Poeci na nowy wiek. Rocznik 2009

Waldemar Jocher, Reszta tamtego ciała

W opu­bli­ko­wa­nym przez Insty­tut Miko­łow­ski debiu­cie Wal­de­ma­ra Joche­ra zwy­czaj­ne zna­ki i poję­cia zosta­ją zaopa­trzo­ne w zło­śli­we wła­ści­wo­ści. Czę­sto zde­for­mo­wa­ne, zysku­ją auto­no­mię i – wystę­pu­jąc zawsze w znacz­nym nagro­ma­dze­niu – sta­ją się ele­men­tem osa­cza­ją­cym, utrud­nia­ją­cym orien­ta­cję, a tak­że ogra­ni­cza­ją­cym moż­li­wość poro­zu­mie­nia na ele­men­tar­nym pozio­mie. „nie­świa­do­mość jest gęsta i wypeł­nia ubio­ry. / mniej wię­cej tak tuszu­je się rów­no­wa­gę, z tru­dem utrzy­mu­jąc / dło­nie na koń­cach języ­ka. swo­im cie­płym spoj­rze­niem scho­dzi // i ury­wa­jąc dźwię­ki zwia­stu­je: a to koniec świa­ta, a to nowe ścież­ki” – zapi­su­je Jocher. W wer­sie roz­po­czy­na­ją­cym ten sam wiersz, pierw­szy w tomie, zapo­wia­dał: „kie­dyś wszyst­ko sta­nie się wymow­ne. w naszym języ­ku / poja­wi się ręka”. Czy to zna­czy, że teraz nie jest jesz­cze wymow­ne? A może – kla­row­ne? Wal­de­mar Jocher spra­wia wra­że­nie, jak­by – pogrą­żo­ny w swo­im skom­pli­ko­wa­nym języ­ku, opi­su­ją­cym cha­os i gene­ru­ją­cym cha­os – doma­gał się kon­kre­tu, pew­ne­go – może nawet ide­owe­go – roz­świe­tle­nia. Może dla­te­go cza­sem wystę­pu­je w roli zbio­ro­we­go „my” i wte­dy uda­je się mu ów cha­os jakoś zbi­lan­so­wać, wte­dy poja­wia się moż­li­wość „wystu­ka­nia ryt­mu wza­jem­nych uza­leż­nień”, lecz jego inkli­na­cje do dekon­struk­cji wyda­ją się zde­cy­do­wa­nie wyraź­niej­sze i w rezul­ta­cie ten nie­po­rzą­dek, przed­sta­wio­ny za pomo­cą impo­nu­ją­co zasob­ne­go języ­ka, nie doskwie­ra, ale sta­no­wi jego wła­ści­wy żywioł.

Popa­trz­my: „tutaj musi / poja­wić się wzmian­ka o dra­ma­tycz­nych pró­bach wery­fi­ko­wal­no­ści / liter, cia­ła i wysił­ków. kie­dyś prze­mó­wi­my, nie zosta­wia­jąc śla­dów” – zapi­sał Jocher i od razu moż­na przy­wo­łać mowę rozu­mia­ną jako obcią­że­nie, utrwa­lo­ny w lite­ra­tu­rze motyw nie­wdzięcz­ne­go narzę­dzia, ale rów­no­cze­śnie nie spo­sób powstrzy­mać się od stwier­dze­nia, że Joche­ro­wi ta nie­wy­go­da odpo­wia­da, że upa­ja się nią, cza­sem z wdzię­kiem, zawsze – z pre­me­dy­ta­cją. „skru­pu­lat­nie, roz­sta­wiam zna­ki. / żeby cokol­wiek pozo­sta­wić oglą­dam się i umy­kam obo­jęt­no­ści” – zakła­dam, że nie ma tu iro­nii, prze­ciw­nie: dekon­struk­cja dekon­struk­cją, nie­moż­ność nie­moż­no­ścią, ale pomni­czek by się przy­dał i nie piszę tego zło­śli­wie: powszech­nie zna­ny cytat „nie ma nic poza tek­stem” moż­na – rów­nież poważ­nie – zaopa­trzyć w komen­tarz „dopó­ki nie wyj­dzie z nie­go autor”. Arty­sta.

„mimo­cho­dem odwra­ca­my gło­wy, pod wiatr – / moż­na by go połknąć od razu, by już nigdy nicze­go nie chło­nąć” – podo­ba mi się w liry­ce Joche­ra to sygna­li­zo­wa­ne już na począt­ku roz­dar­cie: mię­dzy wszyst­ko­żer­nym żywio­łem mowy, bez­u­stan­nie fluk­tu­ują­cym, a pra­gnie­niem osią­gnię­cia jakie­goś efek­tyw­ne­go sta­nu sta­bil­no­ści. Intry­gu­ją­ce: za jaką cenę? Mógł­bym pod­po­wie­dzieć: mar­twe nie chło­nie. „budu­je­my mosty z drgań” – zapi­su­je Jocher – „pasma z brzmień zale­wa­ją wszech­moc­ną powścią­gli­wość” – i w ten spo­sób pod­sy­ca ogień pod kotłem swo­ich zróż­ni­co­wa­nych dyk­cji, a z dru­giej stro­ny regu­lar­nie powta­rza się w jego liry­ce motyw ręki/dłoni, jako ele­men­tu w pierw­szym sko­ja­rze­niu nasu­wa­ją­cym na myśl pew­ność, zaufa­nie, opar­cie. Zatem: co ma być? Pomni­czek trwal­szy czy sam żywioł mowy, „odpa­da­nie sko­rup” czy „nowe gar­ście / zie­mi na zwy­czaj­nych dło­niach”? Przy­znam, że nie mam poję­cia. A co na to sam Jocher? Hmm… „to / się nawza­jem gry­zie: umow­ne duchy i plan na życie”.

Małgorzata Lebda, Tropy

W wyda­nym w biblio­te­ce „Zeszy­tów Poetyc­kich” debiu­cie Mał­go­rza­ty Leb­dy na uwa­gę zasłu­gu­je zwłasz­cza mito­lo­gi­zo­wa­nie prze­szło­ści. Zosta­ło doko­na­ne w inte­re­su­ją­cy spo­sób. Poja­wia­ją się tu wpraw­dzie – co z racji przy­wo­ła­ne­go zabie­gu moż­na było prze­wi­dzieć – obra­zy o pro­we­nien­cji arka­dyj­skiej, zapew­ne posia­da­ją­ce źró­dło w cza­sie dzie­cię­cych doświad­czeń: „ze szczy­tu widać jak chłop­cy we wsi palą ogni­ska wtó­ru­ją / im strza­ły z puszek z dez­odo­ran­tów”, tyle że sta­no­wią tło, nie­wie­le zna­czą­cą osno­wę. Zaraz za nimi zja­wia­ją się odmien­ne zapi­sy: „zwie­rzę­ta ciche i posłusz­ne / przyj­mo­wa­ły w sie­bie prąd i nóż” i to im przy­pa­da głów­na rola w tomie Mał­go­rza­ty Leb­dy: to one wytwa­rza­ją nie­usta­ją­ce poczu­cie zagro­że­nia, domi­nu­ją­ce w jej utwo­rach, one świad­czą o irra­cjo­nal­no­ści i okru­cień­stwie tego świa­ta, „gdzie / mie­li­śmy zna­leźć schron i kości a weszli­śmy w jądro / przy­ję­li­śmy jad i wybuchł w nas pożar roz­la­ło się słoń­ce”. Zatem zamiast idyl­li otrzy­mu­je­my nasy­co­ny para­dok­sal­ny­mi deta­la­mi dresz­czo­wiec, w któ­rym „Ryby / zapusz­cza­ją korze­nie kwit­ną i owo­cu­ją”, „Bóg / robi prze­rę­bel […] czy­ści swo­je łuski”, a uka­za­ni w nim miesz­kań­cy „mają bli­zny ciem­ne zna­mio­na na skó­rze odręb­ne / histo­rie miej­sca i przy­ja­ciół któ­rzy ode­szli już do swo­ich kobiet / wie­rzą w zabo­bo­ny oma­my świę­te szcze­li­ny któ­re są w nich”.

