­rzyć z pasją lub choć­by zacie­ka­wie­niem – od histo­rycz­nych zaga­dek, rodzin­nych opo­wie­ści, przez oglą­da­nie tele­tur­nie­jów, po miło­sne sub­tel­no­ści – moż­na tak samo spły­cić i wyszy­dzić. I oczy­wi­ście wybe­be­szyć – Macie­rzyń­ski to cynik, czę­sto rze­tel­nie pod­szy­ty nihi­li­zmem, ale też dotkli­wie poka­zu­ją­cy, że cza­sem nale­ży zbu­rzyć dom, w któ­rym się miesz­ka­ło, żeby zoba­czyć, z cze­go się skła­dał, a potem – ale to już ewen­tu­al­nie – spró­bo­wać zło­żyć go na nowo, po swo­je­mu. Taka posta­wa, taka wie­dza to już żad­na iro­nia, to ogrom­na sztu­ka: życia i pisa­nia, być może oczysz­cza­ją­ca uro­czy­stość, któ­ra nie każ­de­mu się przy­tra­fia. A dom ów w wier­szach Macie­rzyń­skie­go bywa meta­fo­rą rodzi­ny, miło­ści, czy też oso­bi­stej kon­dy­cji tego zło­śli­we­go pod­mio­tu, któ­ry cza­sem puści do czy­tel­ni­ka oko, i wyzna z jakąś pora­ża­ją­cą, szpa­sow­ną szcze­ro­ścią: „chciał­bym zmar­no­wać życie na pisa­nie wier­szy i spa­ce­ry po lesie”. Ten roman­tyk, huc­piarz i nar­cyz w jed­nym wcie­le­niu to postać wyra­zi­sta, trud­na do zigno­ro­wa­nia. Sam zapi­su­je z całym dobro­dziej­stwem inwen­ta­rza: „wszyst­kie pró­by oszu­ka­nia mnie / trak­tu­ję jako zain­te­re­so­wa­nie moją oso­bą”. Cza­sem mam wra­że­nie, że ten zapis sprzed pra­wie dzie­się­ciu lat dziś mógł­by w śro­do­wi­sku lite­rac­kim funk­cjo­no­wać jako nie­pi­sa­na mak­sy­ma, ale zara­zem nie mogę opę­dzić się od myśli, że to wła­śnie Macie­rzyń­ski miał odwa­gę, by ją wprost wypo­wie­dzieć i że aku­rat jemu było z nią wyjąt­ko­wo do twa­rzy.

Macie­rzyń­ski to kpiarz, ale, sam to przy­zna­je, „kpi nie­co ner­wo­wo”. Nic zaska­ku­ją­ce­go, wpro­wa­dził do wier­szy tema­ty poważ­ne, może dla­te­go drwiąc, rów­no­cze­śnie ubo­le­wa nad głu­po­tą, nad spły­ce­niem rela­cji mię­dzy­ludz­kich, nad nie­trwa­ło­ścią przy­jaź­ni, nad żar­li­wo­ścią miło­ści, któ­ra cza­sem tak łatwo zmie­nia się w nie­na­wiść albo obo­jęt­ność.

Pew­na rzecz nie ule­ga wąt­pli­wo­ści. Tra­fił ten szy­der­ca nie­for­tun­nie. Wyjąt­ko­wo źle. I świet­nie to widzi: „uro­dzi­łem się na 52° sze­ro­ko­ści geo­gra­ficz­nej pół­noc­nej / i 20° dłu­go­ści geo­gra­ficz­nej wschod­niej / wylo­so­wa­łem Pol­skę // w poke­rze po takim roz­da­niu / mówi się pas”.

