Poeci na Nowy wiek. Rocznik 2007

Kamila Janiak, Frajerom śmierć i inne historie

„nie­wia­ry­god­ne jak moż­na nie­na­wi­dzić. / przy­kła­do­wo za to, że jest ktoś, a nie, że go nie ma. / moż­na być przy tym nie­wia­ry­god­nie praw­dzi­wym” – zapi­sa­ła Kami­la Janiak w swo­im debiu­tanc­kim tomie. W sumie żad­na odkryw­cza praw­da, ale nie­wąt­pli­wie pew­na myśl jest tu na rze­czy. Nie­na­wiść jako waru­nek obec­no­ści, uza­sad­nie­nie wła­sne­go ist­nie­nia bywa doj­mu­ją­ca w jej utwo­rach. Podob­nie jak osten­ta­cyj­na prze­ko­ra, bunt wznie­co­ny prze­ciw stad­nej prze­cięt­no­ści, per­ma­nent­nie eks­po­no­wa­na dra­pież­ność, jak choć­by tu: „to nie dla ludzi kopię tę gło­wę […] to nie dla ludzi odła­mu­ję kości”. Janiak pisze ze swa­dą, lubi popa­dać – być może w auto­iro­nicz­ne – zadu­fa­nie: „jeże­li jestem wiel­ka, jak to sobie wyobra­żam”. Nie oba­wia się obno­sze­nia z wła­snym gustem, choć­by był obse­syj­ny i zde­for­mo­wa­ny, nie waha się przed poka­za­niem gestu pogar­dy: „nie szu­kam zwa­dy, ja gar­dzę wido­kiem / milio­nów bez mimi­ki na pła­skiej twa­rzy. / mam tak, że nie­na­wi­dzę wąskich ust” – zapi­su­je. Śmia­ło i pro­sto, choć pro­wo­ka­cyj­na wymo­wa tego frag­men­tu może oka­zać się zanad­to widocz­na. Ale prze­sła­nie pozo­sta­je kla­row­ne: nie musi mi się świat podo­bać, wy też nie musi­cie, zwłasz­cza że posia­da­cie jakieś tam wła­ści­wo­ści, niby natu­ral­ne, ale któ­rych ja aku­rat nie lubię, tak już mam i nic niko­mu do tego.

Odwa­ga i zacię­tość, ale też powie­dział­bym, że to spe­cy­ficz­ny typ auto­no­mii: nie­zno­śnej, wobec świa­ta zawzię­tej, a wobec dys­po­nent­ki pożą­da­nej, pozwa­la­ją­cej jej wznieść się ponad pogar­dza­ny tłum i utrwa­la­ją­cej ją w sen­sie destruk­cyj­nych zapę­dów, przy­zna­ję, że cza­sem dość cha­otycz­nych. „swę­dzi mnie łokieć, / żeby wbić się, dźgnąć przy­pad­kiem” – zapi­su­je Janiak i zaraz potem doda­je: „moż­na wyjść z domu i pier­do­lić wszyst­ko”. Kami­la Janiak jest wul­gar­na, zresz­tą sama sobie nakre­śli­ła odpo­wied­nią auto­dia­gno­zę: „jestem złą rybą, sło­wiań­ską flą­drą”. Nic dziw­ne­go, że w Fra­je­rom śmierć… nie ma wier­szy dla pen­sjo­na­riu­szek, sko­ro „tu koń­czy się rumie­niec, a zaczy­na krew”. Tu dobit­nie akcen­tu­je się odra­zę dla wszę­do­byl­skiej i zby­tecz­nej masy, uczest­ni­ków stad­ne­go życia, któ­rzy „nie podej­rze­wa­ją / że ktoś ich sprze­dał, ktoś zaraz kupi”; tu nar­cy­stycz­ny macho zosta­je bły­ska­wicz­nie osza­co­wa­ny i spa­cy­fi­ko­wa­ny: „nie­je­den pozaz­dro­ścił­by kon­dy­cji. / lubisz myśleć, że two­je gów­no pach­nie. / sta­jesz przed mia­stem i cze­kasz na dywan. / zwi­ja­ją dro­gi, żebyś mógł się przejść […] jedy­ne dziec­ko, jesteś tak odważ­ny, / mógł­byś usu­nąć cią­żę swo­jej mat­ki”.

„chcia­ła­bym naj­bar­dziej, żeby czło­wiek / zdy­chał, a resz­ta się patrzy­ła / i tak do ostat­nie­go zgro­ma­dze­nia […] chcia­ła­bym, ale tak z iskrą, / żeby wszyst­ko poszło spraw­nie” – zapi­sa­ła Kami­la Janiak. Poru­sza­ją­ce i zna­czą­ce dla tej liry­ki, lecz spo­ty­ka­łem w lite­ra­tu­rze poważ­niej­sze rodza­je okru­cień­stwa, dla­te­go chcia­łem przy­wo­łać ten cytat nie jako wyraz chę­ci uczest­nic­twa w cudzym bólu, ale jako świa­dec­two wyraź­ne­go podzia­łu, na któ­rym wyda­je się ufun­do­wa­ny cały tom. Ów podział jest pro­sty. Ja – wy. Ja „jestem czar­na i mam naj­pięk­niej­szy tyłek”, czy­li jaka­kol­wiek bym nie była, zawsze pozo­sta­nę inna niż wy – ludzie głu­pi, wtło­cze­ni w masę, powierz­chow­ni i peł­ni wad, więc zasłu­gu­ją­cy na wspo­mnia­ną iskrę. Cze­go by nie powie­dzieć, jest to kla­sycz­nie neu­ro­tycz­na posta­wa arty­sty wobec spo­łe­czeń­stwa, tyle że wyja­skra­wio­na, przed­sta­wio­na w eks­tre­mal­nej posta­ci. Ale auten­tycz­na. Co praw­da Kami­la Janiak cza­sem spra­wia wra­że­nie, jak­by pew­ne gesty wyko­ny­wa­ła na pokaz, pod publicz­ność, lecz nie ule­ga żad­nej wąt­pli­wo­ści, że tkwi w jej poezji coś współ­cze­śnie rzad­ko spo­ty­ka­ne­go. Żarzy się gniew. Ster­czą z niej kan­ty. Moż­na się spa­rzyć. Moż­na się ska­le­czyć.

