Poeci na Nowy wiek. Rocznik 2006

Zofia Bałdyga, Passe-partout

Chwi­la / dotknię­ta far­bą musi pozo­stać lek­ka” – napi­sa­ła w debiu­tanc­kim tomie Zofia Bał­dy­ga i był­bym skłon­ny potrak­to­wać ten zapis jako pew­ne­go rodza­ju przed­sta­wie­nie jej książ­ki w skró­cie. Mógł­bym spró­bo­wać zaha­czyć go o to, co w tomie wier­szach Bał­dy­gi wyda­wa­ło mi się intry­gu­ją­ce, co deter­mi­no­wa­ło moją lek­tu­rę. O jej obra­zo­wa­nie, cza­sem pre­cy­zyj­ne, inten­syw­nie nasy­co­ne bar­wą o rów­no­mier­nym odcie­niu, jak choć­by tu, w wer­sach suge­ru­ją­cych zami­ło­wa­nie do okre­ślo­nych tech­nik malar­skich, ale rów­nież do opty­ki baśnio­wej: „tania pod­ło­ga, na któ­rej zosta­wia­my / kolo­ro­we szklan­ki z burzą”, „kol­czy­ki w kształ­cie papug. Różo­wo, nie­bie­sko” „Egzo­tycz­ne / psy cią­gną na lin­kach czer­wo­ne kobie­ty”. Cza­sem dla odmia­ny sub­tel­ne, nie­uchwyt­ne, wręcz post­im­pre­sjo­ni­stycz­nie dekla­ra­tyw­ne: „Nawet sobie nie wyśnisz ile moż­na wepchnąć / pomię­dzy bar­wy. Pomię­dzy czy­stą / a czy­stą bar­wę”.

W posło­wiu do tomu Joan­na Muel­ler zapi­sa­ła: „Zofia Bał­dy­ga wybie­ra mistrzów spoj­rze­nia, a nie pisa­nia”. Nie­wąt­pli­wie tak się dzie­je, Bał­dy­ga zda­je się zresz­tą na wyśmie­ni­te towa­rzy­stwo: Hono­ré Dau­mier, Édo­uard Manet, Jan Ver­me­er, Paul Gau­gu­in, Geo­r­ges-Pier­re Seu­rat. Ale oso­bi­ście wyda­je mi się, że Bał­dy­ga, choć pew­ne prze­słan­ki mogły­by wska­zy­wać na zasad­ność odmien­ne­go odczy­ta­nia, trzy­ma się dość dale­ko od tra­dy­cyj­nie rozu­mia­nej ekfra­zy, owszem, poda­je i trans­for­mu­je detal, spo­ra­dycz­nie całość, na ile to moż­li­we, ale nie znać po niej sku­pie­nia, po swo­ich gale­riach poru­sza się w pędzie, obłą­kań­czym tań­cu, co ja wzią­łem za poważ­ny atut tej liry­ki. Dla­te­go, że nie­ustan­ne prze­miesz­cza­nie się boha­ter­ki zesta­wio­ne ze sta­tycz­no­ścią zaj­mu­ją­cych ją obiek­tów oraz tego, co przed­sta­wia­ją, wyda­je mi się zabie­giem odkryw­czym. Bał­dy­ga spra­wia oży­wia­ją­ce wra­że­nie, jak­by nie oglą­da­ła obra­zów na bacz­ność, nie pada­ła przed swo­imi mistrza­mi na kola­na, nie snu­ła się po salach w pre­hi­sto­rycz­nych pan­to­flach, ale jeź­dzi­ła na łyż­wach, nawet – gdy­by rze­czy przed­sta­wia­ły się nie tak, jak tu sobie zakła­dam – z albu­mem malar­stwa w ręce. Wte­dy tytu­ło­we „Pas­se-par­to­ut”, zamiast for­my eks­po­no­wa­nia rysun­ku, czy­li dome­ny – co by nie powie­dzieć, nawet pusz­cza­jąc oko – ramia­rza, a nie mala­rza, wcho­dzi w swo­je dru­gie zna­cze­nie i sta­je się bile­tem wol­ne­go wstę­pu do muzeum, sta­łą prze­pust­ką do gale­rii-raju, z któ­rej wyno­si się tyle, ile wybie­ga się po kory­ta­rzach, a nie zaki­si w note­si­ku sto­jąc przed płót­nem czy gra­fi­ką. Ale być może prze­sa­dzam. Oprócz note­si­ka zawsze pozo­sta­ją oczy.

„przy­my­kam oczy, żeby lepiej widzieć” – zapi­sa­ła Zofia Bał­dy­ga i zno­wu może­my odbie­rać ten gest na dwa spo­so­by: może to kon­tem­pla­cja, zmru­że­nie powiek przez moment słu­żą­ce lep­sze­mu widze­niu, a może pró­ba zagląd­nię­cia w sie­bie – wte­dy, by spoj­rze­nie było dokład­niej­sze, trze­ba cza­sem zamknąć oczy. Pozwo­lić pro­wa­dzić się temu, co nie pod­le­ga wyja­śnie­niu, trwa nie­wy­ra­żal­ne w indy­wi­du­al­no­ści, pozwa­la „pró­bo­wać pięk­no w ciszy / naj­dźwięcz­niej kobie­ce”. Zofia Bał­dy­ga nie­wąt­pli­wie wybra­ła mistrzów spoj­rze­nia, zaufa­ła im, ale nie wyłącz­nie po to, by nam prze­kła­dać na sło­wo to, co przed­sta­wił malar­ski pędzel, rysik gra­fi­ka czy instru­men­ta­rium wir­tu­oza insta­la­cji. Przy spo­sob­no­ści wypo­sa­ży­ła swo­je wła­sne, wewnętrz­ne gale­rie. „Śni­łeś mi się, ale pamię­tam tyl­ko for­mę, / nie treść. Jaskra­we kolo­ry, krę­te linie. / Świecz­ki zapa­la­ne w pia­skow­ni­cy. Ogień prze­cho­dzi na wło­sy […]”. Oto nie­po­ko­ją­ce muzea, zagad­ko­we obra­zy, oni­rycz­ne insta­la­cje, któ­re Zofia Bał­dy­ga wznio­sła, nama­lo­wa­ła i skon­stru­owa­ła sama. Oto jej wła­sne, nie­po­wta­rzal­ne Pas­se-par­to­ut. Oczy­wi­ście o samym malar­stwie – podob­nie jak o liry­ce – moż­na mówić w nie­skoń­czo­ność, cho­ciaż roz­le­głość tema­tu nie wyklu­cza poin­ty. Przy­kła­dem Hen­ri de Toulo­use-Lau­trec.

Ryszard Będkowski, Gorzkie jezioro

„Moje sza­leń­stwo […] utkwi­ło głę­bo­ko, w przy­ro­dzo­nym lęku” – napi­sał Ryszard Będ­kow­ski. Gorz­kie jezio­ro jest tomem ofe­ru­ją­cych roz­ma­ite moż­li­wo­ści odczy­ta­nia, zawie­ra frag­men­ty wspo­mnie­nio­we, indy­wi­du­al­ne oraz osnu­te na tle rodzin­nych mito­lo­gii, poja­wia­ją się wujek Tadek, wujek Wacek, dzia­dek Marian, sio­stra Graż­ka z przej­mu­ją­ce­go wier­sza o śmier­ci ojca, zna­czą go śla­dy osa­mot­nie­nia, zapi­sy doty­czą­ce śmier­ci, poja­wia się dąże­nie do uzy­ska­nia suwe­ren­nej lirycz­nej auto­de­fi­ni­cji. Ale całość – choć podzie­lo­na na trzy czę­ści – wyda­je się skom­po­no­wa­na jak­by w poetyc­kim, nie wiem, może nawet kli­nicz­nym, sza­leń­stwie, zespa­wa­na w jakieś wszech­obej­mu­ją­cej neu­ra­ste­nii, otwie­ra­ją­cej roz­le­głe pola inter­pre­ta­cyj­ne i gwa­ran­tu­ją­cej ogrom­ną satys­fak­cję czy­tel­ni­czą. Radość lek­tu­ry – nie widzę potrze­by szu­ka­nia odmien­nych okre­śleń. Wystar­czy, że Będ­kow­ski zapi­sze: „prze­cho­dząc sły­sza­łem szum / skrzy­deł. w wer­sji mat­ki: skrzy­pie­nie zawia­sów. // dla­te­go muszę pły­nąć / stat­kiem zbu­do­wa­nym z paznok­ci zmar­łych” i już otrzy­mu­je­my, złą­czo­ne w paru krót­kich wer­sach, dwie dia­me­tral­nie nie­po­dob­ne wer­sje zda­rzeń wyni­ka­ją­ce z róż­nic w spoj­rze­niu dwóch, zda­wa­ło­by się, bli­skich sobie osób, czy­li brak zro­zu­mie­nia, w znacz­nie szer­szy i dotkliw­szy spo­sób eks­po­no­wa­ny zresz­tą w tomie Będ­kow­skie­go. Na dokład­kę do tego musu mamy nawią­za­nie do mito­lo­gii nor­dyc­kiej, więc też nie pierw­szej z brze­gu, obo­wiąz­ko­wo obtrza­ski­wa­nej po aka­de­miach, według któ­rej poja­wie­nie się owe­go okrę­tu, zwa­ne­go Nagl­far, zapo­cząt­ku­je dzień ragna­rök, czy­li bitwę i zmierzch bogów. Pory­wa­ją­cy i prze­ra­ża­ją­cy Arma­ged­don – i ten oso­bi­sty, wyni­ka­ją­cy z nie­moż­no­ści poro­zu­mie­nia się z oso­ba­mi z naj­bliż­sze­go oto­cze­nia i ten zaczerp­nię­ty z mito­lo­gicz­nych prze­ka­zów.