Marcin Ożóg, Słoneczko późno dzisiaj wstało

„Męż­czy­zna w wie­ku chry­stu­so­wym / kobie­cie w wie­ku bal­za­kow­skim / dopi­na bluz­kę i wycho­dzą – / gdzieś w nocy – na powierzch­nię Pol­ski” – zapi­sał Mar­cin Ożóg w swo­im debiu­tanc­kim tomie i nie­mal zaraz dodał: „trud­no prze­wi­dzieć dwo­je ludzi”. Ożo­ga rów­nież nie­pro­sto było prze­wi­dzieć, uchwy­cić choć­by na moment, zatrzy­mać w okre­ślo­nym miej­scu, usta­lo­nej na chwi­lę pozy­cji. W osza­ła­mia­ją­cym tem­pie zmie­niał dyk­cje, kon­wen­cje, tema­ty, czym pro­wo­ko­wał czy­tel­ni­ka, ale chy­ba też było to wyzwa­nie dla nie­go same­go.

Spi­sy­wał kon­fe­sje, cza­sem ero­ty­ki, kre­ślił ten swój zachwyt nad świa­tem, nagle doskwie­ra­ła mu nie­wy­star­czal­ność reli­gii i meta­fi­zy­ki, cza­sem tonął w męt­nych nur­tach pro­zy poetyc­kiej. Jak­by szu­kał zasię­gu dla wła­sne­go wier­sza, jak­by roz­po­zna­wał swo­je moż­li­wo­ści. A może nie? Może to nie roz­chwia­na mecha­ni­ka debiu­tu, ale tak wła­śnie mia­ło być? Z bły­skiem, z nagłą zmia­ną – może świa­do­my był ten ruch, pul­so­wa­nie? Nie wiem.

W tomie Sło­necz­ko póź­no dzi­siaj wsta­ło spo­ty­ka­ło się liry­ki zro­dzo­ne z podzi­wu nad róż­no­rod­no­ścią świa­ta, zbli­żo­ne do eks­ta­tycz­no­ści, obec­nej choć­by w tek­stach Sta­chu­ry: „świę­ty, świę­ty, świę­ty, świę­ty / Anu­bis jest świę­ty z gło­wą sza­ka­la i Wisz­nu / o gło­wie sło­nia świę­ty, świę­ty Ibis, świę­ty Fran­ci­szek / o gło­wie dziec­ka”. Ta pochwa­ła łap­czy­wo­ści na życie sąsia­do­wa­ła z dra­ma­tycz­ny­mi, choć cza­sem nie­co gru­bo cio­sa­ny­mi pyta­nia­mi: „gdzie jest dom bólu”, ale poja­wia­ły się obok niej tak­że fra­zy suge­ru­ją­ce znacz­nie głęb­szą i zło­żo­ną kon­den­sa­cję nie­po­ko­ju: „zachwy­ca mnie fine­zja / tej kolo­ry­stycz­nej kom­po­zy­cji / jestem świad­kiem, patrzę / jak mno­żą się stra­ty w ludziach / w tobie / i we mnie”.

Debiu­tant może sobie pozwo­lić na nie­po­rzą­dek w tomie z kil­ku powo­dów. Na przy­kład dla­te­go, że jest debiu­tan­tem. Na przy­kład dla­te­go, że nie pisze sym­fo­nii, więc wol­no mu tań­czyć. „Cza­sem budzę się w tań­cu / na ostrym koń­cu muzy­ki” – zapi­sał Mar­cin Ożóg i to jest chy­ba odpo­wied­nie pod­su­mo­wa­nie tej krót­kiej wypo­wie­dzi o jego debiu­cie. Wno­sze­nie tu nad­mier­ne­go porząd­ku nie wyda­je się odpo­wied­nie, sko­ro sam autor go w tomie nie ma, a tak­że dla­te­go, że – tu zno­wu powo­łam się na Ożo­ga – „ty nie jesteś / z tego świa­ta nie jesteś, wstań, ty mu tyl­ko / dbasz o kwia­ty”.

