Poezja z nagrodami: Raport wojenny

W jakich oko­licz­no­ściach powsta­wa­ła nagro­dzo­na książ­ka?

Raport wojen­ny powsta­wał dwa razy. Raz jako arkusz w któ­rymś „Poło­wie” – pamię­tam, że w tam­tym kon­kur­sie nale­ża­ło zło­żyć kil­ka­na­ście wier­szy i wte­dy zabra­kło mi jed­ne­go, nie mogłam się zde­cy­do­wać na wmon­to­wa­nie w tam­ten układ ostat­nie­go tek­stu, więc w koń­cu zre­zy­gno­wa­łam.  Po raz dru­gi zebra­łam swo­je tek­sty wio­sną zeszłe­go roku, pod wpły­wem Dawi­da Mate­usza, któ­re­go znam jesz­cze sprzed ponad dzie­się­ciu lat i któ­re­mu zale­ża­ło na tym, żeby moje tek­sty poka­zać wresz­cie świa­tu. To było kil­ka dni, w któ­rych tro­chę cofa­łam się w cza­sie, do momen­tu kie­dy pisa­łam i pró­bo­wa­łam dotrzeć do tre­ści war­tych tego, żeby z nimi dotrzeć do ludzi. Obser­wo­wa­łam, jak zmie­ni­ło się moje rozu­mie­nie tego, po co jest poezja i dla­cze­go ktoś mógł­by w mojej książ­ce zna­leźć coś waż­ne­go dla sie­bie.

Jak waż­na w Two­jej twór­czo­ści jest wła­śnie ta książ­ka?

Raport w dużej mie­rze zamy­ka jakiś etap – nie wiem, na ile to się spraw­dzi w prak­ty­ce, ale chy­ba osta­tecz­nie zako­do­wa­łam w nim pewien obszar lęków i poszu­ki­wań, do któ­re­go nie chcia­ła­bym musieć wra­cać. Od cza­su powsta­nia tek­stów, mam wra­że­nie, wie­le uda­ło mi się prze­pra­co­wać, zna­la­złam spo­kój na bar­dzo wie­lu pozio­mach. Lęki nazwa­ne po imie­niu i opi­sa­ne sta­ją się łatwiej­sze do opa­no­wa­nia. Z dru­giej stro­ny jestem zasko­czo­na jej odbio­rem – to, co teraz się dzie­je wokół Rapor­tu poka­zu­je mi, że są dooko­ła mnie (a nawet dalej, tam, gdzie się tego nie spo­dzie­wa­łam) ludzie anga­żu­ją­cy się w jej prze­kaz i tym samym bliż­si mi, niż mogłam przy­pusz­czać. To doda­je otu­chy – kie­dyś mia­łam wra­że­nie, że mój prze­kaz jest dostęp­ny tyl­ko dla bar­dzo nie­licz­nej gru­py, że nie znaj­dzie „zasto­so­wa­nia”, że nie przyj­mie się w main­stre­amie.

Czy dzi­siaj ta książ­ka jest wciąż aktu­al­na? Czy wów­czas tra­fi­ła na swój czas?

Chcia­ła­bym żeby nie była. Jed­nak to, o czym mówi, nie jest ani dobrą, ani krze­pią­cą tre­ścią. Raport nie opi­su­je świa­ta, jaki chcia­ła­bym widzieć. Z dru­giej stro­ny oba­wiam się, że jest i że wie­le z zawar­tych w niej obser­wa­cji będzie jesz­cze dłu­go obo­wią­zy­wać. Ale kie­dy pisa­łam swo­je wier­sze, wie­le z nich było krzy­kiem pozba­wio­nej opar­cia jed­nost­ki, a teraz moż­na zary­zy­ko­wać stwier­dze­nie, że dzię­ki kolej­nym odczy­ta­niom książ­ki ta jed­nost­ka sta­je się dużo mniej samot­na.

 Twój ulu­bio­ny wiersz z tej książ­ki i dla­cze­go aku­rat ten?

Baj­ka w prosz­ku. To jest zapa­ko­wa­ny w prze­ko­nu­ją­cą for­mę prze­kaz miło­ści w czy­stej posta­ci. Coś, co bar­dzo trud­no powie­dzieć języ­kiem poetyc­kim bez pato­su i prze­sad­nej tkli­wo­ści. Prze­myt dobra na salo­ny, do tego okra­szo­ny jakąś dur­ną rymo­wan­ką, któ­ry kupu­jesz w pakie­cie z całą masą cięż­kich tre­ści znaj­du­ją­cych się w książ­ce wcze­śniej, i jeśli jest ci cięż­ko, możesz się pod­nieść albo wła­śnie zapaść – odpo­cząć, oswo­ić lęki i zna­leźć w tym wszyst­kim jakiś sens, nie pozwa­la­ją­cy zała­mać się mimo tego, co dzie­je się dooko­ła. Poma­ga pozbie­rać się wobec nie­czu­ło­ści całe­go świa­ta i poka­zu­je, że gdzieś bli­sko jest jakieś świa­tło, że życie się jesz­cze nie koń­czy.

Czy otrzy­ma­nie nagro­dy zmie­ni­ło coś w Two­im pisa­niu?   

Jesz­cze nie wiem, ale każ­dy dowód na to, że jestem czy­ta­na daje mi tro­chę wię­cej odwa­gi, wia­ry w to, że mam coś do powie­dze­nia. Jesz­cze szu­kam klu­czy do swo­je­go pisa­nia, jesz­cze się waham, co powin­nam, a cze­go nie powin­nam robić, co w moim widze­niu świa­ta może być istot­ne dla innych – to chy­ba waż­ne, bez tego pisa­nie nie ma sen­su.