„wzią­łem się, jak wszyst­ko, / z przy­wi­dzeń i gło­du” – napi­sał Ryszard Będ­kow­ski jak­by w obli­czu odmien­ne­go, zewnętrz­ne­go sza­leń­stwa i cha­osu – nie­po­rząd­ku, złud­no­ści i przy­pad­ko­wo­ści świa­ta pra­gnął uza­sad­nić swo­ją obec­ność. Dla mnie to o tyle zna­czą­ce, że boha­ter Gorz­kie­go jezio­ra spra­wia wra­że­nie czło­wie­ka, któ­ry został oszu­ka­ny, czy mówiąc oględ­niej, przez pewien czas pozo­sta­wał nie­do­in­for­mo­wa­ny, przed któ­rym nie­uchron­ność fun­da­men­tal­nych zja­wisk pozo­sta­wa­ła w uta­je­niu – czy z powo­du jego wła­snych zapa­try­wań, czy z powo­du czy­je­goś dzia­ła­nia, nie mnie docie­kać. „dłu­go ukry­wa­no śmierć przede mną” – zapi­su­je Będ­kow­ski. Teraz musi nad­ro­bić. Musi się wpra­wiać i doko­nu­je tego w poru­sza­ją­cych fra­zach: „dłu­go ćwi­czy­li­śmy umie­ra­nie. tobie szło jak­by lepiej / dałeś się zjeść rośli­nom. teraz cho­dzisz taki mały, / maleń­ki. bez wymia­rów.” Ów zakres ćwi­czeń, obszar nie­pew­no­ści co do rze­czy zasad­ni­czych wyda­je się roz­cią­gać w nie­skoń­czo­ność, nie­mal w każ­dym momen­cie fra­pu­je i nie­po­koi. „wobec podej­rzeń, / że nam się to jed­nak nie śni, że umar­li­śmy // a przy­szłość zawsze jest zmy­ślo­na” – zapi­su­je Ryszard Będ­kow­ski – „a prze­cież mie­li­śmy się dzi­siaj naro­dzić. / w innym miej­scu, na innym brze­gu” – doda­je. Spró­buj odgad­nąć, czy­tel­ni­ku, skąd dobie­ga ten głos, z sar­ko­fa­gu czy z inku­ba­to­ra?

„dzie­li nas tyl­ko powie­trze – prze­strzeń // któ­rej nie moż­na zasy­pać” – Będ­kow­ski nie wycho­dzi ze swo­jej neu­ra­ste­nicz­nej spo­strze­gaw­czo­ści, ewo­ku­ją­cej obra­zy abso­lut­ne­go osa­mot­nie­nia. Obra­zy czło­wie­ka, przed któ­rym zawsze uchy­la się świat. Żeby go nie dotknął, nie poczuł, nie zaznał: „nic mi nie odpo­wia­da. wszyst­ko owo­cu­je zamie­ra­niem; / prze­są­cza przez mury, tyn­ki, zni­ka pod pod­ło­gą. gubi się / w nie­skoń­czo­ność. powta­rza jak okno lub jego odbi­cie / w innym odbi­ciu”. Wte­dy, w osa­mot­nie­niu, poja­wia się wiersz. A w wier­szu – w wier­szu może poja­wić się wszyst­ko: „we wszyst­kich sta­nach sku­pie­nia // wier­sze ukła­dam, jak cie­bie teraz, do snu”.

Magdalena Bielska, Brzydkie zwierzęta

Pamięć i czas – to połą­cze­nie zasad­ni­czych pojęć i tajem­nych zabie­gów Mag­da­le­ny Biel­skiej nad nimi zafa­scy­no­wa­ło mnie pod­czas czy­ta­nia Brzyd­kich zwie­rząt. Biel­ska zda­je się przede wszyst­kim akcen­to­wać darem­ność pamię­ci, wra­ca do tego tema­tu regu­lar­nie: „Falo­wa­nie skłę­bio­ne­go tłu­mu / obser­wo­wa­ne dzie­cię­cy­mi ocza­mi / jed­nym spoj­rze­niem, któ­re wchła­nia kolo­ry, / kształ­ty, ale wszyst­ko z dale­ka, / obo­jęt­nie, przy­pad­ko­wo / i od razu zapo­mi­na”. Ale nie poprze­sta­je na samym geście opi­su, ta pamięć bowiem – choć­by pra­gnę­ło się ją odda­lić czy zni­we­czyć – nie daje spo­ko­ju, usta­na­wia świat rów­no­le­gły, stwa­rza „wra­że­nie, że minio­ne dni, chwi­le / daw­no zapo­mnia­ne / roz­cią­ga­ją się, cią­gle trwa­ją gdzieś nie­za­koń­czo­ne.” Cze­go doty­czy ta pamięć? Co zawie­ra? Nie spo­sób tego prze­są­dzić defi­ni­tyw­nie, nie war­to niwe­lo­wać sen­su­al­nej osno­wy liry­ki Mag­da­le­ny Biel­skiej wyłącz­nie w celu sfor­mu­ło­wa­nia osą­du: zapew­ne jej treść może sta­no­wić rze­czy­wi­stość wymy­ślo­na, albo – co jest rów­nie moż­li­we – świat nie­gdyś ist­nie­ją­cy, ale teraz – przez swo­je odda­le­nie – nie­osią­gal­ny tak, że aż nie­re­al­ny: „I powie­trze – dzi­kie i pach­ną­ce solą. / I smak rabar­ba­ru. / Wresz­cie, jesteś pew­ny, uspo­ko­jo­ny – nigdy tam nie byłem – / nie widzia­łem, pamię­tam”. Dro­bia­zgo­wość przy­wo­ła­nia nie słu­ży Biel­skiej do pre­cy­zyj­ne­go opi­su zapa­mię­ta­ne­go świa­ta, ale świad­czy o poj­mo­wa­niu samej pamię­ci jako baga­żu. Nie­po­żą­da­ne­go. Oka­le­cza­ją­ce­go. W koń­cu: złud­ne­go, sko­ro bowiem pamięć nie wskrze­sza tego, co zacho­wa­ła, nie czy­ni tego na powrót nama­cal­nym, więc nie sta­no­wi żad­nej przy­sta­ni, żad­ne­go bło­go­sła­wień­stwa i Biel­ska zapi­su­je to nie­zwy­kle przej­mu­ją­co: „Zatrzy­ma­na, ta chwi­la z dzie­ciń­stwa przy­wo­dzi tyl­ko na myśl / nie­chęć do tego, co inni nazy­wa­ją bło­go­sła­wień­stwem ludz­kiej pamię­ci. / Wyda­je się, że nie jest to bło­go­sła­wień­stwo. / I waż­na była jedy­nie tam­ta chwi­la wte­dy, nie­waż­ne, czy zapa­mię­ta­na.”

Darem­na pamięć, cza­sem wyzwa­la­ją­ca nostal­gicz­ne, ale nie­prze­sło­dzo­ne, otrzeź­wia­ją­ce zapi­sy: „Daw­ne życie jest dale­ko, dale­ko.” A czas? Jeśli pięk­ny, to zawsze minio­ny, co jest szcze­gól­nie dostrze­gal­ne w zesta­wie­niu z teraź­niej­szo­ścią, zde­wa­lu­owa­ną i nużą­cą: „Codzien­nie ten sam: szum, brzęk, śmiech, zapach /oswojone ochła­py cza­su.” Być może rów­nież darem­ny, bole­sny; czas – nie­roz­po­zna­ny w odpo­wied­nim momen­cie – zawsze doskwie­ra: „Za póź­no jest na kolę­do­wa­nie / za póź­no, żeby bola­ło. / Teraz boli tyl­ko / ja sam.”.

W utwo­rach Mag­da­le­ny Biel­skiej domi­nu­je atmos­fe­ra prze­sy­tu, zmy­sło­we­go natę­że­nia: zja­wisk atmos­fe­rycz­nych, kolo­rów, zapa­chów. Fra­zy „Lip­co­wy wie­czór, słod­ko pach­nie maciej­ka, dzi­kie mali­ny” czy „wjazd do cen­trum / czer­wo­ne­go, żarzą­ce­go mia­sta” mogły­by tu sta­no­wić mode­lo­we dowo­dy żar­li­wo­ści tego świa­ta, gdzie pod pło­mien­nym obra­zem zewnętrz­ne­go prze­py­chu skry­wa się bez­ruch, tkwi sta­gna­cja i jej odbi­cie prze­nie­sio­ne na rela­cje mię­dzy­ludz­kie: obo­jęt­ność. Jak zapi­sa­ła Biel­ska: „Nie ma tu kon­flik­tu ani zgo­dy, jest tyl­ko wza­jem­ne / mija­nie się, obo­jęt­ne”. Na tej obo­jęt­no­ści, na pust­ce tego rodza­ju, na bra­ku złu­dzeń, praw­do­po­dob­nie i tak nie dość nie­wy­czer­pa­nym, powstał poru­sza­ją­cy świat Mag­da­le­ny Biel­skiej, gdzie panu­je „nie­prze­tłu­ma­czal­ny smu­tek / opusz­czo­nych miejsc, pustych ulic” i gdzie „Nie do wymó­wie­nia jest samot­ność / po ostat­nim czło­wie­ku”. Pięk­na jest ta samot­ność i ta pust­ka.

Krystyna Dąbrowska, Biuro podróży

Kry­sty­na Dąbrow­ska dys­po­nu­je poru­sza­ją­cą, natu­ral­ną umie­jęt­no­ścią odkształ­ca­nia rze­czy­wi­sto­ści. Weź­my przy­kła­do­wy frag­ment: „Wczo­raj widzia­łam psa na brze­gu morza /próbował prze­gryźć srebr­ną linę wody / zawra­cał w stro­nę wydm-wysy­pisk, galo­po­wał na par­king. / Już doga­niał papie­ro­wy kubek na pomo­ście / już wyła­wiał z pia­sku jakiś ciem­ny przed­miot – / i wte­dy morze ścią­ga­ło go szarp­nię­ciem / i pies był bły­ska­wicz­nie znów przy falach / szar­piąc obro­żę meta­lo­wych kro­pel.”. Otrzy­ma­li­śmy sekwen­cję przed­sta­wień, któ­re jeśli cho­dzi o este­ty­kę mogą być – w zależ­no­ści od gustu, prze­ze mnie są – uzna­ne za pięk­ne, ale bywa­ją alo­gicz­ne, lecz mimo to mogą zostać przy­ję­te bez zastrze­żeń, uwia­ry­god­nia­ją się w samo­ist­ny spo­sób. Nasu­wa mi się ana­lo­gia do ksią­żek o dok­to­rze Dolit­tle – miło­śni­ków Hugha Loftin­ga zdu­mie­wa, nie­kie­dy nawet szo­ku­je, że głów­ny boha­ter jego powie­ści, było nie było przy­ja­ciel zwie­rząt, z pasją poże­rał sar­dyn­ki, nato­miast nikt spe­cjal­nie nie zatrzy­mu­je się nad fak­tem, że ów star­szy jego­mość – tak samo jak z poli­cjan­ta­mi, kole­ga­mi po fachu czy sędzią – gada ze śli­ma­ka­mi, foka­mi i koń­mi. Podob­nie jest w przy­pad­ku wier­szy Dąbrow­skiej: jej kre­acja może być róż­nie odbie­ra­na ze wzglę­dów este­tycz­nych, ale nie budzi wąt­pli­wo­ści u samych pod­staw, nawet jeśli spo­czy­wa tam czy­sta fik­cja.