Edward Pasewicz, Dolna Wilda

Naj­bar­dziej fascy­nu­ją mnie poeci przy­cho­dzą­cy zni­kąd. Poja­wia­ją­cy się nagle. Goto­wi. Kie­dy nie muszę patrzeć, jak się dosko­na­lą, bo wte­dy widzę tak­że, jak się mylą, a to – oprócz cio­su w mój oso­bi­sty ide­alizm – dotkli­wie godzi tak­że w moją lek­tu­rę. Kie­dy nie muszę patrzeć, jak obej­mu­ją w posia­da­nie, naby­wa­ją to, co – tak napraw­dę – mogli­by albo powin­ni mieć już natych­miast. Na star­cie. W sobie. Kie­dy nie muszę porów­ny­wać, czy ten i ten sprzed kil­ku lat to jest nadal ten sam ten i ten, czy może nie, może się roz­wi­nął, otrza­skał się. Dopusz­czam i doce­niam pew­ną moż­li­wość roz­wo­ju, sens pro­ce­su wypo­sa­ża­nia w sło­wo, o ile moż­na to tak nazwać. Ale mówiąc wprost, wolę obco­wa­nie ze zmien­no­ścią poezji, nie poety. Poeta albo jest, albo go nie ma.

Edward Pase­wicz wyszedł naprze­ciw temu moje­mu ocze­ki­wa­niu. Swój debiu­tanc­ki tom wydał nagle, nie­mal nie dru­ku­jąc przed­tem wier­szy, ale nie wyłącz­nie dla­te­go o nim tu wspo­mi­nam. Poja­wił się – i dla­te­go o nim piszę – uzbro­jo­ny w poczu­cie wła­snej mocy, od razu goto­wy do tego, co nale­ży do poety – do two­rze­nia wła­sne­go świa­ta, do mówie­nia wła­snym języ­kiem. Sam – już w wier­szu otwie­ra­ją­cym Dol­ną Wil­dę – bez­ce­re­mo­nial­nie, sta­now­czo zapi­sał: „Gdy­bym mógł, prze­ło­żył­bym Cię z obce­go / albo napi­sał od począt­ku we wła­snym języ­ku”.

„Zapi­su­ję zda­rze­nia” – zapo­wia­dał Pase­wicz. Praw­da. Ale też zaraz potem owe zda­rze­nia nawar­stwia­ły się, two­rzy­ły rze­czy­wi­stość zde­for­mo­wa­ną: „Zamiast pod­ło­gi gałę­zie, / konar zamiast sufi­tu”, gdzie krzyk orli­ka, jego głos, był „jak szron”. Czy­li kro­ni­karz? Repor­ter? Nie. Powie­dział­bym, że kre­ator. Twór­ca wła­sne­go świa­ta i jego destruk­tor. „Nie koja­rzę tych cie­ni z niczym, / są wła­sne” – zapi­sy­wał. Dodał­bym – stwo­rzo­ne przez Pase­wi­cza. Ten jest poetą, kto stwo­rzył swój świat. Edward Pase­wicz to zro­bił. I zja­wił się z nim nagle, jesz­cze dymią­cym, ale już ufor­mo­wa­nym. Dla­te­go o pro­jek­cie nie mogło być mowy. To był dar. „To wła­śnie dzi­wi: pro­sty zbiór dźwię­ków / powta­rza­nych bez koń­ca, tak pięk­nie”.

