„Prywatne perpetuum mobile”. O wierszach Oliwii Betcher

„za dużo widzia­łam u tak zwa­nych kole­gów
po fachu.”
Oli­wia Bet­cher, „Powrot­ny”

Nie bar­dzo potra­fię się zabrać do pisa­nia o wier­szach Oli­wii Bet­cher. Szcze­rze mówiąc, wolę je czy­tać, a z ich autor­ką wymie­niać pry­wat­ne listy. Są pięk­ne; nie zdra­dzam tutaj mam nadzie­ję tajem­ni­cy kore­spon­den­cji, chcę tyl­ko powie­dzieć, że w śro­do­wi­sku debiu­tu­ją­cych pisa­rzy zdu­mie­wa­ją­co rzad­ko moż­na spo­tkać się z tzw. sza­cun­kiem dla pol­sz­czy­zny, rza­dziej jesz­cze z dwo­isto­ścią naj­istot­niej­szą – prok­to­ko­ope­ra­cją powa­gi i dystan­su, czy jak kto chce, ckli­wo­ści i iro­nii. Oli­wia Bet­cher bowiem zawsze i całą sobą mówi wier­szem, w roz­mo­wie, w mej­lu, na warsz­ta­tach lite­rac­kich – to ta sama oso­ba, język pięk­nie toż­sa­my. Oso­ba, jak i wier­sze, wzbu­dza­ją­ca emo­cje, czę­sto iry­tu­ją­ca, zbyt roz­ga­da­na, prze­mą­drza­ła nad wyraz. Jed­nak ja jej wie­rzę i za fasa­do­wą pew­no­ścią sie­bie znaj­du­ję nie­zwy­kłą wraż­li­wość. I nie­zwy­kłą, stra­ceń­czą nie­co, i nie­co pomy­lo­ną, odwa­gę.

Czy płyn­ność mowy, łatwość pisa­nia, zdol­ność empa­tii języ­ko­wej przy jed­no­cze­snym sza­fo­wa­niu kon­fe­sją, to tram­po­li­na gra­fo­ma­nii, czy tele­graf łączą­cy nad­wraż­li­wą, pod­to­pio­ną łódź pod­wod­ną jed­nost­ki ze świa­tem? Nie mnie oce­niać. Mam do tych wier­szy (mam do wszyst­kich wier­szy, żeby nie było) podej­ście bar­dziej emo­cjo­nal­ne niż kry­tycz­ne. Uprasz­cza­jąc – czy­ta­łam je naj­pierw ser­cem, potem gło­wą. I w tej kolej­no­ści (sło­wo dwo­istość jest zna­mien­ne w mojej rela­cji z tek­sta­mi autor­ki, co wyja­śnię wkrót­ce) wypo­wiem kil­ka napraw­dę nie­zo­bo­wią­zu­ją­cych zdań.

Ser­ce pod­po­wia­da, każe zapy­tać, co kryć się może za per­wer­syj­ną wręcz żywot­no­ścią języ­ka, kieł­zna­ną przez świa­do­mość ulot­no­ści i ram­ko­wa­to­ści for­my? Taka cwa­na, czy taka wyra­cho­wa­na, czy tak nie­dba­ją­ca (ale wszyst­ko to pozor­ne roz­po­zna­nia) autor­ska kre­acja? Jeśli kału­żę pseu­do­kry­tycz­no­li­te­rac­kich roz­po­znań spro­wa­dzić do pro­stych opo­zy­cji, nie mamy tu z pew­no­ścią do czy­nie­nia z przed­sta­wi­ciel­ką „poezji uwol­nio­nej wyobraź­ni”, ale też na „kla­sy­cyzm”, „neo­lin­gwizm”, „bana­lizm” czy „kamp” mi to nie wyglą­da. Zatem co? Post­mo­der­nizm? Bli­ska była­bym ugo­dzie z taką ety­kiet­ką, wygod­ną, pustą i pojem­ną zara­zem, pozwa­la­ją­cą na dowol­ne, w zależ­no­ści od pre­fe­ren­cji i humo­ru potrak­to­wa­nie tek­stów, gdy­by nie ser­ce, któ­re mówi: ona pisze na praw­dę. Na praw­dę chwi­lo­wą, zmien­ną, rów­no­le­głą, bo – prze­cież żad­na inna nie ist­nie­je. Pro­wa­dzi dzien­nik nie tyle zda­rzeń, co ich wewnętrz­nych odbić. Ona nie chce „robić lite­ra­tu­ry”, ona zwy­czaj­nie musi jej uży­wać jako swe­go rodza­ju ciśnie­nio­mie­rza, wykry­wa­cza, sona­ru. Tyl­ko mówiąc sobą, może się dowie­dzieć o sobie. Ona nie mówi do mnie, ja tyl­ko przy­pad­kiem wcho­dzę na jej czę­sto­tli­wość; nie zabra­nia tego, ale i o to nie zabie­ga. Mówi do sie­bie, sobą, o sobie. Czy da się bar­dziej szcze­rze powie­dzieć o świe­cie?

Wspo­mi­nam Bau­dril­lar­dow­ską „dwo­istość”, owa jest bowiem wpi­sa­na nie tyle w wier­sze Oli­wii Bet­cher, co w ich odbiór. No wła­śnie. Pisa­nie-czy­ta­nie. Zaufa­nie-scep­ty­cyzm. Empa­tia-ego­cen­tryzm. Zauro­cze­nie-nie­uf­ność. Ser­ce-gło­wa. To posłu­chaj­my, dla odmia­ny, gło­wy. Gło­wa stu­dzi zapał ser­ca: to są po pro­stu nie­źle skro­jo­ne wier­sze na uni­wer­sal­ne tema­ty (przez uni­wer­sal­ne poj­mu­ję tu uni­wer­sal­ne, nie uni­wer­sy­tec­kie), wier­sze z moc­nym żeń­skim pod­mio­tem lirycz­nym, kon­kret­nym rekwi­zy­to­rium, buń­czucz­nym, mło­dzień­czym bra­kiem wąt­pli­wo­ści. Pod­miot lirycz­ny wyda­je rze­czy­wi­sto­ści cen­zur­kę. Na ład­nie pod­ro­bio­nym papie­rze fir­mo­wym. Pod­miot lirycz­ny odże­gnu­je się jed­nak od tego, co go stwa­rza.

Ser­ce zari­po­stu­je: wła­śnie o tym są te wier­sze. Roland Bar­thes rze­cze: „zaj­mu­ję się języ­kiem, bo mnie rani lub uwo­dzi”. Mogę dopo­wie­dzieć mu sło­wa­mi z wier­sza Oli­wii Bet­cher: „zawsze prze­gry­wam, bo znaj­du­ję powo­dy. i patrzę”.