Przyjeżdża Herta Müller

Współ­cze­snych pisa­rzy nie­miec­ko­ję­zycz­nych, któ­rych twór­czość przy­pa­da na ostat­nie dwa, trzy dzie­się­cio­le­cia i zdą­ży­ła już – we względ­nie pokaź­nej ofer­cie prze­kła­do­wej – tra­fić do rąk czy­tel­ni­ka pol­skie­go, moż­na wymie­nić nie­mal jed­nym tchem. Jest wśród nich W.G Sebald, jest zadzi­wia­ją­co spo­ra repre­zen­ta­cja austriac­ka: Jeli­nek, Pol­lack, Ran­smayr. I jest nie­daw­na noblist­ka z Bana­tu, Her­ta Mül­ler, któ­rej pro­zę i ese­isty­kę zna­my dzię­ki opu­bli­ko­wa­nym w wydaw­nic­twie Czar­ne prze­kła­dom Kata­rzy­ny Lesz­czyń­skiej (sześć tomów), a tak­że Ali­cji Buras i Ali­cji Rose­nau (po jed­nym). Ponad­to może­my się­gnąć do ory­gi­nal­nej, „pudeł­ko­wej” edy­cji kola­żo­wych wier­szy Mül­ler w prze­kła­dzie Artu­ra Kożu­cha (kor­po­ra­cja ha!art). Dziś zaś dosta­je­my do lek­tu­ry wybór kola­ży prze­ło­żo­nych przez Lesz­ka Sza­ru­gę i wyda­nych w Biu­rze Lite­rac­kim pod tytu­łem Kola­że.

Dla­cze­go Her­ta Mül­ler? Co takie­go jest w tym pisar­stwie, że zapa­trzy­ło się w nie i zasłu­cha­ło tylu dzi­siej­szych czy­tel­ni­ków? Jest ono wie­lo­barw­ną, acz oso­bli­wie jed­no­rod­ną opo­wie­ścią o skraj­nych doświad­cze­niach egzy­sten­cjal­nych, o świe­cie, w któ­rym trud­no żyć, i o losach prze­są­dzo­nych przez histo­rię. Nar­ra­cja Her­ty Mül­ler opo­wia­da o tym w spo­sób, któ­ry wyni­ka ze spe­cy­ficz­nej per­cep­cji owe­go świa­ta: z „obce­go” spoj­rze­nia na rze­czy, z gry prze­żyć i zmy­śleń, z deli­kat­nych sto­sun­ków mię­dzy sfe­ra­mi mil­cze­nia i mowy. Na koniec two­rzy­wem opo­wie­ści jest oczy­wi­ście język – nie­po­wta­rzal­ny, kre­ślą­cy nad­re­al­ne, czę­sto poetyc­kie obra­zy. Język, któ­ry deto­nu­je „amok w gło­wie”.

Esen­cją tej kre­atyw­no­ści języ­ko­wej są kola­że Her­ty Mül­ler. Powsta­ją od lat z gro­ma­dzo­nych w domo­wym archi­wum, róż­no­kształt­nych słów, któ­re kie­dyś wid­nia­ły w gaze­tach, a teraz słu­żą nowym – lirycz­nym – opo­wie­ściom. Te sło­wa, wycię­te i odosob­nio­ne, a następ­nie wkle­jo­ne w nowe kon­fi­gu­ra­cje, nie tyl­ko ukła­da­ją się w treść wier­sza, lecz tak­że prze­ma­wia­ją swo­im pla­stycz­nym sąsiedz­twem i zmy­sło­wym wyglą­dem. Ści­ślej bio­rąc: rów­nież swo­ją fizycz­no­ścią okre­śla­ją ową treść i wpły­wa­ją na jej oddzia­ły­wa­nie. Jako mate­riał eks­pe­ry­men­tu, któ­ry jest gatun­ko­wo osob­nym spo­so­bem prze­ka­zu lite­rac­kie­go, otrzy­ma­ły nie­ja­ko dru­gie życie. W barw­nych, nie­kie­dy dow­cip­nych lub budzą­cych gro­zę, gro­te­sko­wych kadrach i ryt­mach robią to, co potra­fi cza­sem dobry wiersz. Czy­li, by uciec się do sfor­mu­ło­wań Her­ty Mül­ler: doty­ka­ją cze­goś nie­wy­ra­żal­ne­go, dają począ­tek „poetyc­kie­mu szo­ko­wi, któ­ry trze­ba uznać za myśle­nie bez słów. Moż­na też nazwać to uczu­ciem”.

Her­ta Mül­ler przy­jeż­dża, by towa­rzy­szyć pol­skiej pre­mie­rze nowe­go wybo­ru swo­jej nie­co­dzien­nej liry­ki. Spo­tka­nie z pisar­ką będzie oka­zją, by się prze­ko­nać, jak dzia­ła­ją jej kola­że – po pol­sku, w prze­kła­dach Lesz­ka Sza­ru­gi, i po nie­miec­ku; poroz­ma­wiać z nią i jej tłu­ma­czem o tej liry­ce i nie tyl­ko; podu­mać nad prze­kła­dem lite­rac­ko-wizu­al­nym. War­to przy tym być.