Michał Sobol, Lamentacje

Współ­cze­sna liry­ka nie­mal zawsze jest urba­ni­stycz­na, pej­zaż miej­ski jest w niej obec­ny niczym tele­wi­zor na sce­nie współ­cze­sne­go teatru, z tą może róż­ni­cą, że sta­no­wi ele­ment natu­ral­ny i przez to zasad­ni­czo nie­zau­wa­żal­ny. Michał Sobol w swo­im debiu­tanc­kim tomie Lamen­ta­cje zapro­po­no­wał alter­na­tyw­ną moż­li­wość umiej­sco­wie­nia liry­ki, zapro­po­no­wał opo­wieść – uwa­ga! w żad­nym wypad­ku nie wyciecz­kę – po lasach. Opi­sał samot­ni­cze wędro­wa­nie po tere­nach, moż­na zało­żyć, świet­nie temu włó­czę­dze zna­nych, ale z róż­nych powo­dów – może z sen­ty­men­tu, a może z obo­wiąz­ku – odwie­dza­nych po wie­lo­kroć. Dopra­wił swój prze­kaz histo­ria­mi zwią­za­ny­mi ze spo­tka­ny­mi tam ludź­mi i obiek­ta­mi – tam, czy­li na obrze­żach wsi i lasów, gdzie „w peł­ne słoń­ca i przej­rzy­sto­ści dni z łąki / oglą­da­li­śmy radio­sta­cje poma­lo­wa­ne bia­łą i czer­wo­ną far­bą”, a „na dorocz­ne świę­to, zamiast prze­pi­so­wych goź­dzi­ków, / dzie­ci z bied­niej­szych wio­sek czę­sto przy­no­si­ły łubin”. Sobol namięt­nie rela­cjo­nu­je, raz powta­rza wspo­mnie­nio­wą opo­wieść drob­ne­go cwa­nia­ka: „Jego star­szy brat, gdy był w woj­sku, / ukradł butlę gazo­wą, zie­lo­ny / nie­prze­ma­kal­ny bre­zent, zimo­wą kurt­kę / z futrza­nym koł­nie­rzem i weł­nia­ną pod­pin­ką / oraz parę żoł­nier­skich, pra­wie nowych butów”, raz opi­su­je bez­rad­ność pra­cow­ni­ka pro­win­cjo­nal­ne­go warsz­ta­tu mecha­nicz­ne­go: „teraz gdy wpro­wa­dzo­no auto­ma­tycz­ny / zapłon nie potra­fi wyze­ro­wać ukła­du”.

Brzmią w tej liry­ce echa daw­nych świąt, prze­brzmia­łych uro­czy­sto­ści – las i jego przy­le­gło­ści to nie wyłącz­nie drze­wa, chy­ba że napraw­dę bywa się tam na wyciecz­ce lub – co zabaw­niej­sze – o leśnej wyciecz­ce jedy­nie się czy­ta. świat Micha­ła Sobo­la stał się zde­ze­lo­wa­ny, znać po nim zuży­cie: „wcze­śniej widzie­li­śmy pięk­ną dziew­czy­nę w zakła­dzie pogrze­bo­wym / i pudło sta­re­go odrzu­tow­ca usta­wio­ne przed kosza­ra­mi”. Poeta kła­dzie przed czy­tel­ni­kiem detal, nie­znacz­ny ślad widzia­ny naocz­nie, któ­ry w odmien­nych warun­kach pozo­stał­by nie­zau­wa­żo­ny, ale w tej rze­czy­wi­sto­ści jest wyda­rze­niem, pokar­mem dla roz­mów i pamię­ci: „Pogłę­biar­ka Stuł­bia zato­nę­ła dwa metry od brze­gu / Nikt nie myślał że tak szyb­ko znik­nąć z oczu może / Pogłę­biar­ka”.

Nad świa­tem stwo­rzo­nym przez Micha­ła Sobo­la, gdzie rzą­dzi trwa­łość i uży­tecz­ność rze­czy, gdzie ludzie bywa­ją twar­dzi, choć już prze­kre­śle­ni przez upły­wa­ją­cy czas, roz­cią­ga się tak­że jakaś instynk­tow­na, zachwy­ca­ją­ca ojcow­ska opie­ka: „jeśli nie wiesz do cze­go słu­ży jakaś rzecz / na pew­no jest ozdo­bą”, mości się pew­ne trud­ne, ale natu­ral­ne pra­gnie­nie: „W krzy­ku kata­strof z któ­rych każ­da mija / Rzad­ko sły­szy­my wyraź­nie: było już i nie ma”.