Przemysław Owczarek, Rdza

Rdza Prze­my­sła­wa Owczar­ka to dość pokaź­ny, skła­da­ją­cy się z dwóch czę­ści tom. Bliż­sza jest mi ta pierw­sza, pt. List żela­zny, zapew­ne mój gust to spra­wił. Gro­ma­dzi głów­nie zapi­sy wspo­mnie­nio­we, suge­styw­nie – wobec upły­wu cza­su – pod­ko­lo­ry­zo­wa­ne, odpo­wied­nio skon­stru­owa­ne – jeśli były epi­zo­da­mi, teraz łączą się w kla­row­ną całość. Tak funk­cjo­nu­je mecha­ni­ka spo­glą­da­nia w prze­szłość, zwłasz­cza że jest to spoj­rze­nie przede wszyst­kim nostal­gicz­ne, a prze­szłość – szczę­śli­wa. Nie­po­strze­że­nie i lek­ko budu­je Prze­my­sław Owcza­rek mit dzie­ciń­stwa. Snu­je baśń o świe­cie nie­na­ru­szo­nym, opo­wieść o cza­sie prze­szłym, gdy „dzie­ci wra­ca­ły z łąk w jed­nym bucie. sosny / kar­mi­ły powie­trze, a chłop­cy mie­li usta lep­kie / od mle­ka, któ­re sączy­ło się z blizn i sęków. […] koń // ska­kał z pastwi­ska / w głę­bo­ką czer­wień”. Zalud­nia­ją go posta­ci z naj­bliż­sze­go oto­cze­nia auto­ra, któ­ry po latach odtwa­rza w wier­szu minio­ny porzą­dek: to mat­ka, bab­ka czy ojciec, któ­ry „marzył / że schwy­ta wiatr i zamie­ni go w żarów­kę”.

Owcza­rek posia­da nie tyle dar roz­pa­mię­ty­wa­nia, ile umie­jęt­ność aran­żo­wa­nia daw­ne­go ładu, jeśli moż­na to tak ująć, powie­dział­bym, że w więk­szej mie­rze przy­po­mi­na reży­se­ra niż melan­cho­li­ka. Zabie­ga o dyna­mi­kę, przy­wra­ca obraz rucho­my, nie zasty­gły land­szaft. Tu nie ma lamen­tu nad utra­tą, tu krę­ci się film o prze­szło­ści. Ma być nie­po­wta­rzal­nie, bez­pow­rot­nie, ale żywo. Wra­ca­ją więc zaba­wy nad wodą, dzie­cię­ce strze­la­ni­ny w gro­nie rówie­śni­ków – wszyst­ko to dzie­je się w chło­pię­cej żar­li­wo­ści, gdy – jak zapi­sał Prze­my­sław Owcza­rek – „dziew­czy­ny / jesz­cze nie wyszły z naszych żeber”.

W tomie Owczar­ka poja­wia­ją się frag­men­ty pro­zy poetyc­kiej, na ogół tak­że mają cha­rak­ter remi­ni­scen­cji. Cza­sem to dosma­czo­ne w każ­dym deta­lu, zmy­sło­we, nie­mal idyl­licz­ne przed­sta­wie­nia: „Męż­czyź­ni przy­no­szą z ogro­du cuki­nie. Kobie­ty duszą leczo. Para wymy­ka się z garn­ków i goni mgłę na łące. I wte­dy nie­bo mówi do zie­mi: „to jest napraw­dę ład­ny wie­czór”. Zie­mia nie odpo­wia­da, zie­mia jest pysz­na, zie­mia ukry­ła wszyst­kie tajem­ni­ce w strą­kach faso­li”. Cza­sem rela­cje, bliż­sze kon­kre­tu: „Kłę­by pary. Fia­cik rzę­zi. Sio­stra sie­dzi obok i chli­pie w swo­je okien­ko. Mam kwia­ty na szy­bie, a z tej stro­ny szron. Rysu­ję ryce­rza. Trój­kąt­ny hełm, kopia i koń. Koń tro­chę jak robak. Nie wyszedł. Dojeż­dża­my do Pod­dę­bic. Tata wysia­da, ścią­ga z dachu wie­niec.”

Dru­ga część Rdzy, pt. Por­tre­ty z rtę­ci, przy­no­si prze­krój – tak opi­sał­bym to w skró­cie – wła­ści­wo­ści, dzi­wactw, praw, per­son i para­noi współ­cze­sne­go świa­ta. Śro­dek cięż­ko­ści został tu zde­cy­do­wa­nie prze­su­nię­ty na teraź­niej­szość. Zamiast zrów­no­wa­żo­nej nar­ra­cji spo­ty­ka­my nagłe prze­sko­ki akcji, na tyle licz­ne, że zamiast fil­mu – jest tygiel. I buzu­je, kłę­bi się, jak to w tyglu: Jezus, Allach, Arma­ni, inter­net, Hol­ly­wo­od, hote­le i szpi­ta­le, Wło­si i Niem­cy w tury­stycz­nym Kra­ko­wie, nawet Ryszard Kry­nic­ki. Jak zapi­sał Owcza­rek „zło­to z wul­ka­nu / albo księ­ga gene­zis. // a potem rynek i lato z radiem”. W tej czę­ści tomu czę­sto daje ujście inkli­na­cjom repor­ter­skim, jak choć­by tu: „chło­pak wra­cał z woj­ska. nie miał przed­nie­go zęba”, ale cza­sem pozwa­la sobie na wyj­ście poza ramy natu­ra­li­stycz­ne­go opi­su i two­rzy poru­sza­ją­ce wyobra­że­nia: „Chry­stus od św. Wita. // z jego ran pły­nie woda i absynt. / wycią­ga ramio­na, jak­by niko­go nie mógł już / dotknąć.”. „sło­wo­daj­nia” – jak zapi­sał sam Prze­my­sław Owcza­rek. Pasu­je w sam raz. Nic bym nie doda­wał.

Marcin Perkowski, Czarne / białe z odcieniem

Mar­cin Per­kow­ski posia­da nie­tu­zin­ko­wą wyobraź­nię, dys­po­nu­je roz­le­głym i pre­cy­zyj­nym spoj­rze­niem, ale spra­wia wra­że­nie jak­by w żad­nym wymia­rze, rze­czy­wi­stym czy wyima­gi­no­wa­nym, nie odci­snął oso­bi­ste­go pięt­na, nic stam­tąd nie oswo­ił, nie przy­jął na trwa­łe. Ani wła­sna fan­ta­zja ani real­ny świat nie sprzy­ja­ją mu w kształ­to­wa­niu toż­sa­mo­ści odmien­nej niż pro­wi­zo­rycz­na, roz­chwia­na. Nie otrzy­mu­je nic sta­łe­go, nic, na czym moż­na by się oprzeć, w efek­cie nie posia­da – i jest to ujmu­ją­cy brak – pew­no­ści sie­bie, zapew­nia­ją­cej moż­li­wość odważ­ne­go wyro­ko­wa­nia czy bły­sko­tli­wość na popis. Boha­ter w jego wier­szach został wypo­sa­żo­ny w sze­reg okre­ślo­nych wła­ści­wo­ści, lecz okrzyk­nię­ty, natych­miast roz­pra­sza się, ucie­ka w tłum, wta­pia się w tło: „gdy ktoś woła: Mar­cin! Mar­cin! – to / kil­ka mar­twych twa­rzy obra­ca się i wszyst­kie są bla­de, bez słoń­ca”. Atry­bu­ty i nazwy oka­zu­ją się ilu­zo­rycz­ne, nie sta­no­wią wyłącz­nej wła­sno­ści, nic pry­wat­ne­go pod sobą nie kry­ją.

