Pomiędzy dźwiękami

“(…) ci, któ­rych los rzu­cił, jak mnie, pomię­dzy dźwię­ki” – napi­sa­łam w jed­nym z tek­stów w Obcych sta­nach. Moja emi­gra­cja do USA była bar­dziej wyni­kiem splo­tu róż­nych przy­pad­ko­wych oko­licz­no­ści niż świa­do­me­go wybo­ru. Chy­ba dla­te­go, mimo że od ponad dwu­dzie­stu lat miesz­kam w anglo­ję­zycz­nej prze­strze­ni, mimo że pra­cu­ję, bawię się, myślę i czę­sto śnię po angiel­sku, dla więk­szo­ści moje­go twór­cze­go pisa­nia wybra­łam język pol­ski. W prak­ty­ce ozna­cza to, że prze­kład jest nie­mal sta­łą czę­ścią moje­go pro­ce­su twór­cze­go. Wyda­rze­nia, któ­re prze­ży­łam lub zaob­ser­wo­wa­łam w języ­ku angiel­skim, „prze­ra­biam” na język pol­ski. A to mozol­na pra­ca. Nie wszyst­ko przy­cho­dzi natu­ral­nie. Wyszu­ku­ję zapo­mnia­ne sło­wa, nazwy lub związ­ki fra­ze­olo­gicz­ne w słow­ni­kach; czę­sto wal­czę, żeby wyrwać się z jakie­goś obce­go ryt­mu mowy, któ­ry sta­ra się zawłasz­czyć moje pol­skie zda­nia; cza­sem tra­cę roze­zna­nie w tym, co jest obce, a co nie. Zmę­czo­na tymi zma­ga­nia­mi, prze­kli­nam i pytam sama sie­bie: „Dla­cze­go to sobie robię?” Nie­rzad­ko pyta­ją mnie też o to inni, szcze­gól­nie Ame­ry­ka­nie, któ­rym trud­no zro­zu­mieć moją dobo­ro­wol­ną rezy­gna­cję z korzy­ści, jakie przy­no­si pisa­nie po angiel­sku. Zwy­kle odpo­wia­dam im, że pisząc po pol­sku, zysku­ję jakąś for­mę obec­no­ści w Pol­sce, rów­no­le­głą do mojej fizycz­nej obec­no­ści w Ame­ry­ce. Wyemi­gro­wa­łam z kra­ju, ale nie chcę wyemi­gro­wać z języ­ka. W myślach dopo­wia­dam jesz­cze, że ryt­my języ­ka, w któ­rym zado­mo­wi­łam się jako doro­sła, nigdy nie wywo­ła­ją we mnie takich twór­czych eks­taz, jakie potra­fi wzbu­dzić rytm języ­ka dzie­ciń­stwa.

Ale jest jesz­cze jed­na korzyść takie­go two­rze­nia „w prze­kła­dzie”: poczu­cie wol­no­ści, jakie przy­no­si akt zacie­ra­nia gra­nic. Kil­ka razy zda­rzy­ło mi się napi­sać tekst w jed­nym języ­ku, potem prze­tłu­ma­czyć go w cało­ści lub w czę­ści na dru­gi, potem znów czę­ścio­wo na ten pierw­szy i pra­co­wać tak nad tek­stem, aż nie spo­sób było okre­ślić, co jest w tym przy­pad­ku języ­kiem ory­gi­na­łu. Uwiel­biam alche­mię tego pro­ce­su. Uwiel­biam, kie­dy języ­ki zle­wa­ją się w jed­no, obja­wia­jąc swo­ją natu­rę jako część jed­ne­go bytu. Przy­po­mi­nam sobie wte­dy, że tak napraw­dę nie muszę przed nikim się tłu­ma­czyć, dla­cze­go two­rzę po pol­sku czy po angiel­sku ani mar­twić się, czy jeden język nie wchło­nął w sie­bie ryt­mów dru­gie­go. Może wystar­czy powie­dzieć, że two­rzę w języ­ku, a to już samo w sobie jest aktem prze­kła­du świa­ta.

Moje pra­gnie­nie zacie­ra­nia gra­nic doty­czy tak­że tzw. „gatun­ków” pisar­stwa. Ponie­waż pra­cu­ję w ame­ry­kań­skim śro­do­wi­sku aka­de­mic­kim, gdzie tra­dy­cyj­nie, nawet w sfe­rze cre­ati­ve wri­ting, obo­wią­zu­je podział na dys­cy­pli­ny i spe­cja­li­za­cje, nie­raz czu­ję cichą pre­sję moje­go oto­cze­nia, bym dała się zaszu­flad­ko­wać.

– Określ się wresz­cie – lata­mi mówił mi jakiś wewnętrz­ny głos, chy­ba pod wpły­wem kate­go­rii, któ­re widy­wa­łam na stro­nach uni­wer­sy­te­tów, wydaw­nictw aka­de­mic­kich i pro­fe­sjo­nal­nych orga­ni­za­cji. – Jesteś naukow­czy­nią, tłu­macz­ką czy pisar­ką? A jeśli pisar­ką, to piszesz fik­cję czy nie­fik­cję? Chy­ba nie myślisz, żeby przy tym wszyst­kim flir­to­wać tak­że z poezją?

Dopie­ro przy pisa­niu Obcych sta­nów posta­no­wi­łam zigno­ro­wać szu­flad­ki i ode­tchnąć. Pew­nie w koń­cu doj­rza­łam, a może wszy­scy doj­rze­li­śmy, bo kate­go­rie, na stro­nach, któ­re prze­glą­da­łam, tak­że zaczę­ły się roz­luź­niać. Już żaden głos nie kazał mi się okre­ślać.

– Po pro­stu pisz – mówił tyl­ko.

W Obcych sta­nach jestem cała – ja-pisar­ka tek­stów nauko­wych i kry­tycz­nych, ja-tłu­macz­ka, ja-twór­czy­ni fik­cji, ja-pisar­ka nie­fik­cji, ja-poet­ka. Jed­na z moich ulu­bio­nych auto­rek ame­ry­kań­skich, Leslie Mar­mon Sil­ko, napi­sa­ła kie­dyś, że w tra­dy­cji Indian Lagu­na Pueblo, z któ­rej pocho­dzi, wszyst­kie prze­ja­wy „two­rze­nia w języ­ku” okre­śla się tyl­ko jed­nym sło­wem: „a tel­ling” – „mówie­nie”. W Obcych sta­nach po pro­stu mówię. Mówię o moim świe­cie, tym pomię­dzy dźwię­ka­mi. Nie zasta­na­wiaj­cie się, gdzie mnie przy­pi­sać. Jedy­nie mnie posłu­chaj­cie.