„zabo­bo­ny oma­my świę­te szcze­li­ny” – trze­ba to powtó­rzyć. Posta­ci poja­wia­ją­ce się w wier­szach Mał­go­rza­ty Leb­dy – sto­jąc wobec wspo­mnia­ne­go i nie zawsze dookre­ślo­ne­go poczu­cia zagro­że­nia – spra­wia­ją wra­że­nie, jak­by pra­gnę­ły zuty­li­zo­wać swój lęk wła­śnie w ten spo­sób: odpra­wia­jąc rytu­ały, zda­jąc się na moc zaklęć, hoł­du­jąc świę­tym gestom i zabo­bo­nom: „odpra­wia­my gusła // zry­wa­my kwia­ty ber­be­ry­su zano­si­my w miej­sca gdzie / pocho­wa­li­śmy zwie­rzę­ta tak odda­je­my im hołd / nie pamię­ta­my imion”. Nie­ra­cjo­nal­na rze­czy­wi­stość doma­ga się absur­dal­nych – ze zdro­wo­roz­sąd­ko­we­go punk­tu widze­nia – zacho­wań. I otrzy­mu­je je w znacz­nej ilo­ści, popa­trz­my: oto „kobie­ty one powta­rza­ją zaślu­bi­łam wil­ko­ła­ka”, a sama nar­ra­tor­ka wyko­nu­je nie­sły­cha­nie pla­stycz­ny, za to doszczęt­nie irra­cjo­nal­ny gest: „nagle chcę wró­cić / do źró­dła wycią­gnąć echa z wody żeby nas woła­ły”.

Sama mito­lo­gi­za­cja – war­to pod­kre­ślić spo­sób jej dzia­ła­nia, bowiem jest to spo­ra­dycz­nie spo­ty­ka­ne we współ­cze­snej liry­ce wyko­rzy­sta­nie tego chwy­tu – peł­ni w utwo­rach Mał­go­rza­ty Leb­dy rolę redu­ku­ją­cą. Oka­le­cza, a potem niwe­czy przed­sta­wio­ną w Tro­pach rze­czy­wi­stość. Nie tamu­je cha­osu, nie porząd­ku­je świa­ta – rytu­ały i zaklę­cia oka­zu­ją w osta­tecz­nym roz­ra­chun­ku nie­wy­star­cza­ją­ce, chy­bio­ne wobec tego, co mia­ły okieł­znać: lęk, cier­pie­nie, los. Sta­no­wią ewen­tu­al­nie pla­ce­bo – ten tytuł nosi dru­ga część tomu Leb­dy oraz zamiesz­czo­ny w niej wiersz, gdzie pada­ją sło­wa: „na wszyst­ko mamy jeden lek / i te same wąt­pli­wo­ści”. Czy­li – o ile nadą­żam za autor­ką – rze­czy­wi­sto­ści z zało­że­nia nie spo­sób opa­no­wać przy pomo­cy inte­lek­tu, oka­za­ło się, że nie moż­na jej ogar­nąć rów­nież za spra­wą magii, zatem moż­na ją wyłącz­nie tra­wić. Tak jak pla­ce­bo. Obo­jęt­nie. (Choć tego aku­rat Mał­go­rza­ta Leb­da nie napi­sa­ła).

Joanna Lech, Zapaść

W wyda­nym w Biblio­te­ce Lau­re­atów Ogól­no­pol­skie­go Kon­kur­su Poetyc­kie­go im. J. Bie­re­zi­na pod auspi­cja­mi „Arte­rii” debiu­tanc­kim tomie Joan­ny Lech domi­nu­ją obse­syj­ne opi­sy zamie­ra­nia, gło­du i ską­pe, za to rów­nie natręt­ne sygna­ły, wysy­ła­ne jak­by w dąże­niu do roz­po­zna­nia świa­ta, a zwłasz­cza swo­jej wła­snej obec­no­ści, ale osta­tecz­nie nie­stwier­dza­ją­ce nicze­go, nie­da­ją­ce żad­ne­go prze­ko­na­nia co do zasad­ni­czych kwe­stii. „Ponie­waż życie skła­da­ło się z zim­nych obra­zów” – zapi­sa­ła Joan­na Lech i ten cytat pro­por­cjo­nal­nie odda­je wła­ści­wo­ści obra­zo­wa­nia w jej wier­szach: pej­za­ży zasty­głych, kra­jo­bra­zów nie­przy­stęp­nych, odstrę­cza­ją­cych, oka­le­czo­nych przez chłód i prze­sy­co­nych wil­go­cią, „któ­ra wci­ska się tu przez wszyst­kie szcze­li­ny”.

Na szcze­gól­ną uwa­gę w tomie Joan­ny Lech zasłu­gu­je kil­ka zagad­nień. Pierw­sze moż­na powią­zać z gestem prze­ły­ka­nia, raz po raz wra­ca­ją­cym na stro­nach Zapa­ści. „Tam będzie wzbie­rać, / będzie zara­stać łuską i uczyć się prze­ły­kać” – taką przy­szłość prze­zna­cza Lech dla jed­nej z boha­te­rek swo­ich wier­szy, „wszyst­ko moż­na prze­łknąć” – doda­je w innym. Odczy­ta­łem to jako zapi­sy oso­by defi­niu­ją­cej na wła­sny uży­tek sytu­ację depre­syj­ne­go zamknię­cia w bez­sil­no­ści, gdzie „prze­łknąć” może ozna­czać „prze­trwać”, „obejść się bez czegoś/kogoś”. Ten świat jest wypa­tro­szo­ny, pusty, jak zapi­su­je Joan­na Lech „skur­czył się do oczu – gdzieś tam są sidła i sły­chać mla­ska­nie”. Jedy­ne ele­men­ty, za pomo­cą któ­rych nadal oddzia­łu­je na zmy­sły, oka­zu­ją się – ze swo­jej natu­ry – nie­uchwyt­ne: „Może jesz­cze pró­bu­jesz coś zła­pać – tam­tą chwi­lę, roz­cię­te nie­bo, sie­bie / na zdję­ciu? Prze­cież nicze­go tu nie ma. Nic tu nie jeź­dzi; pusty dwo­rzec, / ław­ki, pero­ny. Las za zakrę­tem. Nicze­go tu nie ma, // powta­rzam, gdy się­gasz do góry i mię­dzy pal­ca­mi łusz­czy się świa­tło; / ostat­nie bły­ski, okru­chy, któ­re tak trud­no zatrzy­mać, trud­no się ich uchwy­cić”.