Małgorzata Sochoń, Liryki domowe

W Liry­kach domo­wych Mał­go­rza­ty Sochoń roz­po­rzą­dza się kil­ka wszę­do­byl­skich wład­czyń. Asce­za, mam tu na myśli skon­den­so­wa­ny spo­sób wyra­ża­nia myśli, czu­łość i suro­wość ota­cza­ją­ce­go świa­ta, zja­wia­ją­ce się naprze­mien­nie, zwią­za­ne nie­ro­ze­rwal­nie, a nade wszyst­ko miłość. Miłość w wyda­niu zmy­sło­wym i sub­tel­nym: „kobie­ta zako­cha­na / jest nowa”, miłość świa­do­ma i mądra: „jeże­li zacznę do cie­bie mówić po imie­niu / zna­czyć będzie / że dzień spo­wsze­dnie­je […] więc mil­cząc patrzę na cie­bie / w nie­na­zwa­niu / i w nie­zmę­cze­niu”, tak samo miłość na pozór zwy­czaj­na, ale posia­da­ją­ca moc spra­wia­nia prze­mian nie­zwy­kłych: „miłość / zmie­ni­ła nas zwy­czaj­nie / w zwy­kłą kobie­tę / zwy­kłe­go męż­czy­znę”.

A dla­cze­go świat Sochoń może być suro­wy? Choć­by dla­te­go, że jeśli cho­dzi o pew­ność, nie­waż­ne, w wie­dzy czy prze­czu­ciu, jest względ­ny, jeśli cho­dzi o czas – nie­trwa­ły. „Pew­ność i nie­pew­ność / to sio­stry” – zapi­su­je Mał­go­rza­ta Sochoń, doda­jąc do tego zna­czą­cy, choć dra­ma­tycz­nie powścią­gli­wy, zre­du­ko­wa­ny nie­mal­że do zna­ku opis naszej kon­dy­cji: „cie­le­śni / nie­trwa­li”.

Tomasz Jastrun tak napi­sał w posło­wiu do tomu Mał­go­rza­ty Sochoń: „tyl­ko bli­skość dru­gie­go czło­wie­ka, czu­łość mimo wszyst­ko, a czy wszyst­ko nie jest «mimo wszyst­ko?», pozwa­la nam oca­lić sie­bie w naszym codzien­nym zabie­ga­niu, w tym bała­ga­nie życia, gdzie wysy­pu­je się sól ta praw­dzi­wa i ta sól życia, a więc «ratuj mnie / bli­żej bądź». To «bycie bli­żej» mimo tylu prze­szkód, bycie ład­ne i nie­zwy­czaj­ne to też codzien­na pra­ca, bo jak „«każ­da kawa jest inna / każ­da gaze­ta jest inna», tak «usta­wiam się do cie­bie praw­nym lep­szym pro­fi­lem / żeby cię zatrzy­mać / każ­de­go ran­ka». I tu jest chy­ba isto­ta tych czu­łych, deli­kat­nych wier­szy”. Trud­no się nie zgo­dzić.

Wiersze nominowanych autorów

Mar­cin Cec­ko

[to tak jakby]

to tak jak­by
ktoś coś nagle tak głę­bo­ko
patrząc w oczy

jed­nym sil­nym ruchem
patrząc w ufne oczy w któ­rych
tyl­ko ufność cicha łagod­na jak

moja gło­wa na two­ich kola­nach
pod dło­nią
co jed­no­cze­śnie tak głę­bo­ko pew­nie
zaci­śnię­ta
wbi­ta

w pew­ne miej­sca łagod­ne ufne
szar­pią­ce się w oczach któ­re
patrzą któ­re zapa­mię­tu­ją i będą
będą przy­po­mi­nać

i tak cią­gle nie­peł­no­spraw­ne
sło­wa tyle nas w tych
ruchach języ­kiem ułom­nych
piesz­czą­cych i ostrych tyle
co nic tyle co nic

Agniesz­ka Kuciak

[Skąd się wywodzi, nie wie woda]

Skąd się wywo­dzi, nie wie woda
i nie dowo­dzi, jak z nią jest.
Woda się w wodzie nie prze­glą­da,
uwo­dząc każ­dą lżej­szą rzecz.