Świat w liry­ce Mar­ci­na Per­kow­skie­go nie zapew­nia pod­staw do wzno­sze­nia trwa­łych struk­tur, może w ogó­le wyklu­cza samą moż­li­wość kon­se­kwent­ne­go dzia­ła­nia: jest znie­kształ­co­ny, irra­cjo­nal­ny, dale­ko mu do two­rzy­wa czy fun­da­men­tu; pod­da­ny zło­śli­wej, odu­rza­ją­cej per­so­ni­fi­ka­cji, przy­po­mi­na dziec­ko mania­kal­nie zaję­te zaba­wą: „Świat wychy­la się zza krza­ka, strze­la z wia­trów­ki / do poma­rań­czo­wych pta­ków, któ­re dopie­ro po wszyst­kim // oka­żą się być pla­mą nagiet­ków. Pusta klat­ka spa­da na koty, / a one palą się w słoń­cu. Psy gry­zą ogro­do­we węże”. Podob­ny per­so­ni­fi­ku­ją­cy zabieg spo­tkał śmierć, któ­ra: „na dzie­cię­cym rower­ku zwo­zi tu bia­łe kart­ki.” Nic zaska­ku­ją­ce­go, że wobec tego obłą­ka­ne­go towa­rzy­stwa sam autor ma pro­ble­my nawet ze wska­za­niem miej­sca swo­je­go poby­tu. Uro­kli­wie przed­sta­wio­ne pro­ble­my, jak dla mnie. Prze­miesz­cza się w cza­sie i prze­strze­ni, nie usta­je w podró­ży, trwa w waha­niu. Cza­sem zada­je nie­ocze­ki­wa­ne pyta­nia: „Czyż­bym był na uczcie // Bal­ta­za­ra i kto tajem­ni­czą ręką napi­sał na ścia­nie pała­cu: / poli­czo­no, zwa­żo­no, roz­pro­szo­no?”, cza­sem sam pró­bu­je wyty­czyć odpo­wied­nie tery­to­rium, przy­mie­rzyć uni­form: „Jestem myśli­wym na śnie­gu. I jeśli na mnie patrzysz, / nie wiesz nawet, ile psów za mną idzie”.

Mnó­stwo miejsc, obra­zów. Mnó­stwo drgań. Ale „Żrę to wszyst­ko // i chud­nę” – zapi­su­je Per­kow­ski i choć nie wiem, czy odpo­wied­niej­sze było­by tu ubo­le­wa­nie nad poważ­nym dra­ma­ty­zmem tej sytu­acji, czy nale­ży przy­pi­sać to wyzna­nie iro­nii, to jest widocz­ne, że ów świat, miej­sca­mi sam pełen prze­py­chu, nie­skłon­ny jest, by zaofe­ro­wać boha­te­ro­wi udział w swo­jej obfi­to­ści. Szczę­śli­wie ten poru­sza się tak­że w obsza­rach nie tak skom­pli­ko­wa­nych, jeśli cho­dzi o wymiar wyobraź­nio­wy. Cza­sem wysta­wi trzeź­wą, lecz zabaw­ną auto­dia­gno­zę: „Jak dotąd wzbu­dza­łem jedy­nie zain­te­re­so­wa­nie kobiet / o moc­no zachwia­nych lub cał­ko­wi­cie znisz­czo­nych rela­cjach / z wła­snym ojcem. A jest to sze­ro­ki i wiecz­nie pącz­ku­ją­cy rynek, / pra­ko­smos z wiel­kim pra­wy­bu­chem”, cza­sem przy­wo­ła iro­nicz­ny roz­ra­chu­nek ze wspo­mnie­nia­mi z dzie­ciń­stwa: „Jestem / roz­cza­ro­wa­ny, // pra­wie tak jak w momen­cie, kie­dy Pan Samo­cho­dzik oka­zał się / ormow­cem.” Pod­czas czy­ta­nia debiu­tanc­kie­go tomu Mar­ci­na Per­kow­skie­go moż­na posma­ko­wać cha­osu rze­czy­wi­sto­ści, pozba­wio­nej kon­wen­cjo­nal­ne­go porząd­ku i skro­jo­nej na podo­bień­stwo baśni, moż­na się uśmiech­nąć, osta­tecz­nie moż­na: „w zetknię­ciu z zie­mią / poczuć się na miej­scu”. Nie­ma­ło, trze­ba przy­znać.

Jakub Przybyłowski, Ballady i romanse

W pew­nych sytu­acjach pyta­nia o tytuł bywa­ją prze­są­dzo­ne, tak jest w przy­pad­ku Bal­lad i roman­sów Jaku­ba Przy­by­łow­skie­go. Z kar­dy­nal­nych powo­dów. Skąd zatem to biją­ce w oczy, w żaden spo­sób nie­zmie­nio­ne zapo­ży­cze­nie? Z prze­ko­ry? Być może, Przy­by­łow­ski cza­sem jest kro­to­chwil­ny, trzy­ma się go żart, skła­nia się ku iro­nii. Dla pro­wo­ka­cji? Nie­wy­klu­czo­ne, w nie­któ­rych wier­szach widać, że dąży do sku­pia­nia uwa­gi na swo­jej oso­bie, eks­po­nu­je ja, demon­stra­cyj­nie pod­su­wa czy­tel­ni­ko­wi pod nos wła­sne ego – sło­wem, lubi para­dę. Ale kusi mnie moż­li­wość poważ­ne­go potrak­to­wa­nia tego tytu­łu, intry­gu­je pyta­nie, co by się wte­dy sta­ło? Są racje ku temu. Weź­my nastę­pu­ją­ce wer­sy: „Tak, ta pora roku deli­kat­nie kry­je nie­bo akry­lem. Ciche pod­cho­dy, / skra­da­nie się wąski­mi ulicz­ka­mi Powi­śla trwa. Ta jesień opa­da powo­lut­ku, / z jakąś nie­moż­li­wą ase­ku­ra­cją, na dło­nie i powie­ki / zmę­czo­ne tymi kilo­me­tra­mi na trak­cji. Póź­niej jest bez­piecz­niej, / wcze­śniej już nie ist­nie­je, „Chodź, chodź na spa­cer // póki jesz­cze nie pada, a liście w par­kach są nie uprząt­nię­te”. Mamy tu do czy­nie­nia z zapi­sem o rodo­wo­dzie bez­dy­sku­syj­nie roman­tycz­nym, pod wzglę­dem obra­zo­wa­nia może w ska­man­dryc­kim, czy­li współ­cze­śniej­szym wyda­niu, ta aura tutaj i suge­styw­ny spo­sób jej poda­nia może przy­po­mi­nać wier­sze Wie­rzyń­skie­go o Mic­kie­wi­czu albo Lecho­nia o War­sza­wie. Zwłasz­cza że w utwo­rach Przy­by­łow­skie­go, pro­wa­dzo­nych sąż­ni­stą, lecz ele­ganc­ką fra­zą, cza­sem zawie­ra­ją­cą dia­lo­gi, daje się stwier­dzić wystę­po­wa­nie pew­ne­go oddzia­ły­wa­nia, nie­wi­dzial­ne­go i nad­przy­ro­dzo­ne­go, ale efek­tyw­nie wpły­wa­ją­ce­go na rze­czy­wi­stość, jak choć­by tu: „Z głę­bo­kie­go cie­nia wyła­nia się dłoń i chwy­ta”.