W poezji Joan­ny Lech – i to mogło­by być kolej­ne zagad­nie­nie – ta poznaw­cza depry­wa­cja zosta­je dopro­wa­dzo­na do momen­tu krań­co­we­go, gdzie „coś” albo – to chy­ba lep­sze uję­cie – „ktoś” nie ozna­cza inne­go, ale same­go sie­bie. Zanim Lech skre­śli osta­tecz­ną kwe­stię: „Nie roz­po­zna­ję w tym sie­bie”, wprost świad­czą­cą o defi­ni­tyw­nym roz­dź­wię­ku pomię­dzy nią, a ota­cza­ją­cą ją rze­czy­wi­sto­ścią, zanim – zachwia­na wobec ele­men­tar­ne­go porząd­ku – da wyraz zagu­bie­niu i nie­pew­no­ści, tak­tu­jąc w wier­szach czas zdaw­ko­wy­mi okre­śle­nia­mi w sty­lu „chy­ba połu­dnie”, doko­nu­je prze­wle­kłej i roz­pacz­li­wej auto­dia­gno­zy, gdy „sło­wa same wycho­dzą spod skó­ry, / obce i ciche, i dziw­nie zatar­te”, a „Z wnę­trza wycho­dzą sny / nagie i obce”. Ta obcość wobec sie­bie, na powyż­szym przy­kła­dzie przed­sta­wio­na w wymow­ny spo­sób, roz­prze­strze­nia się, jej uciąż­li­wa obec­ność jest zaraź­li­wa i prze­no­si się na oto­cze­nie: „kie­dy prze­su­wam pal­ca­mi po two­jej dło­ni, sta­je się zim­na / bla­da i tak samo obca”.

Moż­na by rów­nież pochy­lić się – i to mogło­by być kolej­na, zasłu­gu­ją­ca na uwa­gę, kwe­stia w liry­ce Joan­ny Lech – nad moty­wem gło­du w jej utwo­rach. „Zja­da­li­śmy się nawza­jem, a głód, / ten zim­ny dotyk, zapla­tał w nas supły, pod­cho­dził do gar­deł” – ów remi­ni­scen­cyj­ny zapis mógł­by suge­ro­wać, że głód sta­no­wił test na fizy­kal­ne ist­nie­nie: rze­czy­wi­sto­ści i wła­sne, i moż­na odnieść wra­że­nie, że był jego – wobec bra­ku odmien­nych – jedy­ną dostęp­ną mia­rą. Jak gdy­by pochła­nia­nie mogło sta­no­wić wyłącz­ną sank­cję obec­no­ści, nie­przy­pad­ko­wo głód został tu zrów­na­ny ze zmy­słem doty­ku i pozo­sta­wia po sobie śla­dy: „Bli­zna, któ­ra prze­cho­dzi przez gar­dło, / zaczę­ła się od doty­ku”. Może to jedy­ne nama­cal­ne śla­dy, dowo­dy despe­rac­kich wysił­ków, żeby pozo­stać w świe­cie – real­nym, w kon­dy­cji – na tyle nie­za­chwia­nej, żeby nie zapaść się tam, gdzie swój urząd spra­wu­ją uro­jo­ne zapa­chy oraz żywio­ły pozba­wio­ne wła­ści­wo­ści, któ­re tu zna­li­śmy.

W wier­szach Joan­ny Lech poja­wia się nie­wie­le posta­ci. Jed­na z nich, jej tajem­ni­czy inter­lo­ku­tor, prze­kro­czył pew­ną gra­ni­cę i teraz mówi: „Ten kwa­śny zapach […] to przede wszyst­kim”. Ale jego roz­mów­czy­ni oka­zu­je się wyro­zu­mia­ła. Może domy­śla się, może wie: „Po paru dniach zaczy­nam rozu­mieć, gdy mówi, / że boi się śnie­gu, że śnią mu się pola maków, / któ­re nigdy nie zakwit­ną ani nie zwięd­ną”.

Dawid Majer, Księga grawitacji

Wyda­ny przez Mami­ko tom Dawi­da Maje­ra nazwał­bym debiu­tanc­ką sum­mą. Nie ule­ga wąt­pli­wo­ści, że Majer posia­da intry­gu­ją­cą wyobraź­nię i efek­tow­nie wspo­ma­ga się nią przy kre­śle­niu deli­kat­nych, oni­rycz­nych obra­zów, jak choć­by ten: „Mia­łem sen: / uli­cą idzie nurek, / na koń­cu prze­wo­du / dopro­wa­dza­ją­ce­go tlen / jest lata­wiec, / wyso­ko”. Albo ten: „świt – sza­re biał­ko, któ­re wyszło ze mnie śle­po / z zajezd­ni two­rząc wiel­ki nie­czyn­ny dwo­rzec / z opusz­czo­nej wie­ży ciśnień moje cia­ło”. Ale nie sta­wia na swo­ją wyobraź­nię w cało­ści, nie uwal­nia jej od rygo­ru: „Mię­so jest czer­wo­ne i szmin­ka też, /ale szmin­ka w rzeź­ni / to rzecz nie­by­wa­ła. // Ptak śpie­wa, wyraź­nie. // W tej ścię­tej mro­zem smo­le / śpie­wa z całych sił. // Sły­szeć go / to zna­leźć płót­no nie­zna­ne­go mala­rza / na dachu osie­dlo­wej cie­płow­ni / albo kolo­ro­wą musz­lę w tram­wa­ju numer 15” – fra­zy tego typu prze­ko­nu­ją, że Majer zgrab­nie potra­fi przejść od suge­styw­nych przed­sta­wień o sur­re­ali­stycz­nym rodo­wo­dzie do zwy­kłych zapi­sów. Nie brak zresz­tą w utwo­rach Maje­ra nota­tek poświę­co­nych wyłącz­nie powsze­dnio­ści, tra­fia­ją się remi­ni­scen­cje, znaj­dzie się tu i zacię­cie poko­le­nio­we (naj­lep­sze umy­sły z nasze­go poko­le­nia / zmie­rza­ją do Euro­py”), i ujście dla – tak bym to nazwał z przy­mru­że­niem oka – wła­snych roz­li­czeń histo­rycz­no-publi­cy­stycz­nych, cza­sem pro­wo­ka­cyj­nych: „one idą dalej, zim­ne i w mil­cze­niu – / pomi­mo bitu, pisku opon – / czer­wo­ne cip­ki na Mon­te Cas­si­no”.

Trze­ba pod­kre­ślić, że w tek­stach Maje­ra nie brak kik­sów: hała­śli­wie brzmią zwłasz­cza auto­ma­tycz­ne zacią­gi z mowy potocz­nej, komicz­nie – dywa­ga­cje, filo­zo­ficz­ne w zało­że­niu, w wyko­na­niu try­wial­ne, ale potrak­to­wa­łem je jako dobro­dziej­stwo inwen­ta­rza, cza­sem nie­unik­nio­ne w debiu­cie, mię­dzy inny­mi dla­te­go wspo­mi­na­łem o debiu­tanc­kiej sum­mie. Nie ozna­cza to, że Księ­gę gra­wi­ta­cji nale­ży czy­tać przez pry­zmat zawar­tych w niej nie­do­cią­gnięć. Prze­ciw­nie. Przede wszyst­kim war­to zauwa­żyć, że Majer zda­je nam auten­tycz­ną rela­cję z wła­sne­go zado­mo­wie­nia się w wier­szu. Niko­go nie uda­je – jeśli się potknie, to na wła­snej dro­dze. Mnie taka posta­wa i podej­ście do pisa­nia prze­ko­nu­je, wolę, gdy poeta przy­pad­ko­wo zakrztu­si się jakimś wytar­tym slo­ga­nem niż gdy z peł­ną świa­do­mo­ścią odda­je się naśla­dow­nic­twu lub manie­rze.