Choć się zwod­ni­czo woda zmie­nia,
umie się trzy­mać pew­nych ram.
Jak obo­wią­zek swój wypeł­nia
obłok, kory­to rze­ki, dzban.

19 stycz­nia 1994

Paweł Lek­szyc­ki

sim city

słoń­ce prze­ni­ka przez paski żalu­zji. sufit
jest moim nie­bem, gdy budu­jąc mia­sta,
wcho­dzę we wła­da­nie mocy
spusz­cza­nia poża­rów i trzę­sie­nia zie­mi.
tor­na­do jest mi posłusz­ne.
wody lądo­we są mi posłusz­ne.
miesz­czań­ski motłoch jest mi posłusz­ny.
za moim pod­szep­tem zapa­la­ją się
zarze­wia bun­tu i zamiesz­ki.
za moim roz­ka­zem bywa­ją tłu­mio­ne.
w moich rękach leżą: sze­rze­nie oświa­ty
lub wzrost prze­stęp­czo­ści. lata chu­de i tłu­ste.
moim przy­wi­le­jem jest zawy­żać podat­ki.
to ja spro­wa­dzam na mia­sto i nisz­czę potwo­ry.
jestem źró­dłem roz­ryw­ki i pra­cy. mece­na­sem sztu­ki.
to jest mój świat, więc nie mie­szaj mi w gło­wie.
nie roz­ma­wiaj ze mną o moty­wie boga
w poezji współ­cze­snej. nigdy nie strasz mnie
śmier­cią. znam wszyst­kie kody na nie­śmier­tel­ność.
enter.

Piotr Macie­rzyń­ski

Piotr Macierzyński

dzie­więć sekund na sześć­dzie­siąt metrów
czte­ry dobre wier­sze w życiu i zaro­zu­mial­stwo
myśli że Bóg się z taki­mi będzie cac­kał

może jesz­cze kogoś nabie­rze na tę swo­ją wraż­li­wość
tę jed­ną dziew­czy­nę któ­ra w nim widzi Hum­ph­reya Bogar­ta
czte­ry diop­trie wyobraź­ni ją tro­chę tłu­ma­czą

ale ja mu to mówię to się skoń­czy i to już nie­dłu­go
i nie będzie potrze­ba bom­by ato­mo­wej ani powro­tu lodow­ca
wystar­czą kar­cia­ne dłu­gi i wód­ka

i nie ura­tu­je go Bóg bo jeśli jest to nie jest taki głu­pi
jak ta dziew­czy­na któ­ra się w nim kocha
żeby loko­wać w nie­pew­ny inte­res

i niech nie myśli że się powo­ła
na lata pra­cy zmar­no­wa­ny talent i prze­gra­ne życie
i że mu się za to coś nale­ży

i wca­le mu nie wie­rzę w te opo­wie­ści że wszyst­ko mogło być ina­czej
bo jeśli się bie­ga sześć­dzie­siąt metrów w dzie­więć sekund
to nie uciek­nie się swo­je­mu prze­zna­cze­niu

Mar­cin Ożóg

zabójca bakterii

pour Albert Schwe­it­zer
il mili­gor fab­bro

daw­no, daw­no temu
nie­bie­skie otwar­ło się
nade mną, na chwi­lę,
żeby obja­śnić
we wszyst­kich
wiel­kich rze­czach
a potem zamknę­ło
minę­ła dzie­wią­ta,
potem dzie­sią­ta
a Jezus wciąż
nie przy­cho­dził

nie ma we mnie
za grosz nie­na­wi­ści,
mój krzyk jest tyl­ko
higie­ną płuc, nie­ste­ty
plot­ka gło­si, że jestem
dobrym czło­wie­kiem
muszę się z tym
pogo­dzić

docho­dzą mnie
woła­nia mar­twych gwiazd
śpie­wy wie­lo­ry­bów, lelek
jego głos w nocy
cza­sem budzę się w tań­cu
na ostrym koń­cu muzy­ki
z kro­plą potu
któ­ra wędru­je
w poprzek czo­ła,
ale od daw­na
nara­sta wokół mnie
ta nie­obec­ność,
od daw­na
mam ciche dni
ze wszyst­kim boga­mi