Któ­ra nomi­no­wa­na wów­czas książ­ka jest dla Cie­bie waż­na i dla­cze­go?  

Już wyda­nie książ­ki było dla mnie wynu­rze­niem na powierzch­nię – od wie­lu lat nie śle­dzi­łam tego, co się dzie­je „na ryn­ku” – ostat­nie mie­sią­ce są dla mnie cza­sem roz­ma­itych odkryć – od bli­skiej mi wraż­li­wo­ści Ilo­ny Wit­kow­skiej, przez onie­śmie­la­ją­co inte­li­gent­ne pisa­nie Jerze­go Jar­nie­wi­cza i Mar­ty Pod­gór­nik, po powro­ty poza kon­kur­sa­mi: do czy­ta­nia Dawi­da Mate­usza i Jan­ka Radwań­skie­go. Nie umiem przy tym myśleć w kate­go­riach nomi­na­cji i ran­kin­gów. Mam jesz­cze bar­dzo wie­le do nad­ro­bie­nia, więc wolę sku­pić się na sło­wach.

Nad czym obec­nie pra­cu­jesz?

Zasta­na­wiam się, jak namó­wić moje­go wydaw­cę na pewien pro­jekt w obsza­rze pro­zy non-fic­tion… Nie cho­dzi tym razem o moje pisa­nie – cho­dzi za mną pomysł redak­tor­ski: wskrze­sze­nie zapo­mnia­nej, a w nie­któ­rych krę­gach zupeł­nie nie­zna­nej książ­ki, jaką są Misty­cy i nar­ko­ma­ni Woj­cie­cha „Tar­za­na” Micha­lew­skie­go. To było tak, że kie­dyś chcia­łam opo­wie­dzieć o książ­ce, a może raczej, opo­wia­da­łam o niej, ale oka­za­ło się że nikt jej nie czy­tał, mimo że przez jakiś czas funk­cjo­no­wa­ła na ryn­ku.

 Misty­cy i nar­ko­ma­ni zosta­li wyda­ni po raz pierw­szy na począt­ku lat dzie­więć­dzie­sią­tych, a po raz dru­gi, w zmie­nio­nej for­mie ze wstę­pem Bar­tło­mie­ja Dobro­czyń­skie­go oko­ło dwu­ty­sięcz­ne­go roku. Oba wyda­nia były bar­dzo niszo­we – pla­no­wa­ne i postrze­ga­ne bar­dziej jako publi­ka­cje „śro­do­wi­sko­we”, ewen­tu­al­nie jako źró­dło histo­rycz­ne. Ich zasięg był bar­dzo mały, a recep­cja spro­wa­dza­ła się przede wszyst­kim do deko­do­wa­nia war­stwy nar­ra­cyj­nej, ponie­waż boha­te­ra­mi powie­ści były oso­by mają­ce wśród hipi­sów swo­ją ran­gę i sta­tus żywej legen­dy (jeśli nie żywej ska­mie­li­ny). Z wie­lu wzglę­dów mia­ło to sens – Tar­zan opi­sał w Misty­kach zupeł­nie ende­micz­ne zja­wi­sko, jakim był ruch hipi­sow­ski na tere­nach blo­ku wschod­nie­go. Z dru­giej stro­ny – miej­sce wyda­nia i aura ota­cza­ją­ca tę książ­kę zna­czą­co ogra­ni­czy­ły jej poten­cjał i zubo­ży­ły odczy­ta­nie. Bo to jest praw­dzi­wa k s i ą ż k a, a nie tyl­ko zbiór aneg­dot, za jaki ją się uwa­ża.

Śro­do­wi­sko hipi­sów opi­sa­ne w niej sta­no­wi uni­wer­sal­ną figu­rę mikro­ko­smo­su, prze­kła­dal­ne­go w swo­jej natu­rze na wie­le innych (jeden z bar­dziej ana­lo­gicz­nych to świa­tek lite­rac­ki). Zbio­ro­wość opi­sa­na przez Tar­za­na przy­gar­nia i wchła­nia cały zakres spo­łecz­nych ano­ma­lii, chro­niąc i nisz­cząc jed­nost­ki o wyjąt­ko­wych wła­ści­wo­ściach. Poka­zu­je prze­krój ludz­kich inte­rak­cji, ale przede wszyst­kim jest histo­rią o kształ­to­wa­niu się oso­bo­wo­ści i jej rela­cji ze świa­tem – tym praw­dzi­wym, tym meta­fi­zycz­nym i zupeł­nie uro­jo­nym. Jej prze­kaz, dla mnie zupeł­nie for­ma­cyj­ny, mówi o obo­wiąz­ku poszu­ki­wa­nia, zada­wa­nia pytań, o tym, że żad­na sytu­acja życio­wa ani spo­łecz­na nie zwal­nia od filo­zo­ficz­ne­go namy­słu, wąt­pli­wo­ści, okre­śla­nia sie­bie wobec cywi­li­za­cji i abso­lu­tu (o ile uzna­je się jego ist­nie­nie). Chcia­ła­bym poka­zać Misty­ków świa­tu choć­by po to, żeby ktoś popa­trzył na nich moimi ocza­mi i zasta­no­wił się nad tą książ­ką z takiej per­spek­ty­wy. Wyda­je mi się, że jej obec­na niszo­wość jest dla niej sza­le­nie krzyw­dzą­ca. Nie wiem, co wynik­nie z tego pomy­słu, ale czu­ję, że nie­pod­ję­cie pró­by było­by wiel­ką stra­tą.