Na świat w wier­szach Maje­ra skła­da się prze­strzeń pojem­na. Nie­za­sty­gła w żad­nym sche­ma­cie, mie­ści i „męż­czyzn pod skle­pem spo­żyw­czym piją­cych piwo wojak / i uma­wia­ją­cych się na skok”, i spa­ce­ru­ją­cą z psem kobie­tę, któ­ra pod pew­ny­mi wzglę­da­mi musi być wyjąt­ko­wa do tego stop­nia, że „gdy­by drze­wa / oprócz korze­ni i wia­tru / posia­da­ły płeć / i inte­li­gen­cję wszyst­kie bez wyjąt­ku / dały­by jej // ogień”. Śmierć w niej zawar­ta „ma świa­tła mija­nia i jest prze­pi­so­wa, / w żywym mie­ście kre­śli krwio­no­śne ukła­dy”, ale posia­da rów­nież poru­sza­ją­cy, oso­bi­sty wymiar: „Jak oswo­ić się ze śmier­cią mat­ki? / Nigdy wię­cej nie słu­chać jej ulu­bio­nych pio­se­nek? / Nigdy wię­cej nie ubrać się w ciu­chy, w któ­rych widzia­ła mnie po raz ostat­ni? / Nigdy wię­cej nie ubrać spodni, któ­re poży­czy­ła ode mnie chu­da na czas cho­ro­by? / Nigdy wię­cej nie pić kawy z kub­ka, któ­ry był jej ostat­nim kub­kiem kawy?”.

Księ­ga gra­wi­ta­cji to debiut, któ­ry ujął mnie dla­te­go, że dowo­dzi ogrom­nej wyobraź­ni, a rów­no­cze­śnie gro­ma­dzi zapi­sy uważ­nie odwzo­ro­wu­ją­ce rze­czy­wi­stość, zawie­ra zapi­sy nie­mal sen­ten­cjo­nal­ne, a rów­no­cze­śnie jest nie­wy­gła­ska­ny: widać, że Majer przed­kła­da wła­sną chro­po­wa­tą mowę nad obłe arie adep­ta poetyc­kie­go kon­ser­wa­to­rium. Jak sam zapi­sał: „Każ­da muzy­ka / rodzi się z sza­ro­ści”.

Agnieszka Mirahina, Radiowidmo

„dan­sing desant wiek żela­zny zlu­zo­wa­ny przez zło­mo­wi­sko radziec­kie / gar­ni­zo­ny przez odtaj­nio­ne mia­sta // kano­na­dy bom­bo­nier­ki wzdłuż głów­nych arte­rii na ryn­ku śmie­ci złom / meta­li kolo­ro­wych bate­ryj­ki pozy­tyw­ki / roz­ła­do­wa­ne razem z pio­ru­na­mi pomie­sza­ne spra­so­wa­ne w koro­wo­dzie / ogo­nie lataw­ca // gdzie rze­czy spo­ty­ka­ją się na nowo mie­sza­ją i giną w tłu­mie bła­zeń­sko // wygię­tych cudacz­nych splą­ta­nych pozba­wio­nych nazw” – zapi­sa­ła Agniesz­ka Mira­hi­na w debiu­tanc­kim tomie opu­bli­ko­wa­nym przez Biu­ro Lite­rac­kie. W jej liry­ce regu­lar­nie otrzy­mu­je­my opis tego, co mogło­by sta­no­wić przed­miot repor­ta­żu: tu w miej­scu opusz­czo­nym przez gar­ni­zo­ny radziec­kie poja­wia się tar­go­wi­sko, dyna­micz­na, nie­zno­szą­ca pust­ki poezja Mira­hi­ny od razu zastą­pi­ła szmelc żela­zny, pozo­sta­ły po prze­brzmia­łym cza­sie, szmel­cem pla­sti­ko­wym, wła­ści­wym dla współ­cze­sno­ści.

Zasta­na­wiam się, czy nie opła­ca­ło­by się tu zasto­so­wać kate­go­rii poko­le­nio­wych, choć na ogół wolę stro­nić od tego typu opty­ki. Ale spró­buj­my spoj­rzeć: oto obiek­ty, dla pew­nej zbio­ro­wo­ści sta­no­wią­ce wyraz znie­wo­le­nia, sta­ły się zwy­kłym zło­mem, na tej prze­mia­nie bły­ska­wicz­nie sko­rzy­sta­li współ­cze­śni, jeśli moż­na tak powie­dzieć, redu­cen­ci (wiersz nosi tytuł „Zło­mia­rze bio­rą wszyst­ko”), któ­rych zaję­cie – podob­nie jak stra­ga­ny z róż­no­ścia­mi tar­go­wych han­dla­rzy – sta­no­wi dla kolej­nej, młod­szej zbio­ro­wo­ści natu­ral­ny porzą­dek. Stąd mogły­by wyni­kać inte­re­su­ją­ce powią­za­nia oraz róż­ni­ce pomię­dzy oso­bi­stym doświad­cze­niem Mira­hi­ny, a obiek­tyw­ny­mi wła­ści­wo­ścia­mi i histo­rią przed­sta­wio­ne­go przez nią świa­ta. Ale, tak jak zazna­czy­łem, nie zamie­rzam docie­kać, o czy­im świe­cie pisze Agniesz­ka Mira­hi­na, swo­im czy poko­le­nio­wym. Intry­gu­je mnie za to odpo­wiedź na pyta­nie, jaki to jest świat? Wspo­mi­na­łem już, że dyna­micz­ny, ale posia­da rów­nież odmien­ne, intry­gu­ją­ce walo­ry. W pew­nej mie­rze został osa­dzo­ny na fun­da­men­tach dok­tryn na tyle zatar­tych, że umoż­li­wia Mira­hi­nie swo­bod­ne nawią­zy­wa­nie do histo­rycz­nych wyda­rzeń, ale bez nega­tyw­nej wyra­zi­sto­ści ide­olo­gicz­ne­go bala­stu. „wte­dy opusz­czam rękę / z faszy­stow­skim pozdro­wie­niem”- zapi­su­je Mira­hi­na. Gest zde­cy­do­wa­ny, ale w moim odczy­ta­niu posia­da nie tyle wymo­wę pro­wo­ka­cyj­ną, ile zwra­ca uwa­gę na wyko­rzy­sty­wa­ne przez Mira­hi­nę punk­ty odnie­sie­nia, na two­rzy­wo, któ­re posłu­ży­ło jej do skon­stru­owa­nia znacz­nej licz­by wier­szy, czy­li dwie tota­li­tar­ne ide­olo­gie XX wie­ku: faszy­stow­skiej i komu­ni­stycz­nej. Nimi się Mira­hi­na bawi, o nie zaha­cza, nie­raz pośred­nio i iro­nicz­nie, jak choć­by wte­dy, gdy zapi­su­je: „żeby zacząć mówić / we wszyst­kich języ­kach i tym jed­nym, naj­waż­niej­szym – po nie­miec­ku”.