War­to zacho­wać odpo­wied­nią dozę trzeź­wo­ści, pora odsta­wić na bok sens drą­że­nia zna­czą­ce­go tytu­łu i powie­dzieć wyraź­nie, że Przy­by­łow­ski nie pro­wa­dzi dia­lo­gu z roman­ty­ka­mi. Ale to nie zna­czy, że nie uży­wa roman­tycz­nych zabie­gów, oczy­wi­ście w odnie­sie­niu do współ­cze­sne­go świa­ta. Do jego wła­sne­go, naj­bliż­sze­go oto­cze­nia. „wspo­mi­na­jąc Fati­mę, Lour­des, Loret­to, / napi­szę powo­li jeden wiersz o Ursy­no­wie. / Miej­scu, gdzie zda­rza­ją się cuda” – zapi­su­je – „mikro­piel­grzym­ki osie­dla / Nato­lin – Wyży­ny do noc­ne­go”. Kla­sycz­ne przy­kład roman­tycz­nej tech­ni­ki: miej­sce akcji zosta­ło pre­cy­zyj­nie okre­ślo­ne, ale też poja­wi­ły się mito­lo­gi­zu­ją­ce inkli­na­cje. Przy­zna­ję, że nie­znacz­ne, żad­na nad­na­tu­ral­na inge­ren­cja nie mia­ła tu miej­sca, ale to nale­ży zapi­sać na kon­to świa­do­mo­ści auto­ra.

„Świat to wspa­nia­łe akwa­rium” – zapi­sał Jakub Przy­by­łow­ski i nie­wąt­pli­wie intry­gu­ją­cy jest ten jego świat, a sama prze­strzeń jego wier­szy jest impo­nu­ją­ca. Podob­nie jak to, co w niej robi. Przy­by­łow­ski z obser­wa­cji zwy­czaj­ne­go, intym­ne­go zda­rze­nia potra­fi wypro­wa­dzić zapa­da­ją­cą w pamięć fra­zę: „Tej nocy padał śnieg. Ale to nie­istot­ne. We śnie oddy­cha­łaś”. Z ocze­ki­wa­nia na przy­stan­ku wywo­łu­je poru­sza­ją­cą reflek­sję: „marzę o pięk­nych powro­tach, daw­no nie­wi­dzial­nych przy­ja­ciół, // o dłu­gich chwi­lach mil­cze­nia, o wspo­mi­na­niu zna­jo­mych zmar­łych / na przej­ściu dla pie­szych. Wołam psa, / pod czte­re­ma war­stwa­mi ubra­nia miesz­ka deszcz”. Wspo­mnie­nia oso­bi­ste, tu powsta­łe w efek­cie wizy­ty w szpi­ta­lu, to przej­mu­ją­ca, czy­sta liry­ka: „Pamię­tam, że kory­tarz, że był cichy, chłod­ny, jak­by pod wodą na wiel­kiej głę­bo­ko­ści. / I usły­sza­łem śmiech, i nagle nie­bo. I oczy zaszły mgłą”. Przy­by­łow­ski pisze i o Pol­sce, i o tele­fo­nach komór­ko­wych, o urzę­dach i pio­sen­kar­kach, spa­ce­ro­wa­niu po par­kach i wyjaz­dach po alko­hol do skle­pu noc­ne­go – i ta roz­le­głość tema­tycz­na, ta rekwi­zy­tor­ska roz­rzut­ność wca­le czy­tel­ni­ka nie nuży. Męczy się ewen­tu­al­nie sam autor i daje temu prze­ko­nu­ją­cy wyraz: „Męczę się noca­mi, / dla­te­go otwie­ram usta i mówię w ciem­ność: / cicho, do sie­bie, do środ­ka, do wewnątrz”. Ja oso­bi­ście czu­ję się nie­zmę­czo­ny i cze­kam na następ­ny tom Przy­by­łow­skie­go.

Jarek Spuła, czysty chłód

czy­sty chłód – skrom­na, poru­sza­ją­ca kro­ni­ka życia pro­win­cjo­nal­ne­go. „Przy­sta­nek na pro­win­cji” – tytuł znaj­du­ją­ce­go się w tomie wier­sza Jar­ka Spu­ły mógł­by posłu­żyć tu za wymow­ne pod­su­mo­wa­nie cało­ści. Owa pro­win­cja jest oglą­da­na z dwóch per­spek­tyw. Wewnętrz­nej – tu domi­nu­je cyklicz­ność wyda­rzeń, cała ta egzy­sten­cja miesz­kań­ców mia­ste­czek czy wsi opi­sy­wa­nych przez Spu­łę jest zapla­no­wa­na, mie­ści się w szcze­gó­ło­wo okre­ślo­nych ramach: „życie zaczy­na się w ponie­dzia­łek / koń­czy w sobo­tę”. Zewnętrz­nej – tu poja­wia się melan­cho­lij­ne zapa­trze­nie, tu ma swo­je źró­dło obo­jęt­ność osa­mot­nio­ne­go obser­wa­to­ra, wędrow­ca pozo­sta­wio­ne­go same­mu sobie, cza­sem – jak­by ze znu­że­nia czy z nawy­ku – bawią­ce­go się przy­pad­ko­wym przed­mio­tem: „wra­ca­jąc przez łąki / rzu­cam nożem / raz po raz myśląc o tym / co śni­ło mi się / tej nocy // nóż wpa­da / w wyso­kie tra­wy / nie ma go”. Nie ma tak­że ruchu. Nie w bez­po­śred­nim oto­cze­niu. Wła­ści­wie pozo­sta­je samo obser­wo­wa­nie, w pro­win­cjo­nal­nej opty­ce Jar­ka Spu­ły wszyst­ko, co przy­by­wa z dale­ka, zja­wia się wyłącz­nie po to, by zaraz zno­wu znik­nąć w odda­li: „nawet jadą­cy samo­chód / jest by odda­lić się znik­nąć”, cza­sem na moment zosta­wia­jąc jakiś blask, wyświe­tlić jakiś fan­ta­sma­go­rycz­ny obraz: „rdza­wo­żół­ty oso­bo­wy do Kato­wic / prze­ta­cza się w głąb wido­ku / uno­sząc nie­wi­docz­nych podróż­nych // na kli­szy jego brud­nych szyb / film o słoń­cu”.