Prze­mia­ny tego typu, eks­pre­syw­ne, doko­ny­wa­ne nie­uchwyt­nie, ale efek­tow­nie, nawar­stwia­ją się w liry­ce Kry­sty­ny Dąbrow­skiej. Oto „Ta kobie­ta bie­rze pod rękę męż­czy­znę, któ­ry odszedł. / Ta wędru­je boso: pode­szwy jej stóp są gru­be i szorst­kie. / A tam – łyż­wiarz? Ciem­na figur­ka szu­su­je po bruz­dach i mul­dach / jak po gład­kim jezio­rze”, czy – w dal­szym wier­szu – „Kobie­ta w weł­nia­nej chu­ście w czar­no-bia­łe pasy. /Jej gło­wa i ramio­na łączą się w ozdob­ny romb / któ­ry dźwi­ga inną gło­wę: ze świa­tła i liści / gło­wę sło­necz­ne­go byka, bro­da­te­go tura.” War­to pod­kre­ślić, że wszyst­kie przy­wo­ła­ne tu frag­men­ty – i nie­przy­wo­ła­ne rów­nież – zosta­ły zapi­sa­ne nasy­co­ną szcze­gó­ła­mi, kom­plet­ną nar­ra­cją – to nie byle błysk-olśnie­nie budu­je świat Dąbrow­skiej, nie wzno­si go na moment zle­pek słów przy­pad­ko­wo dzi­wią­cych się sobie – trwa osa­dzo­ny sta­bil­nie na głę­bo­kich i roz­ło­ży­stych fun­da­men­tach, ofe­ru­je roz­le­głą prze­strzeń – moż­na w niej oddy­chać, poru­szać się, zanu­rzyć się w wier­szu jak w wie­lo­wy­mia­ro­wej bry­le.

Cza­sem Kry­sty­na Dąbrow­ska prze­cho­dzi w odmien­ne rejo­ny. Bliż­sze krwio­bie­gu. Raz oso­bi­ste, rów­nież nie­po­zba­wio­ne prze­kształ­ca­ją­cych inkli­na­cji: „Oczy mojej mamy były tak prze­zro­czy­ste /że codzien­nie w jej ręce spa­dał mar­twy ptak”, to zno­wu – w tonie kon­fe­syj­nym, bez wyobraź­nio­wych gestów – wspo­mi­na pew­ne epi­zo­dy, niby drob­ne, ale przej­mu­ją­ce: „Przez cały mie­siąc zwie­dzam wan­ny przy­ja­ciół /przypominam się ludziom kie­dyś bli­skim / żeby na chwi­lę zapo­mnieć o wszyst­kim […] Zanu­rzam się w wan­nach, któ­re gości­ły mnie w podró­ży: / w tej gdzie przed nadej­ściem hura­ga­nu gro­ma­dzo­no wodę pit­ną / i w wan­nie suchej, ciem­nej / i w tej gdzie po cho­ro­bie oddy­cha­łam jak w morzu”. Dąbrow­ska – oprócz prze­szcze­pia­nia kobie­tom byczych głów, roz­ka­zy­wa­nia morzu oraz podob­nych, fine­zyj­nych i nie­ocze­ki­wa­nych eks­ce­sów – zaj­mu­je się, tak mi się wyda­je, rów­nież cho­dze­niem po uli­cy. Po zwy­kłej uli­cy. Tam, gdzie – jak sama zapi­su­je – „Mija mnie czło­wiek z worem brzę­czą­cych puszek na ple­cach. /Jego zgar­bio­na twarz, zanim oddech ją zaćmi.”

Maciek Froński, Rozpoznanie bojem

Daw­no się tak nie uba­wi­łem nad książ­ką, a nad liry­ką tak per­ma­nent­nie, o ile pamię­tam, może nigdy się nie uba­wi­łem, jak nad debiu­tanc­kim tomem Mać­ka Froń­skie­go. Osob­na spra­wa, że incy­den­tal­nie tra­fia się moż­li­wość – liry­ka współ­cze­sna, i nie wyłącz­nie, nie dla śmie­chu powsta­wa­ła, wręcz prze­ciw­nie, a o uosa­bia­nym przez Dyla Sowi­zdrza­ła nur­cie lite­ra­tu­ry rybał­tow­skiej, do któ­re­go nawią­zu­je tom Froń­skie­go, nawet na tle rodzi­me­go Baro­ku wspo­mi­na się prze­lot­nie, zwra­ca­jąc uwa­gę na samo wystą­pie­nie zja­wi­ska, spo­ra­dycz­nie w towa­rzy­stwie kil­ku dyżur­nych nazwisk, nie­wie­le ponad­to.

Froń­ski żar­li­wie wysta­wia na urą­go­wi­sko, wyszy­dza bez­wa­run­ko­wo, sam chy­ba też wybor­nie się przy spo­sob­no­ści bawi. Obry­wa się wszyst­kim – poli­ty­kom, kato­lic­kie­mu Bogu, ryko­sze­tem dosta­je Allach, w arcy­za­baw­nej frasz­ce Froń­ski nie oszczę­dza rów­nież same­go sie­bie, nie boi się paro­dio­wać tego, co już tyle­kroć było paro­dio­wa­ne, jak choć­by „Świ­te­zian­ki” czy „Lau­ry i Filo­na”. „A gdym tam sikał, sło­wem: gdy tak lałem, / Gdym zra­szał gro­bu sza­cow­ne­go mury, / O wie­lu rze­czach prze­róż­nych myśla­łem, / Z krę­gu wyso­kiej – o dzi­wo! – kul­tu­ry. / O czym kon­kret­nie – nie pamię­tam, nie wiem, / Lecz że wyso­kiej – tego jestem pewien” – zapi­sał Froń­ski w utwo­rze pod kąśli­wie pom­pa­tycz­nym i maka­ro­nicz­nym tytu­łem „Kli­taj­me­stry tolos, czy­li roz­my­śla­nia mło­de­go inte­lek­tu­ali­sty o moral­nych aspek­tach sika­nia”. Poetom zstę­pu­ją­cym do gro­bu Aga­mem­no­na czy kla­sy­kom prze­strze­ga­ją­cym przed siu­sia­niem na gro­by powin­ni towa­rzy­szyć przed­sta­wi­cie­le tej samej ban­dy, zapra­wie­ni w bojach pió­rem, któ­rzy – dla odmia­ny, na złość – osten­ta­cyj­nie naszcza­ją na tolos albo wypną się na, powiedz­my, naczy­nia na won­no­ści w kształ­cie ryby, a kudur­ru Nabu­cho­do­no­zo­ra, wsa­dzą sobie, nie dopo­wiem, gdzie.

Kolos, patos i głu­po­ta, sam Froń­ski nie miał­by chy­ba nic prze­ciw­ko, żeby przed­sta­wi­cie­li tej ostat­niej nazwać po imie­niu, czy­li idio­ci, bowiem to zwłasz­cza prze­ciw­ko nim wymie­rzo­na zosta­ła iro­nia w Roz­po­zna­niu bojem. W moim ulu­bio­nym wier­szu (obok „O Mar­ku Jur­ku, co żuł sznu­rek i przez to zszedł na złą dro­gę”, napi­sa­nym wspól­nie z Jar­kiem Fej­dy­chem i Dawi­dem Jurasz­kiem), pt. „O tych, któ­rzy nie pra­gną sła­wy” Maciek Froń­ski natrzą­sa się z fili­ster­stwa i chci­wo­ści, drwi ze skost­nia­łej bigo­te­rii, wyszy­dza umy­sło­wą tępo­tę prze­ja­wia­ją­ca się w zaśle­pio­nym kul­ty­wo­wa­niu tra­dy­cji, na pół mar­twej, na pół uro­jo­nej. Żeby nie było wąt­pli­wo­ści: to fili­ster­stwo, ta bigo­te­ria i ta tępo­ta to przy­wa­ry żywe, wystę­pu­ją­ce współ­cze­śnie, tak, tu i teraz, w Pol­sce, obok nas. Nie sztu­ką jest drwić z por­tre­tów. Sztu­ką jest drwić z ludzi i Froń­ski mister­nie to wychwy­tu­je. Zresz­tą wystar­czy przy­wo­łać frag­ment: „Są tacy, co na lata z góry / Zapla­no­wa­li swa karie­rę, / Chcąc w rok nie­ca­ły od matu­ry / Być już area mana­ge­rem. / Są nawet, któ­rzy do sto­ly­cy / Ze swych prze­nie­śli się zadu­pi” / By tam z bogac­twa pić kry­ni­cy, / Lecz wszyst­ko to są ludzie głu­pi”. Liry­ka Froń­skie­go jest aktu­al­na, rzekł­bym nawet, że w pew­nych momen­tach zdo­ła­ła wyprze­dzić czas, wszak już w 1998 roku Froń­ski prze­strze­gał nie­ja­ką Basię „co by nie jecha­ła do Anglii”, przez wzgląd – jeśli moż­na tak zało­żyć – tak­że na spra­wy este­tycz­ne: „Rózo­wą skó­rę mają jak świ­nie, / Wod­ni­ste ocy, brzu­chy jak dynie, / Zęby i wło­sy bar­wy pse­ni­cy / Brzyd­cy Angli­cy!”