Boha­ter­ka debiu­tanc­kie­go tomu Agniesz­ki Mira­hi­ny to postać, któ­ra mnie zain­try­go­wa­ła. Z jed­nej stro­ny wcie­la się w uczest­nicz­kę fan­ta­sma­go­rycz­ne­go zjaz­du NSDAP i sta­now­czym gło­sem wykrzy­ku­je nie­miec­kie powie­dzon­ka, z dru­giej pozo­sta­je „samot­na jak gra­nat któ­ry się toczy pustą bez­lud­ną uli­cą / i gdzieś po dro­dze zatra­ca cały roman­tyzm, bez sło­wa”. Wycho­dzi ze swo­ich żela­znych kostiu­mów, bez­sil­na. Radio­wid­mo zaczy­na nada­wać na słab­szych zakre­sach, mię­dzy komen­dy zakra­da się szum, poru­sza­ją­ce zakłó­ce­nia. „bie­gnę teraz w tych strzę­pach na skró­ty, żeby jak naj­szyb­ciej do cie­bie / dotrzeć, wybiec ci naprze­ciw, z roz­pę­du wpaść na cie­bie // i nie­chcą­co śmier­tel­nie cię prze­stra­szyć, śni­łaś mi się” – „te strzę­py” to mia­ła być nie­znisz­czal­na kon­struk­cja, to mia­ło być „moje żela­zne ja”. „i grzech oka­że się pier­wo­rod­ny jak ja / wytar­ta od ide­ału spa­lo­na słoń­cem skó­ra” – zapi­su­je Mira­hi­na. Zna­czą­ce: „wytar­ta od ide­ału”, czy­li dążą­ca do ide­ału i rów­no­cze­śnie zni­we­czo­na wobec nie­go. Wyda­je się, że w liry­ce Mira­hi­ny nie ma miej­sca na ide­ały, to samo doty­czy ide­olo­gii – może przy­słu­żyć się o tyle, o ile zosta­nie uni­ce­stwio­na, prze­two­rzo­na – wte­dy umoż­li­wi wyko­ny­wa­nie rady­kal­no-iro­nicz­nych gestów oraz posłu­ży jako ener­gia do napę­dza­nia Radio­wid­ma, nada­ją­ce­go nie­kie­dy zdu­mie­wa­ją­ce sygna­ły.

Teresa Radziewicz, Lewa strona

„Roz­po­czy­nam wędrów­kę w stro­nę zamknię­tą” – zapi­sa­ła Tere­sa Radzie­wicz w swo­im debiu­cie, wyda­nym przez Sto­wa­rzy­sze­nie Lite­rac­kie im. K.K. Baczyń­skie­go. W Lewej stro­nie szcze­gól­nie waż­ną rolę peł­nią wąt­ki wspo­mnie­nio­we, wyda­je się, że ową „stro­nę zamknię­tą” sta­no­wi czas prze­szło­ści. Radzie­wicz pró­bu­je go odtwo­rzyć. Jeśli zawo­dzi pamięć, a na gene­alo­gii nie moż­na pole­gać, wymy­śla go. Snu­je minio­ne rodzin­ne opo­wie­ści, cza­sem wspo­ma­ga­jąc się wyobraź­nią dopo­wia­da nie­zna­ne albo nie­za­koń­czo­ne epi­zo­dy, co jest nie­unik­nio­ne, sko­ro „Wszy­scy moi krew­ni tło­czą się i każ­dy chce, / by opi­sać jego histo­rię, nawet pra­dzia­dek Jakub, / któ­re­go w żad­nym razie nie mogę pamię­tać”. Wobec tej nie­pa­mię­ci w zapi­sach Tere­sy Radzie­wicz cza­sem poja­wia się żal, ale nie wyni­ka z nie­do­sta­tecz­ne­go prze­wer­to­wa­nia rodzin­nych kro­nik, ale z zanie­dba­nia, z tego, że w pew­nym cza­sie nie zada­li­śmy pytań, któ­rych teraz, gdy pra­gnę­li­by­śmy poznać odpo­wiedź, nie ma komu posta­wić. Być może spra­wi­ło to nagro­ma­dze­nie odmien­nych wyda­rzeń, wte­dy uzna­nych za nie­po­rów­ny­wal­nie istot­niej­sze, i uwa­ga im poświę­co­na spra­wi­ła, że umknę­ła nam część praw­dy o nas samych. Wte­dy doko­na­ło się to nie­po­strze­że­nie, ale teraz ta pust­ka uwie­ra, teraz boli. Radzie­wicz ujmu­je to pro­sto: „Żało­wać, że czło­wiek / zaczy­na pytać, kie­dy jest / za póź­no.”

„Kie­dy Marian­na nosi­ła ostat­nie­go syna, // śmierć tknę­ła dziad­ka kości­stym palu­chem, / jak­by woła­ła zna­jom­ka na jed­ne­go. Poszedł. / Może dla­te­go na każ­dym zdję­ciu ma w oczach / tajem­ni­cę; nie powie­dział wszyst­kie­go” – to następ­ny przy­kład gene­alo­gicz­nych obra­chun­ków autor­ki. Zno­wu zosta­ły zapi­sa­ne pro­stym języ­kiem, ale świad­czą o isto­cie tego, cze­go moim zda­niem zamie­rza doko­nać Radzie­wicz. Pra­gnie odna­leźć to, cze­go zmar­li nie pozo­sta­wi­li. Stąd pocho­dzi ból, tu ma swo­je źró­dło i żal za prze­szło­ścią, i dąże­nie do jej odtwo­rze­nia lub wymy­śle­nia. To, co było­by zado­wa­la­ją­ce dla gene­alo­ga, może nie wystar­czyć poecie. Utra­ta może być tak­że – nie­wy­czer­pa­na. Nigdy nie odna­le­zio­na. W utwo­rach Tere­sy Radzie­wicz rys melan­cho­lij­ny pozo­sta­je aż nad­to wyraź­ny. „Sma­ku­ję zaję­czy szczaw / i roz­tar­te w pamię­ci wspo­mnie­nie / roz­gry­zio­ne­go języ­ka. Wiem, // są miej­sca, któ­re muszę zro­zu­mieć / samo­dziel­nie” – zapi­sa­ła Radzie­wicz. Zna­mien­ne: świad­czy o bra­ku rela­cji mię­dzy posia­da­ną wie­dzą a dzia­ła­niem. Mówiąc krót­ko: zamiast dzia­ła­nia – roz­pa­mię­ty­wa­nie, nie­koń­czą­cy się cykl uświę­ca­ją­cych powro­tów do cza­su prze­szłe­go: „w dziób wło­żyć prze­szłość, tak jak w usta hostię”. Nic nie wska­zu­je na zakoń­cze­nie tego pro­ce­su, melan­cho­lij­ne trwa­nie wobec minio­ne­go może być w pewien spo­sób upa­ja­ją­ce: „Dla­te­go sku­pio­na wpa­tru­ję się, by zatrzy­mać / pia­sek w prze­wró­co­nej klep­sy­drze, / kie­dy ziar­na na krań­cach / roz­ło­żą cię­żar”.