„każ­dy domek polet­ko drze­wo / ma swój wyraź­ny / dla oka / kon­tur // to co na hory­zon­cie / jest zbyt gor­li­wie odwzo­ro­wa­ne / by mogło jesz­cze nale­żeć / do tego świa­ta” – zapi­sał Spu­ła. Zna­ko­mi­ta dia­gno­za pro­win­cjo­nal­ne­go rozu­mo­wa­nia, gdzie real­ne jest wyłącz­nie to, co bli­skie, a to, co odle­głe – nie­pew­ne, sztucz­ne, odwzo­ro­wa­ne. Być może tam, w odda­li, spra­wy mają się w odmien­ny spo­sób, ale nie chce się nawet iść i spraw­dzać. Nie war­to. Po co? W maleń­kim świe­cie Spu­ły nawet czas ma spe­cy­ficz­ny bieg, pły­nie wol­niej, być może na potrze­by lirycz­ne­go kadru, być może w tej prze­strze­ni po pro­stu jego tem­po ma taką natu­rę: „trwa łyk pija­ka wia­do­mość w radio // żaden ze ska­czą­cych wró­bli nie wzbił się w powie­trze
// wszyst­ko odmie­nio­ne”.

Na pro­win­cji jest bez­piecz­nie. Jest nużą­co. Ale Spu­ła nie pisze wier­szy o nudzie, to nie jest zbla­zo­wa­ny melan­cho­lik wyrze­ka­ją­cy na miej­sce, w któ­rym się zna­lazł. Prze­ciw­nie, obser­wo­wa­ne przez nie­go niby zwy­czaj­ne sytu­acje cza­sem oka­zu­ją się tajem­ni­cze – oprócz wszyst­kich cha­rak­te­ry­styk, zwy­kle łączą­cych się z poję­ciem pro­win­cji, pozo­sta­je jesz­cze jed­na waż­na rzecz. Magia. Spu­ła potra­fi ją zauwa­żyć, wykrze­sać: w odda­li kobie­ta / w bia­łej spor­to­wej kurt­ce / spa­ce­ru­je / stu­ka kij­kiem o pia­sek / poryw strzę­pi jej siwe sło­wy / wraz z nią przy­cho­dzi pyta­nie i odpo­wiedź // dla­te­go przy­szła tu w zim­ny dzień / wła­śnie teraz / co w niej jest”. A może wyłącz­nie tam – z dala od zgieł­ku wiel­kich miast, świa­teł, ano­ni­mo­we­go tłu­mu, moż­na uzy­skać „to poczu­cie że jest się wnę­trzem łód­ki / koły­sa­nej w ciem­nym zako­lu // głu­che ude­rze­nia o bur­tę czy dno / pnia kości kamie­nia nie wia­do­mo cze­go”. Podob­nie dzie­je się w pew­nym wier­szu, gdzie Jarek Spu­ła opi­su­jąc zwy­kły dzień, ze śnia­da­niem, pra­cą robot­ni­ków za oknem, gra­ją­cym radiem, koń­czy go przej­mu­ją­cą poin­tą: „kie­dyś będzie mi go bra­ko­wać naj­bar­dziej / będę wył daj­cie daj­cie mi jesz­cze choć jeden dzień / jeden tyl­ko jeden choć­by i taki jak ten!” – i to jest to jeden jedy­ny raz, kie­dy pod­no­si głos.

czy­sty chłód to zbiór dość lapi­dar­nych wier­szy. Na wskroś auten­tycz­ne, wyma­ga­ją uwa­gi, ogrom­ne­go sku­pie­nia. Dzię­ki nim moż­na zoba­czyć, jak „świa­tło przy­le­ga wier­nie / do powierzch­ni zie­mi i rze­czy // mija rów­no­wa­ga / mię­dzy życiem a snem”.

Julia Szychowiak, Po sobie

„i ja cią­gle żywa” – tak brzmi koń­co­wy frag­ment poin­ty pierw­sze­go wier­sza w debiu­tanc­kim tomie Julii Szy­cho­wiak. Pro­ble­my fun­da­men­tal­ne: z ist­nie­niem, z ujaw­nie­niem i uza­sad­nie­niem swo­jej obec­no­ści wobec inne­go i roz­po­zna­niem jej wobec samej sie­bie, potycz­ki z fizycz­nym i języ­ko­wym wymia­rem tej obec­no­ści – tak odczy­ta­łem domi­nu­ją­ce tema­ty w Po sobie. „Jestem widocz­na, póki sen mną kasz­le, / dopó­ki cień wspar­ty jest cia­łem” – zapi­sa­ła Szy­cho­wiak, a ja, po prze­czy­ta­niu tej obra­zo­wej fra­zy, zasta­na­wia­łem się, dokąd zmie­rza boha­ter­ka tej enig­ma­tycz­nej liry­ki, myśla­łem o poło­że­niu wek­to­ra wska­zu­ją­ce­go kie­ru­nek jej mar­szu. Być może jest to pró­ba wyswo­bo­dze­nia się od tego, co cie­le­sne, przy­na­leż­ne do fizycz­no­ści poj­mo­wa­nej nega­tyw­nie, jak­by ta wciąż tlą­ca się iskra, strzęp życia, blo­ko­wał, uwie­rał, zatrzy­my­wał. Ale przed czym? Przed zanie­by­ciem? Auto­de­struk­cją? Poważ­ne sło­wa. Ale też poważ­nie się nad nimi zatrzy­my­wa­łem, choć­by na widok zapi­sów tego rodza­ju: „Nie prze­szka­dzaj mi wcho­dzić w obcy świat, / nie mia­łam nigdy cia­ła”. Jak gdy­by nie­wi­docz­na siła prze­mo­cą trzy­ma­ła boha­ter­kę w nie­po­żą­da­nym miej­scu czy wymia­rze, jak­by ist­nia­ło coś, co zabra­nia, ogra­ni­cza – odma­wia jakie­goś waż­ne­go pra­wa do dys­po­no­wa­nia swo­im cia­łem, w wie­lu wier­szach tak­że – swo­ją wła­sną mową. Jak­by nie moż­na było ustać w wyco­fa­niu, wciąż upar­cie pona­wia­nym geście odcho­dze­nia. „To, że odcho­dzę powo­li, / nie zna­czy, że zdą­żę zawró­cić. / Rozej­rzyj się, mnie jesz­cze tu nie ma. // Tam mnie boli” – zapi­sa­ła Julia Szy­cho­wiak, co ode­bra­łem jako sygnał ewi­dent­nej uciecz­ki, wymy­ka­nia się, tyle że powol­ne­go – nie nagłe­go aktu, ale trwa­ją­cej prze­wle­kle czyn­no­ści i może przez to bole­śniej­szej. Dokąd ta uciecz­ka? Może wyro­ko­wa­nie nie ma sen­su. Może sama autor­ka kła­dzie nacisk nie na wie­dzę, ale na sam pro­ces. Może na zasa­dzie – byle nie tu.