Roz­po­zna­nie bojem czy­ta się lek­ko, fine­zyj­nie, szyb­ko, zresz­tą nie może być odmien­nie, jeśli mamy się razem z auto­rem bawić, a nie nudzić. Ale na zakoń­cze­nie chcia­łem zwró­cić uwa­gę na pew­ną rzecz: pierw­szy wiersz Froń­skie­go jest dato­wa­ny na 1991 rok. Ostat­ni – na 2004. Kawał cza­su. Po Froń­skim nie znać, żeby pisał w tru­dzie. Ale pisał albo zbie­rał, nie zamie­rzam tu upra­wiać zga­dy­wac­twa – dłu­go. Wnio­sek nasu­wa się sam: na kamie­niu tomy tego rodza­ju nie rosną. Nawet jeśli – wybacz­cie Pań­stwo – na nie­go nasi­kać.

Maciej Gierszewski, Profile

„Podzie­lo­ny / na dwa mia­sta, w jed­nym miesz­kam a w dru­gim się // zja­wiam” – zapi­sał Maciej Gier­szew­ski. Owe dwa mia­sta, tu sytu­acyj­nie umiesz­czo­ne w wier­szu Gier­szew­skie­go, moż­na uznać za pewien model umoż­li­wia­ją­cy odczy­ta­nie jego tomu w posze­rzo­nej per­spek­ty­wie. Wte­dy to pierw­sze mia­sto wyda­wa­ło­by się abso­lut­nie zna­jo­me, oswo­jo­ne w każ­dym deta­lu: zosta­ło wypo­sa­żo­ne w szcze­gó­ło­wą topi­kę, jak­by na wiersz nało­żo­no pre­cy­zyj­nie wyko­na­ny frag­ment miej­skiej mapy i boha­ter poru­szał się w jego obrę­bie: „Sto­isz pod wia­tą na Wierz­bię­ci­cach naprze­ciw­ko / Zie­lo­nej Żab­ki”, „Wycho­dząc na Wyzwo­le­nia // omal nie potrą­ci­łem samo­cho­du”. Tak uję­ta prze­strzeń mogła­by suge­ro­wać, że towa­rzy­szy boha­te­ro­wi wier­szy Gier­szew­skie­go od lat, a ten, prze­mie­rza­jąc swój natu­ral­ny rejon, pamię­ta zwłasz­cza zja­wi­ska nie­co­dzien­ne, wpro­wa­dza­ją­ce poru­sze­nie do zwy­czaj­no­ści: „w następ­nych dniach [woda] zaczę­ła pod­cho­dzić / pod skar­pę Osie­dla Mło­dych z jed­nej / stro­ny i poma­rań­czo­wą sta­cję ESSO z dru­giej”.

„Ojco­wie mia­sta / wyda­li maski, butle tle­no­we i płe­twy. / Pod­wod­ne pro­my kur­su­ją regu­lar­nie. / Kar­to­gra­fo­wie szki­cu­ją już nową mapę” – nato­miast ten zapis mógł­by świad­czyć o funk­cjo­no­wa­niu dru­gie­go mia­sta, wła­ści­wie odmien­ne­go świa­ta, gdzie miesz­kań­cy sta­no­wią masę pod­le­ga­ją­cą kon­tro­li, spra­wu­ją­cą się wzglę­dem dyrek­tyw, narzu­ca­nych im przez wład­ców-pro­jek­tan­tów tego molo­cha. „Oni tam na górze cze­ka­ją” – zapi­su­je Maciej Gier­szew­ski jak­by w prze­ko­na­niu, że boha­ter jego wier­szy jest zarzą­dza­ny przez siły dzia­ła­ją­ce poza zakre­sem jego świa­do­mo­ści, że – mówiąc wprost – upra­wia się go. Już nie prze­miesz­cza się suwe­ren­nie po zapo­zna­nym tery­to­rium, któ­re może i bywa nużą­ce, lecz pozwa­la poczuć się wła­ści­cie­lem dane­go frag­men­tu prze­strze­ni. Zamiast tego jest umiesz­cza­ny w okre­ślo­nych miej­scach, gdzie zosta­je uprzed­mio­to­wio­ny i ubez­wła­sno­wol­nio­ny: „Wnie­sie­ni do wiel­kie­go maga­zy­nu. / Wyjść stąd może­my tyl­ko przez komin”.

Jeśli rze­czy­wi­stość w wier­szach Gier­szew­skie­go sta­no­wi kon­struk­cję, nale­ży przy­znać, że powsta­ła tu pew­na struk­tu­ra total­na, ale jej tajem­ni­czym archi­tek­tom z lep­szym rezul­ta­tem posłu­ży­ła posia­da­na siła niż solid­ność, swo­je dzie­ło bowiem wyko­na­li nie­zbyt for­tun­nie, co przy­zna­je sam autor: „Dzień się psu­je. Wyska­ku­ją sprę­żyn­ki, / wypa­da­ją nity”.
Jak widać, nie­roz­po­zna­ni stwór­cy wyszli poza wzno­sze­nie budyn­ków, wznie­śli się ponad zarzą­dza­nie samą prze­strze­nią, posia­da­ją pre­ro­ga­ty­wy znacz­nie potęż­niej­sze, ale żaden z tych przy­mio­tów nie czy­ni dosko­na­ły­mi dzie­ła, któ­re wyko­na­li. Zawy­ro­ko­wać, że to źli demiur­go­wie, było­by chy­ba na wyrost. Może war­to przy­mru­żyć oko i powie­dzieć, że
po pro­stu mają pecha. A boha­ter wier­szy Gier­szew­skie­go sam bory­ka się z efek­ta­mi tej świa­to­twór­czej fuszer­ki, kon­struk­to­rzy bowiem ulot­ni­li się i z nie­wia­do­mej odle­gło­ści spra­wu­ją wła­dzę nad pozo­sta­wio­ną nam nie­do­sko­na­ło­ścią, gdzie „nie­obec­ność syczy, / poka­zu­je roz­dwo­jo­ny język”. Ale może wystar­czy tego sekret­ne­go spraw­stwa, demiur­gicz­nych roz­wa­żań, to zale­d­wie moż­li­wość tro­pu, nie wyłącz­na. Zwłasz­cza że Gier­szew­ski zma­ga się rów­nież z rze­cza­mi dotkli­wie przy­ziem­ny­mi, cza­sem wpla­ta w wier­sze dia­lo­gi zasły­sza­ne na uli­cy, cza­sem wydo­sta­ją się z nie­go melan­cho­lij­ne zapi­sy: „Pamię­tasz może co robi­li­śmy wczo­raj? A przed / wczo­raj? A tydzień temu? Odnieść się, odwieść.” Przej­mu­ją­ce woła­nie o wła­sną pamięć zacho­wa­ną w innym: nie w stwór­cy. W czło­wie­ku.

Marta Grundwald, Ajajaj…!

Tom Mar­ty Grun­dwald poka­zał mi dwa obli­cza boha­ter­ki, wła­ści­wie dwie posta­ci, krań­co­wo odmien­ne. Ta pierw­sza była – w skró­cie – od rze­czy­wi­sto­ści, od jej pre­cy­zyj­ne­go reje­stro­wa­nia, nie­po­zba­wio­ne­go cza­sem sub­tel­nie cię­te­go, a cza­sem wprost wul­gar­ne­go osza­co­wa­nia. Odnio­słem wra­że­nie, że to wcie­le­nie Mar­ty Grun­dwald zdo­mi­no­wał przede wszyst­kim scep­ty­cyzm, zda­rza­ło się, że iro­nicz­nie poda­ny: „moja skó­ra pach­nie detergentami/ „pana skó­ra pach­nie publicz­nym sza­le­tem”. Intry­go­wa­ła mnie biją­ca od tej posta­ci pust­ka, jakiś typ pod­skór­nej i prze­wle­kłej obo­jęt­no­ści, gorycz: „kel­ner­ka w pary­skim bistro / […] poda­ła mi dwie kar­ty / zupeł­nie jak­bym / jesz­cze na kogoś cze­ka­ła”. Ta, jeśli moż­na tak powie­dzieć, towa­rzysz­ka rze­czy­wi­sto­ści, zabie­ga­ła o jej dość kon­se­kwent­ne odwzo­ro­wa­nie, prze­ka­zy­wa­ła obra­zy rytu­ałów, spi­sy­wa­ła ciąg spra­woz­dań z powsze­dnio­ści – skła­da­ły się na to wszyst­ko, czym obu­do­wa­ny jest świat, zapew­ne dla roz­draż­nie­nia co bystrzej­szych jego miesz­kań­ców, zapew­ne dla zdru­zgo­ta­nia co wraż­liw­szych odszcze­pień­ców od powszech­nie przy­ję­tej prze­wi­dy­wal­no­ści wyda­rzeń: „wszyst­kie mamy / pierw­szo­ko­mu­nij­nych dziew­czy­nek są te same: / aniel­sko prze­ję­te spoj­rze­nie i źle dopa­so­wa­na bluz­ka”. Może przez cyklicz­ność powta­rza­nia i wszę­do­byl­ski sche­ma­tyzm, zde­ze­lo­wa­ny był to świat, prze­ka­za­ny wier­nie – sam w sobie był zafał­szo­wa­ny i regu­la­mi­no­wo nużą­cy: „każ­de­go ran­ka budzisz się za wcze­śnie / – w mie­ście w któ­rym każ­dy ma obo­wią­zek / wywie­sić na pło­cie tablicz­kę z jakim­kol­wiek zaka­zem / z wszyst­kich okien paru­je wypa­czo­na namięt­ność / i wytar­ty fałsz sta­rych fran­cu­skich pio­se­nek”.

„robię z sie­bie film” – zapi­sa­ła Mar­ta Grun­wald. Lapi­dar­ne stwier­dze­nie suge­styw­nie opi­su­ją­ce cha­rak­ter jej dru­gie­go wcie­le­nia. Defor­ma­tor­ki rze­czy­wi­sto­ści, bie­głej w jej prze­kształ­ca­niu, mistrzy­ni prze­mian, cza­sem nagle, irra­cjo­nal­nie prze­ła­mu­ją­cych bieg tra­dy­cyj­nej nar­ra­cji w wier­szu. To ta, któ­ra mówi: „patrzę w kosmos i śpię w brud­nym wia­drze”, ta, któ­ra kre­śli kli­nicz­no-ero­tycz­ne obra­zy: „jestem lal­ka. bia­ła jak hostia. daj mi jeść”. Ona spo­ty­ka „pokrzy­wy z meta­lu”, wyry­wa z obsza­ru logicz­ne­go postrze­ga­nia i kon­wen­cjo­nal­ne­go rozu­mie­nia wła­sną cie­le­sność: „mia­łam takie pięk­ne zęby / i wszyst­kie roz­da­łam dzie­ciom”, ale jej znie­kształ­ca­ją­ce zabie­gi odci­ska­ją swo­je pięt­no tak­że na ota­cza­ją­cym ją świe­cie, gdzie „mia­sto uda­je zmy­war­kę do naczyń /ludzie cze­ka­jąc na tram­waj głasz­czą się po powie­kach /dzieci rzu­ca­ją ogryz­ka­mi w bezy-łabę­dzie poło­żo­ne na rze­ce”, a „kurz opa­da /jak zwy­kle / gło­wą w dół”.