War­to pod­kre­ślić, że pomiesz­czo­ne w Lewej stro­nie utwo­ry posia­da­ją – jak­by w kontrze wobec wła­sne­go bez­ru­chu wspo­mi­na­ją­cej obser­wa­tor­ki – ostre, sen­so­rycz­ne tło i ta wyra­zi­stość obra­zo­wa­nia Tere­sy Radzie­wicz, skon­fron­to­wa­na z sub­tel­no­ścią przed­sta­wia­nych przez nią scen, zapew­nia intry­gu­ją­cy efekt, moim zda­niem war­ty lek­tu­ry.

Bianka Rolando, Biała książka

Opu­bli­ko­wa­ny przez Wydaw­nic­two Świę­ty Woj­ciech debiut poetyc­ki Bian­ki Rolan­do to zasłu­gu­ją­cy na uwa­gę współ­cze­sny poemat gro­te­sko­wy. Jako pierw­sze sko­ja­rze­nie narzu­ca się Boska Kome­dia Dan­te­go, o czym świad­czy podob­na w poszcze­gól­nych czę­ściach, choć cało­ścio­wo odmien­na licz­ba pie­śni oraz nie­mal iden­tycz­ny trój­po­dział przed­sta­wio­ne­go świa­ta, nato­miast odróż­nia­ją go od niej ustruk­tu­ra­li­zo­wa­nie (pere­gry­na­cja Bian­ki Rolan­do oby­wa się w odwrot­nym kie­run­ku niż podróż Dan­te­go) oraz brak osą­dów o cha­rak­te­rze etycz­nym – to tyle, żeby pozo­stać przy ele­men­tar­nych podo­bień­stwach i róż­ni­cach.

Teraz pora na dodat­ko­we waż­ne zazna­cze­nie: moż­na mieć poważ­ne wąt­pli­wo­ści co do obec­no­ści w poema­cie Bian­ki Rolan­do kata­ba­zy – moty­wu fun­da­men­tal­ne­go dla dzie­ła wło­skie­go poety. W moim odczy­ta­niu o sen­sie przy­wo­ły­wa­nia tego topo­su może świad­czyć zwłasz­cza podział poema­tu Bian­ki Rolan­do; jego treść – nie­ko­niecz­nie. Mówiąc wprost – nie spo­sób wyklu­czyć, że Rolan­do i jej bia­łok­siąż­ko­we wcie­le­nia, Blu, Bru­na i Bian­ca, nie odwie­dzi­ły żad­nych zaświa­tów. Z pew­no­ścią żad­nych kon­kret­nych – na przy­kład powsta­łych w opar­ciu o sys­te­my reli­gij­ne. Załóż­my, że owe zaświa­ty Rolan­do stwo­rzy­ła, że okre­ślo­ny porzą­dek nazy­wa „Nie­bem”, „Pie­kłem” i „Czyść­cem”, ale jest to porzą­dek defi­ni­tyw­nie ziem­ski, i ta umow­ność nazw oraz – moim zda­niem – nie­speł­nia­ją­ca cen­tral­nej roli w poema­cie meta­fi­zy­ka skło­ni­ły mnie do posta­wie­nia tego wnio­sku.

Jaka per­spek­ty­wa zatem domi­nu­je w Bia­łej książ­ce? Gro­te­sko­wa. Dowo­dzą tego nie­ustan­ne prze­sko­ki tona­cji – z wyso­kiej w niską, cią­gle łącze­nie użyt­ko­wych ele­men­tów dnia powsze­dnie­go z pogłę­bio­nym opi­sem prze­żyć wewnętrz­nych, momen­ta­mi przy­po­mi­na­ją­ce mode­lo­we zesta­wia­nie wznio­słe­go z try­wial­nym. Zna­czą­ca oka­zu­je się rów­nież obec­ność meta­tek­stów pod­wa­ża­ją­cych donio­słość pie­śni Rolan­do: „Prze­stań, umilk­nij już, nie wiesz, jak fał­szu­jesz / Draż­ni mnie two­ja nacią­ga­na na zna­cze­nia pieśń”. Dystans to kolej­ny dowód na gro­te­sko­wą pro­we­nien­cję Bia­łej książ­ki. W „Czyść­cu” regu­lar­nie powra­ca­ją­cym moty­wem jest karu­ze­la, ale nie brak też odmien­nych zapi­sów świad­czą­cych o nawią­zy­wa­niu do tego, co jar­marcz­ne i bła­zeń­skie: „Idę więc po linie, co za zręcz­ność / Idę po linie sze­ro­kiej na hek­ta­ry /kiedy ją prze­kro­czy­łam, nie wiem / czy się bar­dziej odda­lam, czy nie”. Jeśli tak na to spoj­rzeć, war­to – obok Dan­te­go – przy­wo­łać Wit­ka­ce­go i Roma­na Jawor­skie­go – zwłasz­cza jego, inten­syw­nie – podob­nie jak Rolan­do – pochy­la­ją­ce­go się nad dorob­kiem kul­tu­ro­wym, tyle że z igłą – do prze­kłu­wa­nia bani poezji, bani malar­stwa, bani filo­zo­fii itp. Frag­ment Wese­la Hra­bie­go Orga­za mógł­by spo­koj­nie zna­leźć się w poema­cie Rolan­do: „Dżdży­sty wresz­cie nasta­je, zło­wiesz­czy pora­nek. Bez świer­go­tu pta­sząt. / Dogo­ry­wa świecz­ka czu­wań cało­noc­nych. / Gdzieś tuż w pobli­żu zwy­kłe­go kona­nia bose kro­czy życie. / Czła­piąc w grzą­skim ile, głów­ną szo­są do mia­sta podą­ża na jar­mark. / Bez­barw­na świa­do­mość z prze­krwio­ną czło­wie­ka spo­tka­ła się myślą / Po raz pierw­szy. / Cisza. Cisza wła­sna”. W języ­ku Rolan­do obok odwo­łań odno­szą­cych się do współ­cze­sno­ści, poja­wia­ją się za to inkli­na­cje moder­ni­stycz­ne. Blu, Bru­na i Bian­ca – moż­na uznać je za odręb­ne posta­ci czy nie­zbęd­ne ema­na­cje pozba­wio­nej prze­wod­ni­ka (posia­da­ne­go przez Dan­ta) oso­bo­wo­ści Rolan­do, ale moż­na też potrak­to­wać je jako wytwo­ry gro­te­sko­wej podró­ży autor­ki w głąb samej sie­bie: „Muszę już chó­ral­nie, oral­nie, muszę pisz­czeć już / w trzech posta­ciach, w trzech wygod­nych zapa­chach / Sto­ję na zło­tym trój­no­gu przed tobą, żeby się nie potknąć”. Nie­wy­klu­czo­ne, że tam – nie na wyso­ko­ściach, nie w świe­cie nad­na­tu­ral­nym – znaj­du­je się jej pie­kło, nie­bo i czy­ściec. Nie ule­ga wąt­pli­wo­ści, że istot­ność Bia­łej książ­ki leży w zróż­ni­co­wa­nych moż­li­wo­ściach jej odczy­ta­nia. Nie­któ­rzy zoba­czą w niej rze­czy poważ­ne i donio­słe, ja wolę widzieć bły­sko­tli­wą gro­te­skę.

