Poematy taty

Dla Krzysz­to­fa Siw­czy­ka

1

Teraz, kie­dy XXI wiek w koń­cu się zaczął, może­my spo­koj­nym gło­sem i bez obcia­chu powie­dzieć: pisar­stwo Boh­da­na Zadu­ry nabie­ra kolo­rów. Uro­dzo­ny w 1945 roku poeta prze­żył poko­le­nie „bru­Lio­nu” (Nową Falę też prze­żył, ale to robo­ta dla jakie­goś kan­dy­da­ta na dok­to­ra sino­lo­gii, bo na polo­ni­sty­ce taki temat nie przej­dzie) i z uśmie­chem na twa­rzy wydał wła­śnie Poema­ty, że o „debiu­tanc­kim” tomie wier­szy nie wspo­mnę. Publi­cy­ści „tygo­dni­ków, któ­re mają się za wzór wsze­la­kich cnót i dekla­ru­ją­cych otwar­cie przez duże O”, zaj­mu­ją się szu­ka­niem w mło­dej poezji nowych kan­dy­da­tów do Nobla, brzę­cząc przy tym niczym Marian Krza­klew­ski i Wie­sław Walen­dziak w jed­nym, więc jest raczej pew­ne, że ta poezja nie dotrze do ich raso­wych uszu. Posze­dłem do łazien­ki i popa­trzy­łem na uszy w lustrze. Zado­wo­lo­ny z ich podej­rza­ne­go kształ­tu, po raz kolej­ny wcią­gną­łem kil­ka dłuż­szych kawał­ków Zadu­ry, bo chcia­łem, by ta pięk­na chwi­la trwa­ła przy­naj­mniej do wie­czor­ne­go wyda­nia „Pano­ra­my”. Przy oka­zji zdo­by­łem nie­wą­skie doświad­cze­nie poli­tycz­ne, któ­re zapew­ne przy­da mi się w dal­szych roz­wa­ża­niach natu­ry lite­rac­kiej. Jak­że nie­wie­le trze­ba, by opróż­nić butel­kę coca-coli i zro­bić z niej kok­tajl Moło­to­wa!

2

Fachow­cy z kolo­ro­wych tygo­dni­ków dru­gi aka­pit zaczy­na­ją zazwy­czaj od przy­wo­ła­nia danych o sprze­da­ży, któ­re zde­cy­do­wa­nie rzu­tu­ją na ich ogląd świa­ta. Pisząc o Mar­ci­nie Świe­tlic­kim (bo tak naj­wy­god­niej), powo­łu­ją się na wyni­ki badań prze­pro­wa­dzo­nych na jed­no­oso­bo­wej prób­ce naro­du pol­skie­go, i stwier­dza­ją, że popu­lar­ność poety „spa­da suk­ce­syw­nie”. Przy oka­zji nazy­wa­ją trze­cią pły­tę Świe­tli­ków okrop­ną pod każ­dym wzglę­dem. Tak się, kurza twarz, nie­szczę­śli­wie skła­da, że Per­ły przed wie­prze to naj­lep­sza pły­ta tej gru­py. Trze­ba tyl­ko wyjść poza T. Love i Pink Floyd. Zno­wu idę do łazien­ki (to przez tę coca-colę) i po chwi­li wiem wszyst­ko. Gdy­bym spo­glą­dał na świat przez den­ka od sło­ików, też miał­bym poważ­ne pro­ble­my z opi­sa­niem co cie­kaw­szych wytwo­rów rąk ludz­kich. Przy oka­zji pra­gnę podzię­ko­wać mojej żonie za to, że kaza­ła powie­sić lustro na wyso­ko­ści, któ­ra spra­wia, że muszę się schy­lać, żeby dokład­nie ogo­lić twarz. Czło­wiek nie­wiel­kie­go wzro­stu nie musiał­by gim­na­sty­ko­wać się w tych warun­kach, a jak wia­do­mo, poran­ne gole­nie ma wiel­ki wpływ na resz­tę dnia. W dal­szej czę­ści dru­gie­go aka­pi­tu publi­cy­ści kolo­ro­wych cza­so­pism, w któ­rych cięż­ko odróż­nić rekla­mę od mate­ria­łu redak­cyj­ne­go, stwier­dza­ją zazwy­czaj, że naj­le­piej sprze­da­ją się tomi­ki spraw­dzo­nych auto­rów. Przy oka­zji poda­ją listę: Miłosz, Twar­dow­ski, Zaga­jew­ski, Szym­bor­ska, Róże­wicz. A gdzie Her­bert? I po co tyle lite­rek, kie­dy w zupeł­no­ści wystar­czy Róże­wicz? Spy­taj mili­cjan­ta, mądra­lo. Zaraz potem oka­zu­je się, że ci sami publi­cy­ści pra­cu­ją tak­że na zle­ce­nie Mini­ster­stwa Edu­ka­cji Naro­do­wej, bo strasz­nie ich inte­re­su­je zawar­tość pod­ręcz­ni­ków szkol­nych, któ­re są dla nich (jak wyni­ki sprze­da­ży dla pro­du­cen­ta spraw­dzo­ne­go prosz­ku) jedy­ną prze­pust­ką do wiecz­no­ści. A wiecz­ność wyglą­da mniej wię­cej tak: tra­fia­my w pod­ręcz­ni­ku na por­tret Zeno­na z Wał­brzy­cha, dru­go­rzęd­ne­go poety o orien­ta­cji bar­ba­rzyń­sko-homo­sek­su­al­nej, aktyw­ne­go w trze­ciej poło­wie XVII wie­ku (trze­ciej, trze­ciej), wydłu­bu­je­my mu oczy dłu­go­pi­sem, na następ­nej kart­ce rysu­je­my na wyso­ko­ści oczu Zeno­na dwa nie­wiel­kie punk­ci­ki, przy­kła­da­my kart­kę z Zeno­nem do kart­ki z punk­ci­ka­mi i poru­sza­my nią w pra­wo i w lewo, albo w górę i w dół, zmu­sza­jąc naszą kole­żan­kę z ław­ki do per­li­ste­go śmie­chu, któ­ry nie tyl­ko świad­czy o jej poczu­ciu humo­ru, ale jest tak­że wyraź­ną zachę­tą do ścią­gnię­cia z niej maj­tek. Po lek­cjach uda­je­my się z kole­żan­ką na balan­gę do zaprzy­jaź­nio­ne­go syna współ­wła­ści­cie­la hur­tow­ni ksią­żek, gdzie zapo­mi­na­my o Zeno­nie z Wał­brzy­cha. Nic dziw­ne­go, że rząd III RP uwie­rzył w kom­pu­ter, zapo­mi­na­jąc jed­nak, że zdol­ny gim­na­zja­li­sta bez tru­du dopa­su­je gło­wę Marii Konop­nic­kiej do kształt­ne­go tor­su (z buj­nie owło­sio­nym łonem i sto­sow­ny­mi balo­na­mi, oczy­wi­ście) dorod­nej szes­nast­ki z Ham­bur­ga (daj­my na to, oczy­wi­ście). W przy­pad­ku Zeno­na z Wał­brzy­cha opie­ram się na wie­lo­let­nich i solid­nych bada­niach, a Marię Konop­nic­ką spo­ty­ka­ły już więk­sze nie­szczę­ścia. O czym jesz­cze piszą waż­ni auto­rzy w waż­nych tygo­dni­kach, zanim przej­dą do sed­na? O tym, że mło­dy poeta to taki, co nie prze­kro­czył czter­dziest­ki. O tym, że kote­rie i śro­do­wi­ska ist­nia­ły od zawsze. O tym, że nie­któ­rym poetom uda­je się cza­sem wydać bar­dzo dobrą książ­kę, ale waż­ny autor nie może o niej napi­sać do waż­ne­go tygo­dni­ka, bo ma pil­niej­sze spra­wy na gło­wie. O tym, że wie­dzą, jak powin­na wyglą­dać kry­ty­ka lite­rac­ka. I o bra­ku alter­na­tyw­nej pro­po­zy­cji. Ponie­waż Boh­dan Zadu­ra, podob­nie jak „mło­dzi poeci”, któ­rych prze­żył, nie został „auto­rem best­sel­le­ro­wym”, nie nagrał pły­ty i nie tra­fił do pod­ręcz­ni­ków, dam już sobie spo­kój z dru­gim aka­pi­tem i czym prę­dzej przej­dę do trze­cie­go.

