Przekład wewnętrzny – uwaga wstępna do wierszy Kuby Pszoniaka

Mówić – to mało. Zdol­ność języ­ko­wa jest cechą imma­nent­ną orga­ni­zmów ludz­kich. Każ­dy coś mówi. Ogól­nie rzecz bio­rąc, jak wie­my, mówi się. Na ogół za wie­le.

Mówić po jakie­muś – to mało. Każ­dy się gdzieś uro­dził i każ­de­mu przy­pa­dło w udzia­le jakieś lokal­nie sfa­bry­ko­wa­ne komu­ni­ka­cyj­ne narzę­dzie. Wystar­czy otwo­rzyć usta, wydać dźwięk. Jest sobie język pol­ski, ale są też inne języ­ki, na przy­kład nie­miec­ki, rosyj­ski. Są też urdu, syn­ga­le­ski, albo algon­kiń­ski. Język jako przy­pa­dłe nam w udzia­le narzę­dzie ma cechy zarów­no daru jak i, wła­śnie, przy­pa­dło­ści.

Mówie­nie bar­dziej satys­fak­cjo­nu­ją­ce, zaczy­na się póź­niej, gdzie indziej, poza siat­ką cech danych na zasa­dzie „chciał-nie-chciał”.  To jest mówie­nie, na któ­re mło­dy poeta tra­fia, kie­dy w obrę­bie wier­sza docie­ra do doświad­cze­nia takie­go „języ­ka”, któ­ry jest „nie­prze­tłu­ma­czal­ny / nawet na ten sam język”. Figu­ra ta pocho­dzi z utwo­ru Kuby Pszo­nia­ka zaty­tu­ło­wa­ne­go „Bytom” i poja­wia się w kon­tek­ście prze­mie­rza­nia prze­strze­ni, wyda­wa­ło­by się, pobli­skiej, zna­jo­mej. Ale wiersz jest ostroż­ny: bli­skość – nawet jeśli się jej pra­gnie, ma się do niej pew­ną skłon­ność, czy też, cze­mu nie, „sen­ty­ment” – bywa dziś czę­sto nie­roz­po­zna­wal­na, wro­ga, agre­syw­na. Sło­wem – ska­żo­na.

Wier­sze Kuby Pszo­nia­ka to pra­ca z takim ska­że­niem. Uru­cha­mia­ją one zagad­nie­nie prze­kła­dal­no­ści (a więc zro­zu­mia­ło­ści) tego co, ponoć, wła­sne i bli­skie. Trze­ba sobie – przy­po­mi­na­ją nam – wciąż od nowa tłu­ma­czyć swo­je miej­sce, swo­je naj­prost­sze spa­ce­ry w naj­bliż­szej prze­strze­ni. Mul­ti­kul­tu­ro­wość – to nie jest, nie­ste­ty, lewac­ki wymysł, a kon­dy­cja i śro­do­wi­sko myślą­ce­go orga­ni­zmu języ­ko­we­go, któ­ry kon­fron­tu­je się z kul­tu­ra­mi jak­że odle­gły­mi w obrę­bie cze­goś co poda­je się za mono­lit okre­ślo­nej toż­sa­mo­ści. Jak­że szo­ku­ją­ce jest uświa­do­mie­nie sobie – i jak­że mul­ti­kul­tu­ro­we – że jakieś lokal­ne zja­wi­sko spor­to­we może przy­cią­gać posta­cie zarów­no takie jak Marek Gre­chu­ta, Karol Woj­ty­ła, czy Zbi­gniew Pre­isner, jak i mło­do­cia­nych tro­glo­dy­tów i poten­cjal­nych mor­der­ców. W tym sen­sie poezja Pszo­nia­ka jest uczci­wym zda­niem rela­cji z tru­du jakim jest – a może wła­śnie jakim powin­no być – przy­wią­za­nie do miej­sca.

Trud ten podej­mu­je się przy każ­dej kolej­nej podró­ży przez – pozor­nie ten sam – kocha­ny Bytom, kocha­ny Kra­ków. Prze­by­wa­ją­ce w tych miej­scach śmierć i tru­ci­zna nie wzię­ły się skąd­inąd. Wzię­ły się stąd. Bli­skość, a może tyl­ko jej odle­głą moż­li­wość, trze­ba sobie od nowa zna­leźć, wyobra­zić, ode­brać nie­na­wi­ści, żeby mówić sen­sow­nie. Mówić, jeśli nie z miło­ścią (o któ­rej też spo­ro „mówi się”), to cho­ciaż z „nawi­ścią”.

Ten rodzaj tru­du jest wyra­zem tro­ski, któ­ra prze­mie­nia wiersz w czyn­ność prze­kła­do­wą. Prze­kład taki wyka­zu­je obcość w łonie samo­ści. Kuba Pszo­niak sta­je się więc poetą, przy­stę­pu­jąc do czyn­no­ści prze­kła­do­wej w obrę­bie tego same­go języ­ka. Bo mówić, mówić po jakie­muś – to mało, o wie­le za mało.