Nie­sa­mo­wi­ta wyobraź­nia gene­ru­ją­ca splot osza­ła­mia­ją­cych trans­for­ma­cji. Wystę­pu­ją, co zazna­czy­łem, na ogół nie­ocze­ki­wa­nie, przez co efekt zasko­cze­nia zosta­je wzmoc­nio­ny, to, co mogło­by być nie­spo­dzian­ką, sta­je się nie­mal olśnie­niem. Jak choć­by tu: „naukow­cy w rosji dale­kiej /[pozamykani w futrach i małych śnie­go­wych chat­kach] /dumają czy gło­wy pod­pie­ra­ją­ce stół /to gło­wy ludz­kie czy psie”. War­to zauwa­żyć, że Mar­ta Grun­dwald nie epa­tu­je swo­imi ima­gi­na­cyj­ny­mi moż­li­wo­ścia­mi, sto­su­je je z natu­ral­ną czę­sto­ścią, nie­na­chal­nie, w odpo­wied­nich miej­scach, dzię­ki cze­mu nie spra­wia­ją wra­że­nia popi­sów ani nie rażą sztucz­no­ścią. Być może stoi za nimi rygor pra­cy nad wier­szem, a może – z całą pro­sto­tą – sta­no­wią eks­po­zy­cję kunsz­tu autor­ki.

Piotr Janicki, Nadal aksamit

Piotr Janic­ki w pew­nych miej­scach mnie zafa­scy­no­wał, w pew­nych zain­try­go­wał. Podzi­wiam umie­jęt­ność, któ­ra daje mu moż­li­wość posłu­gi­wa­nia się zwy­kłym języ­kiem tak auto­no­micz­nie, żeby nie mówić bana­łów. Nie­obu­do­wa­na w meta­fo­ry, nie­na­sy­co­na porów­na­nia­mi, pozba­wio­na sło­wo­twór­czych inkru­sta­cji, mowa Janic­kie­go pozo­sta­je rów­no­cze­śnie abso­lut­nie wol­na od auto­ma­tycz­nych zacią­gów z kolo­kwial­ne­go dys­kur­su, któ­re w tej sytu­acji łatwo mogły­by się w wier­szu zna­leźć. Może to sztu­ka wybo­ru, może dar, sądzę, że moż­li­we było­by tu połą­cze­nie świa­do­mej mecha­ni­ki powsta­wa­nia wier­sza z jego demiur­gicz­nym źró­dłem. „na nie­ostrej gra­ni­cy / mię­dzy czymś trwa­łym i czymś nie­pew­nym” – być może tam powsta­ją utwo­ry Pio­tra Janic­kie­go. Na ogół lapi­dar­ne, nio­są doświad­cze­nie czło­wie­ka. – tego, któ­ry je napi­sał. Odmien­nie rozu­mia­ne doświad­cze­nia zwy­kłem trak­to­wać z nie­uf­no­ścią. Ale gdy widzę choć­by ten krót­ki, sytu­acyj­ny obraz: „kulę się, wysia­da­jąc z samo­cho­du / i jesz­cze niżej, wycho­dząc z gara­żu w noc”, wiem, że wer­sy Janic­kie­go nie dają żad­ne­go powo­du, żeby mu nie ufać. Żeby nie pod­jąć pró­by uczest­nic­twa w jego świe­cie, choć jest to świat nie­go­ścin­ny i opu­sto­sza­ły.

Piotr Janic­ki – i tu mnie zain­try­go­wał – dzię­ki iro­nii, dys­kret­nie poda­nej, nie­mal nie­uchwyt­nej, potra­fi nadać sens wier­szo­wi zasad­ni­czo nostal­gicz­ne­mu, któ­ry – gdy­by został ufun­do­wa­ny na samym melan­cho­lij­nym spo­glą­da­niu w tył, roz­pa­mię­ty­wa­niu obfi­to­ści minio­ne­go cza­su, mógł­by stać się kiczo­wa­tym land­sza­ftem. „wczo­raj­szy smu­tek to było coś, / sze­dłem w nocy a od mojej uli­cy milk­nął dźwięk piły” – zapi­su­je Janic­ki i znaj­du­je­my tu oswo­jo­ny detal osa­dzo­ny na tle remi­ni­scen­cji, ale pierw­sza część utwo­ru efek­tyw­nie tonu­je gęstość tego wspo­mnie­nio­we­go zapi­su. Janic­ki cza­sem może spra­wiać wra­że­nie, jak­by dzie­ciń­stwo czy mło­dość były dla nie­go cza­sem waż­nym, ale świa­do­my ich nie­od­twa­rzal­no­ści, pozo­sta­wia je tam, gdzie muszą pozo­stać – w prze­szło­ści. Cza­sem rów­nież moż­na pomy­śleć, że boha­ter Nadal aksa­mit doświad­cza jakiejś esen­cjo­nal­nej samot­no­ści w dole­gli­wy spo­sób, ale nie daje jej odpo­ru, rów­no­cze­śnie nie robiąc sobie nad­mier­nych złu­dzeń. Tak dzie­je się choć­by w utwo­rze „Do dnia”: „z tego co robi­łem wcze­śniej i póź­niej bez zaan­ga­żo­wa­nia / zosta­ła tyl­ko nie­wy­raź­na postać. // Ale teraz przy­gnę­bia mnie myśl, / że może powi­nie­nem pozbie­rać te rysy / do kupy i skoń­czyć z tobą // two­ją robo­tę. Z ową samot­no­ścią Janic­ki cza­sem obcho­dzi się dość spek­ta­ku­lar­nie: „„Mię­to­li­łem w kie­sze­ni zapał­ki, / pacz­kę Świa­to­wi­dów. / Powie­dzia­łem: „Świa­to­wi­dzie, rzy­gam samot­no­ścią”. Cynizm – nie­wąt­pli­wie tak. Ale pozba­wio­ny nihi­li­zmu. Poru­sza­ją­cy.

Piotr Janic­ki wie świet­nie, że sło­wa, któ­re pozo­sta­ją nam do wypo­wie­dze­nia w pew­nych sytu­acjach, to grzecz­no­ści nie­unik­nio­ne, fra­ze­sy: „sadzam wuj­ka z tym jego prze­stra­szo­nym życiem / na wóz­ku i wio­zę na par­king mówiąc, że dobrze wyglą­da”. Wie, że – daj­my na to – pięk­no, samo w sobie względ­ne, może być redu­ko­wal­ne do indy­wi­du­al­nych sko­ja­rzeń; przed­sta­wia je swo­bod­nie w towa­rzy­stwie nie­na­chal­nie drwią­ce­go uśmie­chu. Z uwa­gą. Z biglem: ” o per­le z mał­ża powiesz, / ogar­nię­ta spo­ko­jem, tro­chę nawet nim prze­ję­ta: „chy­ba twój guzik” albo „zadaw­nio­ny katar”.

„umó­wi­li­śmy się na kościa­nej ster­cie, / z któ­rej gad mówi: „zobacz, wznie­sie­nie / to aku­rat two­je życie” – zapi­sał Piotr Janic­ki. Podo­ba mi się, jak wspi­na się na to wznie­sie­nie. Podo­ba mi się to, jak z nie­go zjeż­dża.

Łukasz Jarosz, Soma

Jeśli podej­mu­je się tema­ty eks­plo­ato­wa­ne, wyłącz­nie auten­tycz­ność prze­ka­za­nych tre­ści i talent twór­cy mogą obro­nić taką decy­zję. Łukasz Jarosz w debiu­tanc­kim tomie przed­sta­wił się jako na ogół osa­mot­nio­ny podróż­nik, wędru­ją­cy po lasach, nie­le­gal­nie roz­bi­ja­ją­cy namio­ty w par­kach naro­do­wych. Zatem, przy posze­rzo­nym spoj­rze­niu: odda­ny temu, co wyni­ka z natu­ry, przez co zapew­ne obda­rzo­ny wia­rą w okre­ślo­ny porzą­dek świa­ta. Już mi tu migo­czą: Tho­re­au, Emer­son, pan­te­izm, zwłasz­cza w wyda­niu Spi­no­zy, pod­kre­śla­ją­ce­go nie­zmien­ność zasad rzą­dzą­cych natu­rą, już się przy­po­mi­na­ją samot­nicz­ne wędrów­ki Whit­ma­na i Wie­cher­ta, a tak­że – się­ga­jąc po podo­bień­stwa leżą­ce w pol­skiej liry­ce współ­cze­snej – choć­by poezja Jac­ka Pod­sia­dły i Micha­ła Sobo­la. Potęż­ne opar­cie. Pokaź­ny bagaż, ale też poważ­na prze­szko­da – żeby dys­po­nu­jąc podob­nym świa­to­oglą­dem, zako­twi­czyć go w pobli­żu sobie podob­nych, ale nie wysta­wić się na powta­rzal­ność, pod­jąć po zaprzy­się­głych admi­ra­to­rach natu­ry, zmar­łych i żyją­cych, myśl, nie samo sło­wo, gdyż pozo­sta­nie przy samym sło­wie ozna­cza­ło­by epi­go­nizm.

