Recenzja: Korona dla (Riding) Jackson

W minio­nym roku Biu­ro Lite­rac­kie znów zapeł­ni­ło kil­ka istot­nych luk na polu pol­skich tłu­ma­czeń lite­ra­tu­ry anglo­ję­zycz­nej. Zda­je się, że Lau­ra (Riding) Jack­son była spo­śród owych nad­ra­bia­nych pisa­rzy twór­czy­nią naj­mniej zna­ną. Nie­ste­ty, nie jestem pewien, czy to się zmie­ni­ło.

Część pod­ty­tu­łu wybo­ru doko­na­ne­go przez tłu­macz­kę Julię Fie­dor­czuk brzmi: opo­wia­da­nia. To nie takie pro­ste. Lau­ra (Riding) Jack­son jest moder­nist­ką na całe­go – o pro­zach zawar­tych w zbio­rze Koro­na dla Han­sa Ander­se­na moż­na powie­dzieć wie­le, ale na pew­no nie to, że głów­nym ich zada­niem jest opo­wia­da­nie histo­rii. Robią to, owszem, cza­sa­mi nie­mal tra­dy­cyj­nie, jak w „Socja­li­stycz­nych przy­jem­no­ściach”, cza­sa­mi szka­tuł­ko­wo i pokąt­nie, jak w „Ano­ni­mo­wej książ­ce”, ale cza­sa­mi wła­ści­wie w ogó­le nie (Koro­na dla Han­sa Ander­se­na). Pro­za ame­ry­kań­skiej autor­ki jest gęsto ese­izo­wa­na, świa­do­ma sie­bie jako kon­struk­tu i pró­bu­ją­ca nie­ustan­nie jeśli nie wyjść poza sie­bie, to roze­pchać się w for­mie jak w kolej­ce pro­wa­dzą­cej do spo­tka­nia z czymś odmien­nym od aktu pisa­nia.

Z czym (Riding) Jack­son chcia­ła­by się spo­tkać? Nauko­wo przy­bli­ża­jąc: z ciem­nym nur­tem, z laca­now­skim real­nym. Z czymś, cze­go autor­ka nie nazy­wa rze­czy­wi­sto­ścią, gdyż zda­je się, że według niej rze­czy­wi­stość jest wła­śnie kon­struk­tem zasła­nia­ją­cym nie-rze­czy­wi­stość czy­li to, co praw­dzi­we. Jak pró­bu­je dążyć do spo­tka­nia? Po pierw­sze: dekon­stru­ując fan­ta­zje, a po dru­gie i waż­niej­sze: two­rząc opo­wie­ści i spi­su­jąc myśli, czy­li wyko­nu­jąc czyn­ność, któ­rej praw­dą nie jest treść tego, co wymy­śla­ne, ale per­for­ma­tyw­ność czyn­no­ści, sama powierzch­nia ruchu myśli, nie zaś ich treść. Od niej dystan­su­je się autor­ka wspo­mnia­ną i cią­głą dekon­struk­cją opo­wie­ści swo­ich i cudzych.

Istot­ne w twór­czo­ści ame­ry­kan­ki są jesz­cze dwie spra­wy: język oraz kobie­cość. Język jako czy­sta ambi­wa­len­cja – jed­no­cze­śnie zakła­mu­ją­ca oraz naj­bar­dziej odpo­wied­nia dla prób wyj­ścia poza rze­czy­wi­stość sfe­ra życia. Kobie­cość – nie­co uprasz­cza­jąc – jako pier­wia­stek prze­ciw­ny męskie­mu. Wraz ze swo­imi atry­bu­ta­mi może popro­wa­dzić nas ona do wyj­ścia poza to, co ambi­cjo­nal­ne, cywi­li­za­cyj­ne, rze­czy­wi­ste. Kobie­cość esen­cjo­nal­na, nie­ko­niecz­nie potwier­dzo­na w płcio­wo­ści.

Pro­za Lau­ry (Riding) Jack­son nigdy nie two­rzy żad­ne­go kon­struk­tu, do któ­re­go potwier­dze­nia dąży. Dla­te­go jest rady­kal­na. Nigdy nie daje poczu­cia wypeł­nie­nia zało­że­nia, gdyż zało­że­niem jest per­for­ma­tyw­ność, dzia­nie się opo­wia­da­nia czy myśli. Nigdy nie daje czy­tel­ni­ko­wi poczu­cia syto­ści. Ist­nie­ją oczy­wi­ście inni twór­cy, o któ­rych dzie­łach moż­na pisać podob­nie, a jed­nak ame­ry­kań­ska autor­ka jest zdu­mie­wa­ją­co kon­se­kwent­na i przy­po­mi­na przede wszyst­kim sie­bie. Napraw­dę war­to się z jej pisar­stwem skon­fron­to­wać.