„Nie pamię­tam tej kobie­ty, w któ­rej cho­dzę / i z któ­rą sypiam. Cudzym oddy­cham, w cudze / wło­sy wsu­wam dło­nie. Kim piszę, / kim będę to czy­tać?” – tu poja­wia się zno­wu: nie­dwu­znacz­ne poczu­cie obco­ści wobec samej sie­bie, i nie ma tu żad­ne­go flir­tu, to nie­przy­pad­ko­we, ale głę­bo­ko prze­my­śla­ne albo głę­bo­ko odczu­wa­ne odczu­cie nie­przy­sta­wal­no­ści do sie­bie albo wyraz jakie­goś – w tru­dzie to sobie wyobra­żam – kar­ko­łom­ne­go auto­za­po­ży­cze­nia. Poja­wia się też – to chy­ba zna­czą­ca pożyw­ka dla liry­ki Julii Szy­cho­wiak, wyni­ka­ją­ca z obszer­ne­go tema­tu w lite­ra­tu­rze – na roz­ma­ite spo­so­by drą­żo­ne zagad­nie­nie nie­waż­no­ści i nie­ade­kwat­no­ści sło­wa, zary­so­wu­je się kwe­stia pamię­ci, funk­cjo­nu­ją­cej auto­no­micz­nie, żaden tam układ posłusz­nych neu­ro­nów czy zdol­ność, do któ­rej w każ­dej chwi­li moż­na się odwo­łać, ale nie­obli­czal­na, wyzwo­lo­na spod kon­tro­li siła: „Do kogo mówi­łam, jakie to były sło­wa? / Były­by inne, gdy­by zapi­sać moż­na / ten głód i strach, to nic, w któ­rym tkwi mowa.”

„Bóg rzu­co­ny na wodę, nie­my chło­piec” – zapi­sa­ła Szy­cho­wiak. Jeże­li moż­na pozwo­lić sobie na zrów­na­nie bosko­ści z dosko­na­ło­ścią, wte­dy nale­ża­ło­by zało­żyć, że język sta­no­wi atry­but nie­do­sko­na­łych. Waha­ją­cych się. Zmu­szo­nych do tłu­ma­cze­nia się: z cze­goś, z sie­bie, z kogoś wobec cze­goś, sie­bie czy kogoś. Bóg w liry­ce Julii Szy­cho­wiak nie potrze­bu­je języ­ka. Może ze wzglę­du wspo­mnia­ną wła­ści­wość, przy­pi­sa­ną – zwróć­my uwa­gę – rów­nież dzie­cię­ce­mu mil­cze­niu – a może dla­te­go, że nie ma nam nic do powie­dze­nia. A na pew­no nie sło­wa­mi. Więc jak? Nie mam poję­cia. W każ­dym razie wszyst­ko wska­zu­je na to, że sło­wo jest mar­twe. Nie­przy­dat­ne. W swo­jej natu­rze – auto­no­micz­ne, ale uży­te przez nas, w seryj­nym wyda­niu – bez­pow­rot­ne, tru­pie. Jak zapi­sa­ła Julia Szy­cho­wiak: „To, co z nas wypeł­za, nie wró­ci. Mar­twe / nie zakwi­ta.”

Marek Lobo Wojciechowski, Suplement

Suple­ment Mar­ka Lobo Woj­cie­chow­skie­go w moim odczy­ta­niu trak­tu­je przede wszyst­kim o tęsk­no­cie i samot­no­ści. Woj­cie­chow­ski pisze pro­sto i dla­te­go znaj­du­je­my tu pro­sty rodzaj tęsk­no­ty: za cza­sem prze­szłym. Za daw­ny­mi miej­sca­mi. Może cho­dzi o czas dzie­ciń­stwa, może o czas spę­dzo­ny wśród zna­jo­mych, w oswo­jo­nych rejo­nach, zalud­nio­nych przez swo­ich, tak jak poja­wia­ją­cy się w pew­nym wier­szu rybak Leon czy „Głu­pi Fra­nek”, któ­ry zgi­nął, gdy „Prze­je­chał go / samo­chód, jeden z trzech, któ­re tu widy­wa­li.” Czas ów – co zapi­sał sam Woj­cie­chow­ski -„tuli się jak mięk­kie zwie­rzę. On jest w cało­ści twój. / Tak, jak­by wymy­ślo­ny dla cie­bie i tych kil­ku osób, / wśród któ­rych idziesz, z któ­ry­mi trwasz.” Tkwi tu poru­sza­ją­ca praw­da o samym życiu, upły­wa­ją­cym wła­śnie tak – w oto­cze­niu kil­ku osób, z któ­ry­mi – jeśli nie chce się uda­wać, silić się na spro­sta­nie jazgo­to­wi teraź­niej­szo­ści, uda­wać przy­lep­ne­go bra­ta-łatę, bła­zna – idzie się i trwa. Zapa­mię­ta­le. Do koń­ca. Z całą pro­sto­tą.

Marek Lobo Woj­cie­chow­ski jaskra­wo poka­zu­je, na czym pole­ga róż­ni­ca pomię­dzy życiem wśród ludzi, a miesz­ka­niem wśród ludzi. Widzi ją świet­nie i ubo­le­wa nad nią. „Życie zaklę­te w ścia­ny. Rze­sza nie­zna­jo­mych, / zespa­wa­nych jedy­nie oddziel­nym adre­sem, / odde­chem, krzy­kiem, sna­mi błą­dzą­cy­mi skry­cie / poprzez sche­ma­ty scho­dów, przez spię­trze­nia cią­gów, / samot­ny­mi jak oni. Bez­i­mien­ni, obcy, / poza miał­kim uśmie­chem pod­czas jaz­dy win­dą / nic o sobie nie wie­dzą” – obra­zy pomiesz­ki­wa­nia w wyso­ko­ściow­cach kon­tra­stu­ją z pej­za­żem współ­cze­snych, dziś wylud­nio­nych, ale pamię­ta­ją­cych odmien­ne cza­sy, mia­ste­czek czy wsi, gdzie „Pru­skie mury trwa­ją w ord­nun­gu – / mil­czą­cy straż­ni­cy cza­sów / pamię­ta­ją­cych psy, dzie­cia­ki, sta­da wron, / sta­da krów, miód i mle­ko, / mle­ko i miód”.