3

Czy w tych nie­cie­ka­wych oko­licz­no­ściach przy­ro­dy dłuż­sze utwo­ry poetyc­kie Zadu­ry mogą komuś popra­wić nastrój?

4

Czy to praw­da, że w naszej lite­ra­tu­rze okre­su wol­no­ści nic wiel­kie­go się nie sta­ło? Czy wzglę­dy finan­so­we i pre­sti­żo­we rze­czy­wi­ście są moto­rem wszel­kie­go dzia­ła­nia? Czy poli­ty­ka ma wpływ na lite­ra­tu­rę? Czy Mar­cel Reich-Ranic­ki miał rację? Czy kry­ty­ka lite­rac­ka czy­ni­ła swo­ją powin­ność w prze­ko­na­niu, iż oto dzi­siaj lite­ra­tu­ra pol­ska roz­wi­ja się w sta­nie per­ma­nent­nej rewo­lu­cji? Co otrzy­ma­li­śmy w spad­ku po XIX wie­ku, a co po Pol­sce Ludo­wej? Popyt i podaż? Co na to pra­sa, radio i tele­wi­zja? Gdzie jest moja sutan­na? Gdzie jest mój note­sik? Dla­cze­go w tym tygo­dniu poszło tyl­ko tysiąc egzem­pla­rzy moich zapi­sków? Dla­cze­go pani z radia nie zadzwo­ni­ła w spra­wie wier­sza na nie­dzie­lę? Czy pisarz jest wycho­waw­cą naro­du? Czy rze­czy­wi­ście lite­ra­tu­rę lat dzie­więć­dzie­sią­tych XX wie­ku odno­si się tyl­ko do lite­ra­tu­ry lat dzie­więć­dzie­sią­tych XX wie­ku? Co z duchem nie­uf­no­ści? Czy rze­czy­wi­ście wszy­scy podo­ba­ją się wszyst­kim? Czy mło­dzi biją sta­rych? Czy sta­rzy zawsze muszą posłu­gi­wać się kija­mi fir­my Coelho&Wharton? Co na to fir­ma Tokarczuk&Chwin, pro­du­cent krąż­ków? Dla­cze­go pier­si Praw­dy wiot­cze­ją na naszych oczach? 4 czerw­ca 1989 roku?

5

Czy mam powtó­rzyć pyta­nie?

6

Nie trze­ba.
Mogą.