Edward Pase­wicz

Nieskończone okna

Nie­skoń­czo­ne okna. Pusz­ka z far­bą
przy rol­ce tape­ty. Remont osią­gnął
etap, w któ­rym prze­mie­nia się w teatr.

Trzy zło­te bra­ku­je do roz­pusz­czal­ni­ka.
Wszyst­ko, co gęste, w tym upa­le
sta­je się jesz­cze bar­dziej nie­re­al­ne.

Dla miesz­kań­ców sąsied­nich okien,
prze­sta­li­śmy już być wido­wi­skiem.
Już nie pyta­ją o pod­ło­gę zasła­ną gaze­ta­mi
i oto dla­cze­go póź­ną nocą czy­tasz je,
cho­dząc na czwo­ra­ka i skąd ten napis,
wiel­ki tak, by wszy­scy widzie­li:

moja skó­ra koń­czy się nocą.

Michał Sobol

kołysanka

łączy­ły nas tra­sy widzie­li­śmy te same słoń­ca odjeż­dża­ją­ce na cię­ża­rów­ce
dzień nawet naj­bar­dziej upal­ny zawsze na koniec stygł sta­jąc się rudym
dniem różo­wym albo bla­do­zie­lo­nym wte­dy docho­dził jesz­cze chłód kolo­rów
gościł nas wła­ści­wie dłu­go jak mógł na tyl­nym luster­ku a potem odda­wał
w bez­piecz­ne ręce gorą­cej żarów­ki nad sto­łem z opóź­nio­ną kola­cją
i przy­le­pio­ną do cera­ty muchą kie­dy wypa­da­ło mil­czeć

jed­nak głów­nie śmiech odbi­jał się od naszych gar­deł od ścian pożół­kłych
jak dopie­ro teraz wypa­trzo­ne repro­duk­cje wiel­kich czy ama­tor­skie
ory­gi­na­ły był w strza­le drze­wa na wprost uchy­lo­ne­go okna
i bzy­ka­niom koma­rów też towa­rzy­szył przez chwi­lę że tyl­ko pomruk
kuchen­ne­go sprzę­tu któ­ry funk­cjo­nu­je nie­za­leż­nie od pogód niósł nas
dalej za dar­mo bo miał widocz­nie po dro­dze

albo zapła­co­ne z góry nie­waż­ne my myśle­li­śmy o dopły­wie prą­du
jak o ofie­rze cało­pal­nej za bło­gą nie­pa­mięć i o innych for­mach
roz­ryw­ki wypeł­nia­ją­cych czu­łe miej­sca bal­sa­mem lżej­szej sztu­ki więc
zmie­nia­li­śmy kase­ty na pły­ty żeby pod­trzy­mać nasze koły­sa­nie w duchu
pozdra­wia­jąc jedy­nie zatrud­nio­nych na trze­cią zmia­nę ener­ge­ty­ków
któ­rzy słu­cha­ją podob­nych pio­se­nek po dru­giej stro­nie świa­tła

Mał­go­rza­ta Sochoń

lipiec

na sczer­nia­łym gan­ku
Lil­ka dro­bi makre­lę

popra­wia ręką
ości wło­sów na czo­le
uczy mnie
kro­ić jabł­ko
nożem do chle­ba
jej ple­cy
błysz­czą jak wędzo­na ryba

mie­sza się zapach
skó­ry makre­li
Lil­ki i cebu­li