Tyle że tam­te­go świa­ta już nie ma, prze­padł bez­pow­rot­nie, wspól­no­tę i spo­kój pochło­nę­ła współ­cze­sność, prze­mie­lił upływ lat, zaszczu­ło życie maso­we, gdzie „tysią­ce pod­ze­spo­łów / cze­ka na swo­je papu, wtło­czo­ne w obu­do­wę / będą szczę­śli­we, w masie sens i życie”. Teraz nawet „dzie­ci nie­po­strze­że­nie zapa­da­ją / na doro­słość, na któ­rą nie ma lekar­stwa”. „dzie­ci /stają się naszy­mi wład­ca­mi” – kon­ty­nu­uje Woj­cie­chow­ski, co moż­na odbie­rać jako stwier­dze­nie zmia­ny w obrę­bie waż­ne­go para­dyg­ma­tu, może nawet oso­bi­ście dotkli­wie odczu­wal­nej, ale moż­na je też odczy­tać przez pry­zmat myśli Goethe­go, według któ­re­go sta­rość powin­na mieć sza­cu­nek dla mło­do­ści, co mogło­by rzu­cić ożyw­cze świa­tło na odmien­ne pola inter­pre­ta­cyj­ne tego zapi­su.

Marek Woj­cie­chow­ski, usta­wio­ny wobec świa­ta, któ­ry sta­je się coraz bar­dziej obcy, od któ­re­go coraz wyraź­niej odsta­je, nie znaj­du­je wytchnie­nia tak­że w samym pisar­skim geście. Nuży go. Pisa­nie nie sta­no­wi uciecz­ki, nie uty­li­zu­je uwie­ra­ją­cych ele­men­tów rze­czy­wi­sto­ści. Zbyt dużo zawie­ra blich­tru, sztucz­no­ści: „Piszę wiersz, / silę się na efekt, trwo­nię czas. // Wziąć w dłoń kiel­nię, mło­tek, pro­ste narzę­dzia.” Z kolei wobec osa­mot­nie­nia boha­ter jego wier­szy – i żar­to­bli­wie, i wstrzą­sa­ją­co – zda­je się na wyobraź­nię: „Potem prze­tań­czy­my przed­po­kój, zawi­nie­my / dywa­ny w locie, obu­dzi­my foto­gra­fie, / prze­wi­nie­my się przez brze­gi łóż­ka i / obu­dzę się sam w obo­jęt­nej poście­li, bo / wymy­ślo­ne kobie­ty nie mówią dzień dobry”.

Tak to się spra­wy mają w Suple­men­cie Woj­cie­chow­skie­go: pro­sto i przej­mu­ją­co. Bez wsty­du przed oka­zy­wa­niem ele­men­tar­nych uczuć, tu nie ma nie­po­trzeb­nych kom­pli­ka­cji. Marek Lobo Woj­cie­chow­ski wie, że poważ­nych rze­czach nie war­to maj­stro­wać. Ale nie przy­tła­cza powa­gą, nie tłam­si czy­tel­ni­ka. Może w pra­gnie­niu, żeby ten zatrzy­mał się na moment i poświę­cił mu nie­co cza­su, zanim – jak sam zapi­su­je – „wyli­żę ślad po sobie, pój­dę / w być może. W dym. W mgłę”. War­to się zatrzy­mać i poświę­cić mu ten czas.

Wiersze nominowanych autorów

Kami­la Janiak

iskra

chcia­ła­bym naj­bar­dziej, żeby czło­wiek
zdy­chał, a resz­ta się patrzy­ła
i tak do ostat­nie­go zgro­ma­dze­nia.

niech zdy­cha, a oni niech patrzą,
a potem do ostat­nie­go zgro­ma­dze­nia,
niech giną, resz­ta niech sobie patrzy.

chcia­ła­bym, ale tak z iskrą,
żeby wszyst­ko poszło spraw­nie.

Prze­my­sław Owcza­rek

Marianna w pokoju z witrażem

 (do obra­zu Joh­na E. Mil­la­is)

ssie mnie to życie. nigdy nie myśla­łam
jak bar­dzo jest obce. pew­ne­go dnia
skur­czy się i zwi­nie. memen­to.

na pod­ło­dze liść, w oknie Gabriel
zwia­stu­je Marii kró­le­stwo bez koń­ca.
od lat miesz­ka­ły tu kobie­ty, przy nadziei
że szczę­śli­we roz­wią­za­nie jest tajem­ni­cą
któ­rej nie prze­nik­nie nawet świa­tło
witra­ży.

moje dziec­ko wije się w pro­mie­niach
jesie­ni. słoń­ce pach­nie imbi­rem
jak koszu­la Jana, gdy wra­ca z tar­gu.

w por­cie cumu­ją stat­ki z korze­nia­mi.
wiatr goni ku brze­gom ławi­ce dor­sza
a chmu­ry toną w cynie jak misy z Delft.
chcę wina i ryb, pereł i suk­na. płać, jeśli
chcesz syna. wszyst­ko

jest prze­ciw kobie­cie, ale gdy poj­mie
zachwyt męża, poło­ży na nim sto­pę.

tak powie­dział ten malarz
któ­ry uwie­rzył, że jest
Ver­me­erem.

Mar­cin Per­kow­ski

Gadanie

nasze roz­mo­wy już po wszyst­kim. nasze roz­mo­wy, kie­dy ty
już nie chcesz wię­cej – a ja chcę powro­tów z nie­moż­li­wych
miejsc. mamy dwie wiel­kie armie wza­jem­nych pre­ten­sji. mamy

sztan­da­ry, dziw­ne rodza­je bro­ni. posia­da­my wbi­te w cia­ła
legen­dar­ne przed­mio­ty pogań­skich bogów. przez ban­da­że
prze­cie­ka psia krew. przez oczy prze­bie­ga­ją pla­ny miast,

mapy oko­lic i bal­ko­ny, z któ­rych strze­la się nie­moż­li­wie dale­ko.
z pro­cy się strze­la. zamiast kamie­ni wkła­da­jąc ser­ca, owo­ce,
świe­żo obe­rwa­ne guzi­ki. teraz, kie­dy już wal­ka ma się dobrze i

kobie­ta z męż­czy­zną goto­wi są na kil­ka dłuż­szych zdań, lubi­my
patrzeć w sufit, lubi­my widzieć na nim cał­kiem róż­ne kon­ste­la­cje
gwiazd. pra­gnie­my wyj­mo­wać z sie­bie wszyst­kie nie­do­koń­czo­ne

śmier­ci.

