W poszukiwaniu innej gramatyki

Spró­buj­my to roz­ry­so­wać, będzie nam łatwiej – po pierw­sze mamy do czy­nie­nia z języ­ko­znaw­cą. I nawią­zu­ję tutaj nie tyl­ko do pro­fe­sji nauko­wej, któ­rą para się Mar­cin Pod­la­ski, dok­to­rant na UMK w Toru­niu, spe­cja­li­sta i jeden z trzech w Pol­sce fascy­na­tów języ­ka sta­ro-cer­kiew­no-sło­wiań­skie­go. W roz­mo­wie z Anto­ni­ną Tosiek Pod­la­ski opo­wia­da o dro­dze, jaką prze­szedł – od lice­al­ne­go lese­ra ole­wa­ją­ce­go naukę i nie­pla­nu­ją­ce­go pój­ścia na stu­dia, do zafik­so­wa­ne­go na punk­cie scs‑u stu­den­ta: naj­pierw I i II, póź­niej III stop­nia. Ta bła­ha, zda­wa­ło­by się, infor­ma­cja oka­zu­je się istot­na w odczy­ta­niu i zro­zu­mie­niu (tudzież: nawią­za­niu poro­zu­mie­nia) z Pod­la­skim-poetą, zafik­so­wa­nym na pew­nych pier­wot­nych moż­li­wo­ściach języ­ka i poszu­ki­wa­niu innej gra­ma­ty­ki, któ­ra mu wystar­czy, któ­ra zaspo­koi jego potrze­by wyra­zu.

I tutaj po dru­gie – język schi­zo­fre­ni­ków, fascy­na­cja schi­zo­fre­nią jako jed­nost­ką cho­ro­bo­wą, a tak­że fascy­na­cja języ­kiem dotknię­tych tą cho­ro­bą − języ­kiem spe­cy­ficz­nym, opie­ra­ją­cym się czę­sto na echo­la­liach i swo­istych prze­su­nię­ciach seman­tycz­nych. Arty­stycz­na fascy­na­cja tym tema­tem nie jest niczym nowym w histo­rii lite­ra­tu­ry, cze­go toru­nia­nin jest świa­dom. Co nam zapo­wia­da, a co obie­cu­je Pod­la­ski? We wspo­mnia­nej roz­mo­wie twier­dzi, że jest w sta­nie wejść w rolę i język oso­by cho­ru­ją­cej na spek­trum okre­śla­ne w kla­sy­fi­ka­cji WHO ICD-10 jako F.20.

Jest to ryzy­kow­na teza i cie­ka­wy temat do roz­mów ze spe­cja­li­stą w dzie­dzi­nie. Tutaj posta­raj­my się jed­nak sku­pić na lite­rac­kich efek­tach tych poszu­ki­wań – co zatem od Pod­la­skie­go, poetyc­kie­go eks­pe­ry­men­ta­to­ra, osta­tecz­nie dosta­je­my?

Dosta­je­my trze­cie: tutaj nic nie jest popraw­nie. To, co wyróż­nia auto­ra Trzy­stu cytryn do trze­ciej potę­gi tygry­sa, to z pew­no­ścią fakt, że w prze­ci­wień­stwie do wie­lu rówie­śni­ków ostat­nie, co moż­na o nim powie­dzieć, to nazwać go poetą popraw­nym albo korzy­sta­ją­cym z bez­piecz­nych fore­mek, w któ­rych sta­ra się sprze­dać nam swo­je tre­ści. Pod­la­ski ryzy­ku­je i to bar­dzo dużo. Świa­dom wywrot­ki, któ­ra może go spo­tkać na każ­dym kro­ku, idzie w to jak w dym i mamy tu do czy­nie­nia z poetą bar­dziej po Rybic­kim niż Różyc­kim, poetą tri­pu, sto­ne­ra, rejo­nów dziw­nych i eks­pe­ry­men­tów nie­bez­piecz­nych. Nie jest łatwo po tak krót­kiej prób­ce jed­no­znacz­nie stwier­dzić, co spró­bu­je nam sprze­dać Pod­la­ski w peł­no­praw­nym debiu­cie poetyc­kim oraz jakie będą dłu­go­fa­lo­we efek­ty tych kar­ko­łom­nych wyzwań rzu­ca­nych gra­ma­ty­ce i zdro­we­mu roz­sąd­ko­wi. Jestem jed­nak w stu pro­cen­tach prze­ko­na­ny, że mamy tutaj do czy­nie­nia z poetą, któ­ry dosko­na­le wie, czym się róż­ni odwa­ga od głu­po­ty: kon­se­kwen­cja­mi. Jestem rów­nież prze­ko­na­ny, że nie jest to pró­ba wpi­sa­nia się w mod­ne ostat­ni­mi cza­su spo­so­by fra­zo­wa­nia dziw­ne­go, a poety­ka Pod­la­skie­go wyni­ka z wred­nej natu­ry, któ­rą obda­rzy­ła go rze­czy­wi­stość – z natu­ry bun­tow­ni­ka, eks­pe­ry­men­ta­to­ra i kogoś, kto zawsze będzie pod­wa­żał łatwe roz­wią­za­nia i szyb­kie efek­ty.

Takich ludzi nam trze­ba – chcia­ło­by się rzu­cić − trze­ba nam takich waria­tów, szcze­gól­nie świa­do­mych swo­je­go sza­leń­stwa i trud­no­ści obra­nej przez nich samych dro­gi. Liry­ka pol­ska w koń­cu dru­giej deka­dy XXI wie­ku wcho­dzi w rejo­ny, w któ­rych nie była chy­ba nigdy, w rejo­ny skraj­ne­go eks­pe­ry­men­tu i fazy. Co z tego wszyst­kie­go zosta­nie, oce­ni już histo­ria lite­ra­tu­ry i ci co po nas. Tym­cza­sem dosta­je­my wier­sze Mar­ci­na Pod­la­skie­go, któ­ry w ten nurt mimo­cho­dem się wpi­su­je, dosta­je­my poetę, po któ­rym ostat­nie, cze­go może­my się spo­dzie­wać, to bez­piecz­ne, uła­dzo­ne trzy­nast­ki z grzecz­nie wymie­rzo­ną śred­niów­ką. Dosta­je­my poetę lite­rac­kiej przy­go­dy – i bar­dzo dobrze, bo wła­śnie tacy są zde­cy­do­wa­nie naj­cie­kaw­si. A jeże­li komu­kol­wiek może­my zaufać w tych nie­pew­nych cza­sach, to tyl­ko i wyłącz­nie takim sza­leń­com.