Łuka­szo­wi Jaro­szo­wi się uda­ło. Napi­sał tom intry­gu­ją­cy, auten­tycz­ny, spro­stał wspo­mnia­ne­mu dzie­dzic­twu w spo­sób sumien­ny i twór­czy: zamiast wyłącz­nie czer­pać, doło­żył do nie­go swój wkład, nie­po­wta­rzal­ny. „słoń­ce jest jesz­cze wyso­ko, wcho­dzi­my do lasu – / ojciec i syn na tle rdza­wej jesie­ni. / Nakru­szy­ła wokół, roz­rzu­ci­ła pod noga­mi / poła­ma­ne liście, suchy tytoń. Przy­pad­kiem znaj­du­je­my / drze­wo, na któ­rym zatrzy­mał się pio­run. / Wzdłuż kory prze­bie­ga szra­ma, podob­na do tej, / któ­ra kie­dyś prze­kre­śli i nasze twa­rze” – oto frag­ment wier­sza, mistrzow­sko spu­en­to­wa­ne­go, mówią­cy o kil­ku deter­mi­nan­tach liry­ki Jaro­sza. Obra­zo­wa­nie, z regu­lar­nie powta­rza­ją­cym się moty­wem jesie­ni albo zimy, domi­nu­ją­cy czas, czy­li na ogół godzi­ny popo­łu­dnio­we, czę­sto tak­że noc, zmierzch, i w koń­cu samo miej­sce, czy­li las – nie­po­mier­nie waż­ny żywioł w utwo­rach Jaro­sza. Cze­go poeta szu­ka w owym lesie? Być może odpo­wied­nie­go porząd­ku, zgod­ne­go z jego wła­snym, wewnętrz­nym, być może – po pro­stu – wytchnie­nia i zapo­mnie­nia: „Gdzie pój­dzie­my, / by na chwi­lę zna­leźć uko­je­nie? / Może ukoi nas szum w koro­nach drzew lub widok / pokry­te­go krą jezio­ra?”

Jarosz w swo­ich natu­ra­li­stycz­nych utwo­rach opi­su­je świat nie­emo­cjo­nal­nie, twar­do, weź­my na przy­kład opis świ­nio­bi­cia: „Przez okien­ko spo­glą­dam, co robi /ojciec – wiszą­ce jeli­ta zapy­cha mię­sem, kroi w kost­kę i wrzu­ca / do paru­ją­ce­go garn­ka wiel­kie, bor­do­we ser­ce. Pod sufi­tem peł­ga / w kagań­cu żarów­ka, w jej świe­tle koci język obli­zu­je ostrze.” Albo: „roz­ba­wio­ne dziec­ko pom­pu­je świń­ski pęcherz”. Od czy­tel­ni­ka zale­ży, co dostrze­że w owych opi­sach – ja widzę przede wszyst­kim praw­dę. Jeśli Jarosz bywa czu­ły, to jest to czu­łość w pew­nych zakre­sach nasy­co­na ero­ty­zmem, ale też sta­no­wi rodzaj bru­tal­no­ści, z jaką natu­ra obcho­dzi się z czło­wie­kiem: „Nasze nagie, mato­we cia­ła obej­mu­ją się w ciem­no­ściach. / Drżą jak przed ope­ra­cją, jak­by cze­ka­ły na dłu­to, klesz­cze, tre­pan” albo: „Ostroż­nie po śli­skich kamie­niach wcho­dzi­my do wody. / Rze­ka obej­mu­je nas, zim­ne dłu­to przy­kła­da do skro­ni”.

Soma to zapis wędró­wek i myśli skre­ślo­ny przez czło­wie­ka, któ­ry zaufał temu, co dostęp­ne jego wła­snym zmy­słom i skłon­no­ściom. Co jest nie­za­kła­ma­ne, ale też nie­wy­ide­ali­zo­wa­ne. Poprzed­ni­ków w samot­nych pere­gry­na­cjach i roz­my­śla­niach ma zacnych, ale Jarosz prze­mie­rza swo­je wła­sne lasy, dep­cze swo­ją tra­wę, zaglą­da w swo­je jezio­ra, więc moż­na mu wie­rzyć, nawet jeśli jego praw­da oka­że się „ster­tą kamie­ni, któ­re towa­rzy­szą nam od zawsze”. Może zwłasz­cza wte­dy.

Marcin Orliński, Mumu humu

„porzą­dek w świe­cie / nie­trwa­łych rze­czy” – zapi­sał Mar­cin Orliń­ski w debiu­tanc­kim Mumu humu. Nie­wie­le stron tego tomu trze­ba prze­wró­cić, by się prze­ko­nać, że gwa­ran­tem owe­go porząd­ku w utwo­rach Orliń­skie­go jest przede wszyst­kim miłość. Speł­nio­na, odwza­jem­nio­na, nagra­dza­ją­ca sta­ra­nie. Budu­ją­ca napię­cie mię­dzy dwoj­giem ludzi, lecz z nie­po­rów­ny­wal­ną czę­sto­ścią i potę­gą zno­szą­ca je, przy­no­szą­ca wytchnie­nie, popy­cha­ją­ca wybrań­ców ku sobie. Miłość szczę­śli­wa? Wszyst­ko wska­zu­je na to, że tak. W opi­sy­wa­nym miej­scu, w opi­sy­wa­nym cza­sie szczę­śli­wa i dopa­so­wa­na: „Pomię­dzy świa­tłem i świa­tłem. Odbi­ja­my się / od sie­bie. Jak dwie ide­al­ne tafle w gale­rii luster. / Dwa owo­ce. Dwa sło­wa. Dwa echa. A nawet / dwie epo­ki o tej samej nazwie”.

Orliń­ski zapi­su­je swo­je „Trak­ta­ty o kocha­niu. Tra­jek­to­rie. / Cere­mo­nie. Wiel­kie, Nie­win­ne, Nie­wy­po­wie­dzia­ne, / Noc­ne, Dorzecz­ne, Wyostrzo­ne. Być może sny. / Być może” na ogół na zna­jo­mym tery­to­rium, może nawet jest to obszar domu, zamiesz­ki­wa­ne­go przez psa Wol­te­ra, nie­zwy­kłe Wyjąt­ko i oczy­wi­ście Magę – boha­ter­kę wywyż­szo­ną nad wszyst­ko i wszyst­kich
z zasad­ni­cze­go powo­du. To wła­śnie ona jest dopeł­nie­niem. Miło­ścią. Cza­sem to uczu­cie roz­gry­wa się w pry­wat­nej sce­ne­rii, jak choć­by tu: „cza­sa­mi budzi­my się w nocy i czy­ta­my wier­sze /ze swo­ich twa­rzy”, cza­sem jest to ero­ty­ka sub­tel­na, loko­wa­na w obra­zach sto­no­wa­nych i jak­by wyide­ali­zo­wa­nych wobec spo­ko­ju o to, co nastą­pi: „Gdzieś wyso­ko, w bez­list­nych gałę­ziach // zakwi­ta­ły nie­śmia­łe lata, wio­sny i zimy.”

Ale utwo­ry Orliń­skie­go nie zawsze bywa­ją tak nie­po­ru­szo­ne, jeśli cho­dzi o wspo­mnia­ne fun­da­men­tal­ne uczu­cie. Wysu­bli­mo­wa­ne zapi­sy cza­sem oka­zu­ją się wstę­pem do przed­sta­wień nie­po­ko­ją­cych: „A póź­niej zeszli­śmy pod wodę i jesz­cze więk­sza / cisza zle­pi­ła nam dło­nie”, zda­rza się, że wyra­żo­nych dosad­nie, wprost – i jak­że praw­dzi­wie, przej­mu­ją­co – opi­su­ją­cych to, co za spra­wą rze­czy­wi­sto­ści roz­gry­wa się pomię­dzy dwoj­giem ludzi złą­czo­nych odwza­jem­nio­nym uczu­ciem: „Dwa pyski i prze­ra­żo­ne śle­pia. Oswa­ja­my /to, co moż­na oswo­ić ze świa­ta. Codzien­nie”. Jeśli bowiem w wier­szach Orliń­skie­go moż­na wychwy­cić zagro­że­nie dla pary kochan­ków, widział­bym je jako nie­bez­pie­czeń­stwo o rodo­wo­dzie zewnętrz­nym, nie­pew­ność nad­cho­dzą­cą stam­tąd, gdzie są „przy­mknię­te oczy. Roz­war­te / usta. Nie­bo. – Kwia­to­stan śmier­ci.” Może wte­dy rze­czy­wi­ście „lepiej nie wie­dzieć, że mknie­my / poprzez cichy, pusty, obłą­ka­ny wszech­świat.” Zresz­tą w tego typu oko­licz­no­ściach żad­na wie­dza nicze­mu nie słu­ży, choć cza­sem opła­ca się pod­kre­ślić jej darem­ność.

W liry­ce Mar­ci­na Orliń­skie­go nie­wąt­pli­wie nale­ży zwró­cić uwa­gę na wąt­ki miło­sne, nie­słod­kie i nie­eg­zal­to­wa­ne, popro­wa­dzo­ne tak, że sta­no­wią wyraz natu­ral­ne­go zawie­rze­nia, na ogół wyzwa­la­ją­ce­go od lęku i nie­pew­no­ści. Ale same­go auto­ra war­to tak­że doce­nić na kil­ku odmien­nych polach. Choć­by dla­te­go, że spo­ro inwe­stu­jąc w ide­alizm, uda­ło mu się obro­nić swój wła­sny wiersz i przed bana­łem, i przed popi­so­wą kon­fa­bu­la­cją. Moim zda­niem przede wszyst­kim dla­te­go, że – spo­ra­dycz­nie spo­ty­ka się ten typ roz­łą­cze­nia – Mar­cin Orliń­ski stwo­rzył świat na znacz­nym obsza­rze zde­for­mo­wa­ny, ale nie zło­wiesz­czy: „Żarów­ki rosną­ce na gru­szy. Fan­ta­stycz­ne neo­ny /oplatające miej­skie baoba­by. Ekra­ni­za­cje. Aryt­mia stu­ko­tu / pal­ców o kla­wia­tu­rę. Lin­ki i ban­ne­ry. Zapach wie­czo­ru / i smak minut, któ­re dopie­ro nadej­dą. Przy­cią­ga­nie od stro­ny / bor­do­we­go bły­sku na samym dnie nocy. Pły­wa­ją­cy por­tal / o potrój­nym dnie. Jasność. Nie­koń­czą­ca się opo­wieść.”