Jakub Przy­by­łow­ski

K. P.

Teraz paku­jesz do waliz­ki kosme­ty­ki,
reszt­ki per­fum któ­re dosta­łaś na gwiazd­kę trzy,
lub czte­ry lata temu, od chłop­ca, któ­re­go imię prze­pa­dło gdzieś
w zaku­rzo­nym archi­wum pamię­ci. Powie­trze
jest peł­ne trza­sków i zakłó­ceń. Chwi­la nie­uwa­gi
mogła kosz­to­wać cię parę tysię­cy pol­skich nowych zło­tych,
ale zna­la­złaś bilet w kie­sze­ni jesien­nej kurt­ki. Nie weź­miesz jej,
gdyż ubra­nie na przy­szły jesien­no – zimo­wy sezon, kupisz już na miej­scu.
Tam, kocha­na.

I nie jest waż­ne, co to za miej­sce, i gdzie wylą­du­jesz:
Heatrow, New York I, czy Dublin, ale mil­cze­nie
całe­go miesz­ka­nia, cicha sty­pa przed burzą łez. Majt­ki,
sta­ni­ki, spód­ni­ce, spodnie, blu­za (ta nie­bie­ska), spraw­dzasz
listę, a z każ­dym punk­tem sty­gnie radość, jak poran­na kawa,
bo prze­cież nie pijesz kawy na pusty żołą­dek. A może – z kuch­ni
krzy­czy mama – weź­miesz ogór­ki, jest sło­ik! Tam nie będziesz mia­ła
dobrych ogór­ków. Ma na myśli pol­skie. Nie mamo, nie – odpo­wia­dasz
i ciszej, jesz­cze ciszej mówisz – nad­ba­gaż. Kocha­na, a nie­bo?

Nie­bo jest czy­ste, błę­kit­ne i wciąż tak samo odle­głe.
Wyobra­żasz sobie start i wej­ście tak ostro do góry,
że ciśnie­nie wbi­ja pasa­że­rów w fote­le i naraz ze wszyst­kich stron,
kłę­by chmur, szron osia­da na okien­kach i choć tem­pe­ra­tu­ra wewnątrz
maszy­ny nie zmie­nia się, jest jed­nak zim­niej. Kocha­na, czym się tak mar­twisz?
Samo­lot w koń­cu wcho­dzi w stra­tos­fe­rę i wszyst­ko: chmu­ry, szron, zie­mia i rodzi­na,
twój pokój, pły­ty Cd i kar­ta Sim, któ­rą mia­łaś wziąć na pamiąt­kę, zosta­je w dole,
tro­chę za tobą. I jest tyl­ko prze­strzeń z deli­kat­nie zary­so­wa­nym krzy­wym mar­gi­ne­sem
hory­zon­tu, a nad nim pięk­ny, jasny księ­życ na jasnym tle.

Kocha­na, teraz musisz się ock­nąć, tak mi przy­kro. Przez pół nocy wymio­to­wa­łaś
powta­rza­jąc: prze­pra­szam, prze­pra­szam, prze­pra­szam – ktoś trzy­mał cię za wło­sy.
Masz takie zmę­czo­ne oczy, jesteś bla­da, dło­nie moc­no zaci­snę­łaś na udach.
Prze­stań.

Wsta­jesz, zapi­nasz waliz­kę i idziesz do łazien­ki. Spod szaf­ki wycią­gasz wagę, sta­jesz i:
52 kilo (trze­ba chy­ba coś zrzu­cić), scho­dzisz, bie­rzesz waliz­kę
i sta­jesz ponow­nie, więc co jesz­cze może pomie­ścić? Może pamięt­nik, książ­kę,
sło­ik ogór­ków, lub plu­szo­we­go zającz­ka? Cokol­wiek
weź­miesz, idąc kory­ta­rzem do samo­lo­tu, samot­na w tłu­mie,
pora­zi cię to, że (i nie jest waż­ne, napraw­dę, czy jesteś
chłop­cem, czy dziew­czyn­ką i dokąd lecisz, i czy zgi­niesz w Afga­ni­sta­nie,
czy w Irlan­dii, w Tesco pod pusz­ka­mi grosz­ku) wszyst­ko, co jest cen­ne
zosta­wiasz przed linią odpra­wy. Cały ten bur­del, do któ­re­go bądź, co bądź
czu­jesz sym­pa­tię. I mnie, kocha­na, mnie. Pamię­tasz jesz­cze moje imię?
Po dwu­dzie­stu czte­rech latach kocha­na,
kocha­na pol­sko.

Jaro­sław Spu­ła

Przystanek na prowincji

męż­czy­zna któ­ry zaczy­na się sta­rzeć
cze­ka na pla­cy­ku dla auto­bu­sów

każ­da bruz­da jego twa­rzy
jak pęk­nię­cie gra­ni­ca bez przej­ścia

suchy­mi liść­mi wiatr skro­bie na asfal­cie wykre­sy
według któ­rych skrę­ca­ją się korze­nie kona­ry
sosen buków i splą­ta­ne życio­ry­sy
miesz­kań­ców tych oko­lic

wszyst­ko to orna­men­ty fizy­ki
w słoń­cem ośle­pio­nych oczach
i gwał­tow­ny
ład i spo­kój

Julia Szy­cho­wiak

Nie tak

Sier­pień w kolo­rze żela­za, kie­dy krzy­że,
krzy­że obej­mu­ją cie­bie. Czar­ne dooko­ła.

Two­je ryby są głod­ne, Panie, ze szkła usy­pa­ne,
leżą w ciem­nym pia­sku, tak­że moje sło­wa.

Ode­szłam na moment i pusto mi po sobie.

Marek Woj­cie­chow­ski

jedynak

Jeź­dzi cza­sa­mi do lasu pach­ną­ce­go mgłą, wrzo­sem i mchem.
Nie jest sam. O kil­ka drzew dalej cień cór­ki jego mat­ki, tej
któ­rej nigdy nie było.

Obser­wu­je jak mat­ka uśmie­cha się do niej w Wigi­lię, do puste­go tale­rza.
Roz­ma­wia­jąc z nim nie­chęt­nie marsz­czy brwi i ma nie­obec­ne spoj­rze­nie.
Podob­no (tak mówi­ła ciot­ka) ubie­ra­ła go w sukien­ki, kie­dyś.
Nie pamię­ta.

Jego sio­stra, ta co jej nie ma, jest pięk­na i mądra. Nie to co on. Skrzy­pi scho­da­mi, gdy są w
kuch­ni, prze­glą­da zdję­cia w poko­ju na górze. Śpi
w jego łóż­ku. Mat­ka czy­ta mię­dzy wier­sza­mi listy od niego/od niej
i oglą­da księ­życ w tele­wi­zji.

Zwy­kle robią o kil­ka sło­ików grzy­bów wię­cej, usta­wia­ją
pie­czo­ło­wi­cie na pół­kach. Powo­li ciem­nie­ją, cze­ka­jąc.