Anna Wieser, Delta

W opu­bli­ko­wa­nym nakła­dem Woje­wódz­kiej Biblio­te­ki Poezji debiu­tanc­kim tomie Anny Wie­ser war­to zwró­cić uwa­gę na połą­cze­nie okru­cień­stwa i bez­rad­no­ści, ten rys rze­czy­wi­sto­ści skre­ślo­nej przez poet­kę moż­na by obra­zo­wo spro­wa­dzić do fra­zy: „Umiem polo­wać, ale nie umiem jeść”. Mamy w Del­cie do czy­nie­nia zarów­no z bez­względ­no­ścią same­go świa­ta, ale też postać przed­sta­wio­na w utwo­rach Anny Wie­ser wyda­je się dra­ma­tycz­nie roz­pię­ta mię­dzy wła­sną skłon­no­ścią do wyko­ny­wa­nia bestial­skich gestów, a jakąś for­mą czu­łej i ujmu­ją­cej bez­sil­no­ści: „pamię­ta­my cie­pło w nas ale nie wie­my / co z nim zro­bić”. Boha­ter­ka wier­szy Anny Wie­ser to postać zasad­ni­czo pasyw­na, rela­cja obser­wa­tor­ki w jej tek­stach prze­wa­ża nad zapi­sa­mi świad­czą­cy­mi o bez­po­śred­nim uczest­nic­twie w opi­sy­wa­nych zda­rze­niach, wystar­czy spoj­rzeć na fra­zy roz­po­czy­na­ją­ce nie­któ­re wier­sze: „Patrzę jak”, „Moja bab­ka Wale­ria”, „Wszy­scy męż­czyź­ni poszli się prze­brać”, „Był listo­pad”. Tak pra­cu­je opty­ka widza, nie tego, kto oso­bi­ście bie­rze udział w okre­ślo­nych wyda­rze­niach. Cza­sem wyda­je się, jak­by ta dłu­go­trwa­ła pasyw­ność przy­go­to­wa­ła ją na obo­jęt­ne przy­ję­cie gestu wście­kło­ści, na bez­rad­ność w dra­stycz­nym wyda­niu, jak choć­by tu: „Jeśli nie mogę prze­mó­wić / języ­kiem innym niż cia­ło / wchodź i macaj moje kości / Gwałć mnie spo­koj­nie”.

Świat Anny Wie­ser posia­da obse­syj­ne zna­mio­na. Został zacie­śnio­ny. Skon­den­so­wa­ny. Przy­po­mi­na bry­łę, z któ­rej nie moż­na się wydo­stać: „Pod­no­szę wzrok i zawsze tra­fiam / na gru­bą mem­bra­nę bęb­na”. Osa­dze­nie w miej­scu para­dok­sal­nie doty­ka rów­nież ele­men­tów z natu­ry rucho­mych: „Moje ryby pły­ną w odwrot­nych kie­run­kach […] Za każ­dym razem dosię­ga­ją dal­szych wód / i wra­ca­ją jakimś cudem / w to samo miej­sce”. Tak­że posta­ci poja­wia­ją­ce się w wier­szach Anny Wie­ser dotkli­wie doświad­cza­ją tego ogra­ni­cze­nia prze­strze­ni: „Moja mat­ka zamy­ka się w poko­ju / pokój jest w kształ­cie kwa­dra­tu / ma jed­no okno / ale zasło­nię­te”. War­to zauwa­żyć, że ta opre­syj­na wła­ści­wość rze­czy­wi­sto­ści w Del­cie zosta­ła wzmoc­nio­na przez tem­po samych wier­szy: mono­ton­ne, mogło­by przy­po­mi­nać mecha­nicz­ne puka­nie do drzwi. O ile drzwi ist­nie­ją. O ile to wszyst­ko doty­czy świa­ta mate­rial­ne­go. „Na razie sie­dzę w par­ku gra­ni­ce nie sta­wia­ją opo­ru / nie ma wyj­ścia” – zapi­su­je Anna Wie­ser i wte­dy moż­na nabrać co do tego wąt­pli­wo­ści.

Może zatem pro­blem tkwi w bra­ku opo­ru ze stro­ny obiek­tów wystar­cza­ją­co sta­bil­nych, aby w opar­ciu w nie wzmoc­nić się albo je znisz­czyć. W pew­nych sytu­acjach przed­sta­wio­nych w Del­cie to nie­wy­klu­czo­ne. Moż­li­we, że ta kon­den­sa­cja posia­da źró­dła o cha­rak­te­rze wewnętrz­nym, a mate­ria, na któ­rą zosta­ła prze­nie­sio­na, oka­zu­je się zbyt sła­ba, aby wytrzy­mać jej napór. Stąd bie­rze się nie­pew­ność. Zawie­sze­nie. Może to ryzy­kow­ny trop, ale w podob­ny spo­sób James Mat­thew Bar­rie skon­stru­ował postać Pio­tru­sia Pana, któ­ry miał to do sie­bie, że zawsze pozo­sta­wał mię­dzy-pomię­dzy. Lek­tu­ro­we odnie­sie­nia w liry­ce Wie­ser wyda­ją się dia­me­tral­nie odmien­ne, ale mecha­ni­ka funk­cjo­no­wa­nia boha­te­rów w pew­nych zakre­sach pozo­sta­je nie­mal iden­tycz­na. Popa­trz­my: „Gdy­byś mógł pozo­stać jed­no­cze­śnie / w ciem­nym i jasnym poko­ju / wci­snąć pal­ce w szcze­li­nę / gdzie świa­tło prze­cho­dzi przez obręcz / roz­sz­cze­pia się i ciemnieje/”.

„Odwró­ci­łam praw­dę na lewą stro­nę” – zapi­sa­ła Anna Wie­ser. Jej świat został zagęsz­czo­ny do tego stop­nia, że poja­wi­ły się kom­pli­ka­cje doty­czą­ce roz­po­zna­wa­nia ele­men­tar­nych war­to­ści. A co dzie­je się wte­dy, gdy nie posia­da się moż­li­wo­ści roz­po­zna­wa­nia praw­dy i fał­szu? Wte­dy zaczy­na się uda­wać. „Zmie­niam pozy­cję z leżą­cej na sie­dzą­cą i odwrot­nie / uda­ję że piszę uda­ję że słu­cham” – dekla­ru­je Wie­ser, potem doda­je, że nawet „Wody są lodo­wa­te ale potra­fią uda­wać”. Odróż­nia­nie praw­dy od fał­szu nale­ży zosta­wić kazno­dzie­jom. W poezji pięk­ne jest zwłasz­cza to waha­nie, ta wszę­do­byl­ska nie­pew­ność.

Wiersze nominowanych autorów

Wal­de­mar Jocher

to na złe patrzenie (nocą ślepnie wszystko)

wczo­raj księ­życ miał wło­sy, zwi­sa­ją­ce
tuż nad dachem i był dziew­czy­ną, ran­ną
suk­nię zdej­mo­wał przez gło­wę – krwa­wiąc
przy każ­dym wde­chu, więc co robisz noca­mi?

na taką ranę przy­sta­ły moje war­gi, niech zasnę
albo cho­ciaż zapło­nę two­im usy­pia­niem
i to, co nisz­czą oczy – czy ktoś potra­fi unieść,
napra­wić i zdjąć zasło­nę? kie­dy wszyst­ko widać

przez dziu­rę wydrą­żo­ną, w ścia­nie, wyda­je się,
że star­sze ode mnie są tyl­ko two­je war­ko­cze.
tego nie widzisz, tego nie poj­miesz. jedy­nie patrzysz,
a usta parzą, wciąż, moje. ale bez jęku, ale bez bar­wy.