Tomasz Pułka, Rewers

„Jesz­cze się gubię, widzisz to, praw­da? Ale już coraz / prze­stron­niej jest w tym gubie­niu” – zapi­sał Tomasz Puł­ka. Tak wła­śnie pro­wo­ku­je czy­tel­ni­ka ten prak­tyk mowy wie­lo­ra­kiej, dyk­cji wie­lo­uj­ścio­wej, apo­lo­ge­ta pisa­nia wszyst­ko­żer­ne­go, zdol­ny wło­żyć każ­dy ele­ment rze­czy­wi­sto­ści do wier­sza w dowol­nym porząd­ku, a rów­no­cze­śnie zbu­do­wać wiersz opar­ciu o dowol­ny ele­ment tej rze­czy­wi­sto­ści. Zbu­do­wać w bły­sku. W oka­mgnie­niu. Nie napi­sać, ale wznie­cić wiersz. Natu­ral­nie: „Tak się topi / w sło­wach tak moczy się nogi w ujściu źre­ni­cy”. Sko­ro mowa o natu­ral­nym powsta­wa­niu wier­sza, war­to wspo­mnieć, że natu­ra liry­ki jest zasad­ni­czo sta­tycz­na, sta­no­wi zare­je­stro­wa­ny i utrwa­lo­ny okre­ślo­ny porzą­dek rze­czy czy zja­wisk. Tomasz Puł­ka sta­ra trzy­mać się od owej sta­tycz­no­ści tak dale­ko, jak to moż­li­we: „teraz będzie ostry zakręt” – zapo­wia­da i rze­czy­wi­ście, nie brak w Rewer­sie ostrych zakrę­tów – nagłe prze­sko­ki akcji, nie­ocze­ki­wa­ne zmia­ny miejsc, pod­mia­ny osób – cała ta nie­ustan­na fluk­tu­acja tre­ści sta­no­wi waż­ny atry­but jego liry­ki i świad­czy o jej lek­tu­ro­wej atrak­cyj­no­ści, nie zawsze ozna­cza­ją­cej przy­stęp­ność, ale współ­cze­sna liry­ka cza­sem już tak ma. Jak zapi­sał sam Puł­ka: „każ­da chwi­la ma swój wła­sny nie­re­gu­la­mi­no­wy sens” w wier­szu pt. – nomen omen – „żywo”.

„Zmień obiek­tyw, trze­ba będzie popa­trzeć od spodu” – Puł­ka to spe­cja­li­sta od dyrek­tyw,
kie­ro­wa­nych przede wszyst­kich do same­go sie­bie. „Poroz­ma­wiaj­my o cza­sie” – zapra­sza do roz­mo­wy, po czym natych­miast rzu­ca: „ale był­bym wdzięcz­ny gdy­byś to ty mówi­ła”, lecz w osta­tecz­nym – i rów­no­cze­śnie bły­ska­wicz­nym – roz­ra­chun­ku wyrę­cza swo­ją inter­lo­ku­tor­kę; już jej nie potrze­bu­je, już poczuł się w żywio­le i mówi – tak jak przy­pusz­czam, pla­no­wał albo tak jak ma w natu­rze – sam: „opo­wiem / ci o wczo­raj jecha­łem rowe­rem przez mia­sto i nie uwie­rzysz /ale goni­ło mnie dziec­ko taki mały brzdąc z nie­zasz­nu­ro­wa­ny­mi / buta­mi w rękach (też się zdzi­wi­łem) biegł przez par­king / i krzy­czał stać stać tędy nie wol­no ucie­kać”. Dyk­ta­tor­skie to zapę­dy, arty­stycz­ny tupet, przy­zna­ję, że uro­kli­wy, sko­ro Puł­ka ma odwa­gę, by – zapew­ne mru­żąc oko, ale nie zdej­mu­jąc nogi z gazu – zapy­tać czy­tel­ni­ka: „Wsią­kasz w to, praw­da? Więc wybacz, że pytam, / że cię pod­pusz­czam, kory­gu­ję tor lotu, ergo: spa­da­nia”

W wier­szach Toma­sza Puł­ki zaska­ku­je rów­nież roz­chwia­nie topo­gra­ficz­ne, jest zwod­ni­cze, ale zmy­sło­we: „Tu sto­isz, tam gęst­nie­je las, pośrod­ku tyl­ko skraw­ki mchu, / poje­dyn­cze kro­ple krwi”, tak samo zadzi­wia­ją oni­rycz­ne obra­zy z sub­tel­nym, nigdy nie­do­peł­nio­nym posma­kiem ero­ty­zmu: „Więc sen, pro­sto­kąt snu niby tape­ta / powiek, roz­kro­jo­na ryba i per­ła w brzu­chu morza. Tam cię // zabio­rę, ale zosta­wię ubra­ną.” Zresz­tą połą­cze­nie zapi­sów o cha­rak­te­rze intym­nym z echa­mi sen­nych wizji wycho­dzi Puł­ce impo­nu­ją­co: „mój sen jest kształ­tem świa­tło­wo­du więc jest / i dwor­cem ręka­wicz­ką kokard­ką lub jabł­kiem / frag­men­tem mar­twej natu­ry z two­im spoj­rze­niem / bo nie ma cię na zewnątrz więc tyl­ko we mnie”.

Cza­sem moż­na odnieść wra­że­nie, jak­by w wier­szach Toma­sza Puł­ki ta dobie­ga­ją­ca zewsząd mowa tra­ci­ła uży­tecz­ność, ustę­po­wa­ła gestom: „popatrz / przez den­ko gaśnie ten sło­wo­tok świe­cą latar­nie / mię­dzy drzwia­mi a nie­bem gubi się szron”. Ale to zda­rza się spo­ra­dycz­nie – Puł­ka zde­cy­do­wa­nie przy­go­to­wał ucztę z dań dla sło­wo­żer­ców. „zosta­nie popiół i moj­żesz. Skó­ra i brzeg.” Sko­ro tak, to zna­czy, że szy­ku­je się porząd­na wyżer­ka.

Wiersze nominowanych autorów

Zofia Bał­dy­ga 

Bruksela, Królewskie Muzeum Sztuk Pięknych.

Zwie­dza­ją­ca budzi Mara­ta.
Sprząt­nij te papie­ry, zasło­ni­ły sed­no.
Dzi­siaj nie potrze­bu­jesz kur­ty­ny, jesteś abso­lut­ny,
szep­ta­ny w cia­snej ulicz­ce wciąż jesz­cze
zna­czysz wię­cej niż szty­let o wybi­tym
pod­tek­ście ero­tycz­nym albo przy­ja­ciel­ski pre­zent
z gru­bo cio­sa­ną dedy­ka­cją.
Tak, krew spie­ra się w ręku, ale nie myśl o tym.
Sła­wa błysz­czy z dwóch stron, dowo­dzi dłu­go­wiecz­ny­mi
odpo­wie­dzia­mi, zmie­nia ide­ały w fak­ty
foto­gra­ficz­nie przy­szy­te do nazw.
Mogę cię tam wysłać nawet pocz­tą,
w tłu­mie. Coraz mniej miejsc śmier­tel­nych,
zda­rze­nia i roz­mo­wy tlą się jak­by jaśniej.
Popatrz za okno, wszyst­ko jest dzi­siaj doty­kal­ne.
Popatrz na wan­nę, two­je płó­cien­ne życie
może się jesz­cze prze­śli­zgnąć.

Mag­da­le­na Biel­ska

***

Powrót do mia­sta w upal­ny dzień,
w jeden z tych dni w poło­wie sierp­nia,
kie­dy lato jest już zmę­czo­ne, przej­rza­łe.
We wnę­trzu auto­bu­su oddy­cha­nie jest nie­moż­li­we;
pasa­że­ro­wie zasy­pia­ją nie­praw­dzi­wym snem
z otwar­ty­mi usta­mi, któ­re nie zaczer­pu­ją powie­trza.
Jest to raczej jak prze­rwa w ist­nie­niu,
kie­dy nie upły­wa ani minu­ta snu.
Za oknem poja­wia­ją się zna­jo­me uli­ce i budyn­ki,
nie od razu roz­po­zna­wa­ne,
jak­by wró­ci­ło się ze świa­ta, w któ­rym nie ma nicze­go
i cały nad­miar mate­rii form boga­te­go mia­sta
nie zachwy­ca, budzi raczej zdzi­wie­nie i nie­smak
nad pie­czo­ło­wi­to­ścią i mozo­łem, z któ­ry­mi te for­my były budo­wa­ne.

Ryszard Będ­kow­ski

List z tamtego świata

Czas sta­nął w miej­scu, w któ­rym świa­tło
pod pozo­rem cie­nia, spię­trzy­ło się igli­cą
wymie­rzo­ną w nie­bo wprost w nie­le­gal­ne
zgro­ma­dze­nie chmur obser­wu­ją­cych popi­sy

nie­ja­kie­go Ryszar­da Będ­kow­skie­go
na drew­nia­nych sanecz­kach zręcz­nie omi­ja­ją­ce­go
komi­ny na dachu kamie­ni­cy przy Kowal­skiej dwa
uli­cy mia­sta kom­plet­nie roz­pusz­czo­ne­go we krwi.

I gdy­by jesz­cze bar­dziej się sku­pić moż­na
by zoba­czyć przed­wcze­śnie roz­wi­nię­te
w amor­ficz­nej posta­ci zalą­żek rymu, embrion
rytm, roz­dę­te fał­szy­wą wio­sną, kafta­nem śnie­gu

spię­te, śnią­ce i nie­przy­tom­ne, cia­ło kar­ko­łom­ne.
Jak każ­dy poeta, Cygan, śpie­wak, Żyd, nie mogłem
powstrzy­mać się od śnie­że­nia świa­ta minus czte­ry
i pół diop­trii: bara­ku po daw­nej szko­le żydow­skiej

powi­do­ków wybu­rzo­nej cer­kwi, ludzi wplą­ta­nych
w zawi­łe koali­cje ulic; zna­ne mi tyl­ko z foto­gra­fii
kru­che kobie­ty ze szkła oce­ana­rium foto­pla­sty­ko­nu
wymie­nia­ją­ce spoj­rze­nia z mane­ki­na­mi

z wystaw przy uli­cy Modrze­jew­skiej
ane­micz­ne, roz­dmu­cha­ne złu­dze­nia­mi
i poczu­ciem klę­ski, obar­czo­ne dzieć­mi, przez sen
liżą­cy­mi pół­noc na skrzy­pią­cych bie­gu­nach

sanek, któ­ry­mi zjeż­dża­li­śmy w głąb podwó­rek
przez bra­my, pomię­dzy żeliw­ne pachoł­ki, bijąc
łba­mi o kocie łby wobec podej­rzeń,
że nam się to jed­nak nie śni, że umar­li­śmy

a przy­szłość zawsze jest zmy­ślo­na.

Kry­sty­na Dąbrow­ska

Kobieta w wełnianej chuście

Kobie­ta w weł­nia­nej chu­ście w czar­no-bia­łe pasy.
Jej gło­wa i ramio­na łączą się w ozdob­ny romb
któ­ry dźwi­ga inną gło­wę: ze świa­tła i liści
gło­wę sło­necz­ne­go byka, bro­da­te­go tura.
Zgar­bio­ne cia­ło kobie­ty jest jego stroj­nym tuło­wiem
byk tań­czy na jej cien­kich nogach aż puch­ną jej kost­ki
zgi­na ją w pół szar­żu­jąc i zaraz pod­ry­wa w górę
bry­ka­jąc wokół wień­ców żół­tych iskier.
Cza­sem zadzie­ra łeb tak nagle
że wzdry­ga­ją się frędz­le czar­no-bia­łej chu­s­ty.
A czo­ło kobie­ty bły­ska w jego pier­si.

Maciej Froń­ski

O tych, którzy nie pragną sławy

Są tacy, co nie pra­gną sła­wy,
Nie chcą być zna­ni dzie­ciom w szko­le,
Lecz wolą żywot wieść cie­ka­wy
W weso­łym wier­nych kum­pli kole.
Są tacy, któ­rych pro­blem gry­zie,
Gdzie się zaba­wić, z kim się upić,
Komu poka­zać nową cizię,
Lecz wszyst­ko to są ludzie głu­pi.
Są tacy, co na lata z góry
Zapla­no­wa­li swą karie­rę,
Chcąc w rok nie­ca­ły od matu­ry
Być już area mana­ge­rem.
Są nawet, któ­rzy do sto­ly­cy
Ze swych prze­nie­śli się zadu­pi,
By tam z bogac­twa pić kry­ni­cy,
Lecz wszyst­ko to są ludzie głu­pi.
Są, co w zadu­mie modli­tew­nej
Się­ga­ją wyżyn Abso­lu­tu,
Choć Bóg nad nimi szlo­cha rzew­nie,
Aż im wysta­je sło­ma z butów.
Są, co w koście­le krzy­żem leżą
(Już trud­no bar­dziej się wygłu­pić)
I cen­ty­me­trem nie­bo mie­rzą,
Lecz wszyst­ko to są ludzie głu­pi.
Są, co w rodzin­nym cie­płym gro­nie
Hodu­ją tępe swe pocie­chy,
By te ponio­sły dalej ogień,
Co ma sło­mia­nej siłę wie­chy.
Są, co nazwi­ska chcą dzie­dzi­ca,
By razem sie­dzieć z nim w cha­łu­pie
I zdję­ciem dziad­ka się zachwy­cać,
Lecz wszyst­ko to są ludzie głu­pi.

Prze­sła­nie:

Basiu, chęć jed­na nimi wła­da:

By z objęć śmier­ci się wyku­pić,
Lecz śmierć nie zechce z nimi gadać,
Bo są to prze­cież ludzie głu­pi.

Gli­wi­ce, 12 stycz­nia 2001 roku.

Maciej Gier­szew­ski

Plejady

Paź­dzier­nik. Ple­ja­dy. Nowy mie­siąc. Dni led­wo dyszą,
liście śpie­wa­ją i opa­da­jąc krą­żą. Proch się sypie.
Papie­ros dopa­la się w popiel­nicz­ce (zna­czy? to śla­dy?).
Pamię­tasz może co robi­li­śmy wczo­raj? A przed
wczo­raj? A tydzień temu? Odnieść się, odwieść.
Nocą przy­by­wa mi cia­ła. Czar­ny dyszy w ucho.
Budzą mnie sny: śni się jakieś jasne cia­ło.
Wsta­ję. Za ścia­ną doga­sa impre­za. Alex
znów zmar­twych­wsta­ła. Pod­cho­dzę do okna.
Wszyst­ko się zga­dza: czte­ry dziew­czy­ny oba­la­ją
wino w cie­niu ogro­du, nie­bie­ska „Ella. Hur­tow­nia
bie­li­zny”, gwiaz­dy maja. Popiół zosta­je w dło­ni.
Nie chcę tu być. Nie chcę być nigdzie. Już nic:
odpo­wia­dam resz­tę, dopo­wia­dam koń­ców­kę.
Jutro będzie­my się kochać, bo tak się umó­wi­li­śmy.

Mar­ta Grun­dwald

respective

dla­cze­go nie żyje­my dłu­żej ajna­la­in?
tyle powiedz­my co archi­tek­tu­ra
zdą­żył­by nas poznać Bóg – sate­li­ta
pod­ry­wał­by nas na oczko i tani kwe­stio­na­riusz:
mój ide­ał męż­czy­zny: bez­za­pa­cho­wy
żebym nie pła­ka­ła tak strasz­nie
pio­rąc jego ostat­nią koszul­kę
mój ide­ał świa­tła: jasne i cią­głe
„życia“: żeby móc je pociąć na fil­my
i w razie cze­go zmie­nić kanał
czy two­je skrzyp­ce zamo­kły ajna­la­in?
czy two­je świe­ce skra­dzio­no?
dokąd pobie­gły jelon­ki któ­re kąpa­łeś w nocy?
dosta­łam lekar­stwo na miłość żeby mniej bola­ło
podob­no poma­ga w począt­ko­wej fazie
mówię nie bój się do psa zamia­ta­jąc pod­ło­gę
nie ma się cze­go bać… nie ma się cze­go bać
kto mi powie? maleń­ki szkie­le­cik myszy
w topo­lo­wym puchu. mój maleń­ki szkie­le­cik.
od paru dni sią­pi mi w gło­wie
nic tyl­ko pta­ki i nie­zno­śny świt
gdy­by­śmy mie­li wię­cej cza­su może
nauczy­li­by­śmy się oddy­chać bez sie­bie
ajna­la­in – sło­wo uży­wa­ne w Paki­sta­nie jako zwrot do oso­by,
kie­dy chce jej się powie­dzieć: okrą­żam cię, zdej­mu­ję z cie­bie cho­ro­by
i wszyst­ko co złe, kocham cię i jestem gotów za cie­bie umrzeć.

Piotr Janic­ki

I nas wybawi

Ta sta­ra od lat nawle­ka pacior­ki,
za każ­dym razem powsta­je naszyj­nik jedy­ny w swo­im rodza­ju.
Patrzy tak, jak­by roz­gar­nę­ła żar w pie­cu
jakiejś pod­upa­dłej huty
i mówi gło­sem cie­płym, tro­chę zachryp­nię­tym:
Te po trzy, te po czte­ry, a tam­te po czte­ry pięć­dzie­siąt.

Łukasz Jarosz

***

Opie­ra­jąc się o szla­ban, liczy­my wago­ny.
Za ple­ca­mi tir wypeł­nio­ny mil­czą­cym bydłem.
Słoń­ce jest jesz­cze wyso­ko, wcho­dzi­my do lasu -
ojciec i syn na tle rdza­wej jesie­ni.
Nakru­szy­ła wokół, roz­rzu­ci­ła pod noga­mi
poła­ma­ne liście, suchy tytoń. Przy­pad­kiem znaj­du­je­my
drze­wo, na któ­rym zatrzy­mał się pio­run.
Wzdłuż kory prze­bie­ga szra­ma, podob­na do tej,
któ­ra kie­dyś prze­kre­śli i nasze twa­rze.

Mar­cin Orliń­ski

W Kazimierzu nad Wisłą

Cere­mo­nie. Wyjaz­dy za mia­sto. Wiel­kie
sło­wa i roz­le­głe pla­ny. Wydat­ki. Dzi­kie słoń­ce
roz­łu­pu­je histo­rycz­ne kamie­nie, bru­ko­wą kost­kę.
Za zakrę­tem jest nasza ulicz­ka: sło­dy­cze, łóż­ko
i łazien­ka. Cere­mo­nie. Chwi­le pisa­ne wier­szem.
Trakt nad Wisłą. Trak­ta­ty o kocha­niu. Tra­jek­to­rie.
Cere­mo­nie. Wiel­kie, Nie­win­ne, Nie­wy­po­wie­dzia­ne,
Noc­ne, Dorzecz­ne, Wyostrzo­ne. Być może sny.
Być może.

Tomasz Puł­ka

Punkty papilarne (accelerando)

Potrze­ba żyle­tek i snu, ta gra jest jed­no­oso­bo­wa
jak two­ja pierw­sza dziew­czy­na któ­rej szu­ka pio­ru­no­chron.
Tu sto­isz, tam gęst­nie­je las, pośrod­ku tyl­ko skraw­ki mchu,
poje­dyn­cze kro­ple krwi. Gra­li­śmy już wczo­raj,
oby­ło się bez miejsc. Jest tak: o żylet­kach zapo­mnij, nie
będą potrzeb­ne; nie pytaj cze­mu i po co, po pro­stu. Mamy
dwie stro­ny na któ­rych odbi­ja się wszech­rzecz, jak­kol­wiek
mogła by się nazy­wać. Więc sen, pro­sto­kąt snu niby tape­ta
powiek, roz­kro­jo­na ryba i per­ła w brzu­chu morza. Tam cię
zabio­rę, ale zosta­wię ubra­ną. Jest bur­ta sto­łu i jest
pokład krze­sła więc pro­szę: bez uogól­nień, po pro­stu
graj­my. Mój ruch, mój palec, pole z cho­rą­giew­ką. Tra­dy­cja
mówi, że wcho­dzisz we mnie pierw­sza, panie mają pierw­szeń­stwo,
pano­wie whi­sky lub wąsy. O, widzisz: dogo­ry­wa krzew,
liście krzep­ną i rodzą się mia­sta. Znak czy regu­ła? – nie wiem,
bo nie uwa­ża­łem, teraz muszę uda­wać. Widzisz: jestem tutaj,
a tam nas nie ma. Nigdy nas tam nie będzie, bo są gra­ni­ce
sma­ku; to nami kie­ru­je i kie­dyś zabi­je. A śmierć jest
taką małą dziew­czyn­ką z luź­nym war­ko­czy­kiem i ona ten
war­ko­czyk co noc musi zja­dać.