Mał­go­rza­ta Leb­da

osy

puch­nie­my odda­le­ni od domu w brze­zi­nie gdzie
mie­li­śmy zna­leźć schron i kości a weszli­śmy w jądro
przy­ję­li­śmy jad i wybuchł w nas pożar roz­la­ło się słoń­ce

Joan­na Lech

Z braku

Ten kwa­śny zapach – powie­dział, to przede wszyst­kim,
a jesz­cze ścia­ny, zim­no i suche ręce leka­rzy,
któ­re myją po każ­dym doty­ku.

Poza tym nie­bo i wszyst­ko na zewnątrz.

Po paru dniach zaczy­nam rozu­mieć, gdy mówi,
że boi się śnie­gu, że śnią mu się pola maków,
któ­re nigdy nie zakwit­ną ani nie zwięd­ną.

Dawid Majer

HOMO ERECTUS

Krę­gi wod­ne -
w każ­dym wier­szu
po kamie­niu
wstę­po­wa­nie na coraz wyż­sze
abdy­ka­cje,

któ­re sze­ro­kim echem
roz­cho­dzą się
po brze­gach mórz, jezior,
kałuż oraz sta­wów.

Jeże­li zwie­rzę jest w świe­cie
jak woda w wodzie,
czło­wiek jest w świe­cie
jak w wodzie kamień.

Na dnie
każ­dy kamień śni
o byciu wyspą.

Mia­łem sen:
uli­cą idzie nurek,
na koń­cu prze­wo­du
dopro­wa­dza­ją­ce­go tlen
jest lata­wiec,
wyso­ko.

[VII 2001, XII 2005]

Agniesz­ka Mira­hi­na

Żelazo

żela­zo puści­ło i mogę otwo­rzyć oczy, mam gorącz­kę, czu­ję żela­zo,
teraz już sto­pio­ne, nie śpij pro­szę,

mówię żela­zo, siła tego snu, żela­znej obrę­czy, lub żeber jakiejś trum­ny,

daję ci żela­zo żeby prze­pro­wa­dzić cię z góry na dół, od sło­wa do sło­wa,
bar­dzo wąską ścież­ką,

gdy­bym się potknę­ła i powie­dzia­ła ogień, w oka­mgnie­niu wyle­cia­ła­bym
w powie­trze,

muszę więc trzy­mać się ścież­ki, żela­znej siły tych prze­żyć,

w poko­ju, któ­re­go kształt po prze­bu­dze­niu powin­nam była sobie
natych­miast dopo­wie­dzieć,

ale nie zro­bi­łam tego i cały pokój wypchnę­łam na kory­tarz,

skut­kiem cze­go w miej­scu gdzie wcze­śniej był pokój zosta­łam tyl­ko
ja i ciśnie­nie, któ­re we mnie rosło i prze­ro­sło, mnie

moje żela­zne ja, wygię­ło kosmicz­nie i roz­strze­li­ło na kawał­ki,

bie­gnę teraz w tych strzę­pach na skró­ty, żeby jak naj­szyb­ciej do cie­bie
dotrzeć, wybiec ci naprze­ciw, z roz­pę­du wpaść na cie­bie

i nie­chcą­co śmier­tel­nie cię prze­stra­szyć, śni­łaś mi się

Tere­sa Radzie­wicz

* * *

Nie pamię­tam dnia, w któ­rym mat­ka
poda­ro­wa­ła mnie świa­tu, ale umiem
przy­glą­dać się rze­czom pod świa­tło.

Widzę zie­lo­ne aure­ole spo­dzie­wa­ne­go,
mięk­ką zapo­wiedź igieł na modrze­wiach
przy mojej dro­dze; za trzy­dzie­ści lat
ktoś zde­cy­du­je, że zabie­ra­ją zbyt wie­le

powie­trza. Wdy­cham zapach miejsc,
któ­rych cią­gle doty­kam.

Bian­ka Rolan­do

Pieśń czwarta

Love will tear us apart

Oto efekt pry­zma­tu, jed­nak lek­cja fizy­ki
Zja­wi­sko cał­ko­wi­te­go wewnętrz­ne­go odbi­cia
pozwa­la użyć pry­zma­tu jako ide­al­ne­go ele­men­tu
odbi­ja­ją­ce­go świa­tło, mam kąt wyno­szą­cy 62°
kąt mię­dzy ścia­na­mi, gdzie skry­łam reszt­ki
Odro­bi­na miło­sier­dzia ubra­ne­go w pla­sti­ko­we kwia­ty
roz­sz­cze­pi­ła mnie na kil­ka barw, na kil­ka wła­ści­wo­ści
już nie mogła­bym być tyl­ko jako Bian­ka
Muszę już chó­ral­nie, oral­nie, muszę pisz­czeć już
w trzech posta­ciach, w trzech wygod­nych zapa­chach
Sto­ję na zło­tym trój­no­gu przed tobą, żeby się nie potknąć
Jestem teraz jesz­cze bar­dziej zwi­chro­wa­na niż zwy­kle
Moje czar­ne patycz­ki w kon­struk­cji koron­ko­wej
poła­ma­ły nóż­ki, zresz­tą mecha­nik kon­struk­cji to wie
były za sil­ne prze­cią­że­nia na deli­kat­ny mate­riał
Moż­na było się tego spo­dzie­wać od same­go począt­ku
Z prze­ra­że­nia tą kata­stro­fą każ­dy z kolo­rów uciekł
pośpiesz­nie cho­wa­jąc swe atry­bu­ty w zaro­śla
byś nie zauwa­żył, że wszy­scy są nadzy i tacy sła­bi
Sta­łeś jesz­cze przez chwi­lę, a potem z miną znu­dzo­ną
krok za kro­kiem wra­ca­łeś do domu na obiad
pozo­sta­wia­jąc mnie tak bar­dzo inną, poko­lo­ro­wa­ną
Mój pierw­szy kawa­łek scho­wał się w norze jako Nie­me
cze­kał on do wie­czo­ra, by ruszyć na noc­ne łowy i ruję
Dru­gi kawa­łek zna­lazł się pod ściół­ką i przy­tu­lał się
ucie­kał do przy­god­nych fute­rek dają­cych cie­pło
Trze­ci zaś skle­cił sobie gniaz­do z ostrej trzci­ny
Po pew­nym cza­sie zosta­łam wywą­chi­wa­ną
Moje tro­py zna­ły już wszyst­kie dzi­kie zwie­rzę­ta
Bian­ka już nie jestem tu, oto moje trzy ramio­na
Tyl­ko dla two­jej oso­bi­stej pocie­chy
przed­sta­wiam ci: Bian­ca, Bru­na, Blu

Anna Wie­ser

Ja zwierzę

Jestem odwró­co­ne i cią­gnię­te
przed moim domem
Zdej­mij mnie niech nie będę
zwierz drze­wo czło­wiek ja
Ja zwie­rzę
Umiem polo­wać ale nie umiem jeść
dra­pię się widel­cem któ­ry mi wci­skasz
i wyba­czasz nie­po­rad­ność
Pie­lę­gnuj mnie
Piel
Będę kosz­to­wać tyle ile mi wło­żysz do ust
Na razie tyl­ko mi się ule­wasz
nie do znie­sie­nia miło­ścią