Regulamin pracowni. O Preparatach Przemysława Witkowskiego

Jeśli wiersz jest pre­pa­ra­tem, poeta jest „opraw­cą” języ­ka. Nie na pozio­mie struk­tu­ry, więź­by fone­mów – tu pod­miot sam jest pre­pa­ro­wa­ny – lecz na pozio­mie zda­nia, któ­re wytwa­rza tkan­ki ze zna­czeń. U Wit­kow­skie­go dia­lek­ty­ka zda­rze­nia i sen­su, wewnątrz wier­sza, ufun­do­wa­na jest na nie­co zryt­mi­zo­wa­nym (to narzu­ca­ją­ca się okre­ślo­na czę­sto­tli­wość) krą­że­niu fraz mię­dzy rze­czy­wi­sto­ścią i ima­gi­na­cją. Widać to już w pierw­szym, ini­cju­ją­cym tom wier­szu „Powierz­chow­ne napię­cia”: „ten takt jest sta­tycz­ny”. Skła­da się z „pul­su” i „drgań”. A co z refe­ren­cją? U Wit­kow­skie­go odnie­sie­nie „zatrzy­mu­je się” w poło­wie dro­gi. Nie odsy­ła do wypo­wie­dzia­nych rze­czy ani do mate­rii słów. Zamie­nia się w rodzaj cie­le­sno­ści pod­da­nej sek­cji i pre­pa­ro­wa­nej. Zaczy­na się w „ja”, roz­war­stwia i do „ja” powra­ca. Dookre­śla wła­sne uni­wer­sum, odre­al­nia onto­lo­gię i okre­śla sie­bie w kil­ku wyraź­nych kon­tek­stach.

Naj­pierw prze­strzeń. Bywa zamknię­ta w tery­to­rium blo­ko­wi­ska, gdzie klat­ka sta­je się sło­jem na desty­la­ty i włók­na. Innym razem roz­cią­ga się w siat­ce ulic, knajp i hote­li, gdzie to, co się wyda­rza, ma jesz­cze pożą­da­ny smak mło­do­ści. Cza­sem prze­strzeń kur­czy się do rodzin­nych wspo­mnień owe­go dziec­ka, któ­re zawsze wie wię­cej: […] „kie­dy zosta­wa­li­śmy sami, roz­pa­la­li­śmy ogień – / w tajem­ni­cy przed mat­ką byłem jesz­cze wró­blem” („Gry i zaba­wy na każ­dą oka­zję”[…] pośród drgań, roz­kła­dów jaz­dy w nie­ła­dzie, / wyklu­wał się wte­dy porzą­dek, tam­ten chłop­czyk / z zamknię­ty­mi usta­mi ze zdję­cia.” („Obu­do­wy apa­ra­tów”). Moż­na zapy­tać: z któ­re­go szcze­pu pocho­dzi to dziec­ko? Mnie­mam, wię­cej, jestem prze­ko­na­ny, że Wit­kow­ski nale­ży do zdol­nych uczniów poetów wyobraź­ni (widzę go bar­dziej wśród ima­gi­na­ry­stów), któ­rzy wła­sne i cudze lek­sy­kal­ne natręc­twa (myślę o sil­nej poety­ce Hone­ta) potra­fią pre­pa­ro­wać na odręb­ne spo­so­by. Choć­by ten wiersz: […] „wte­dy spi­sa­no nuty i wypcha­no zwie­rzę­ta. / dłu­go mnie uczo­no – to jest skal­pel, a to roga­tyw­ka; / poka­za­no dokład­nie foto­gra­fie w sepii.” („Tłu­mie­nie drgań”). Tak wła­śnie opi­sał­bym dru­gi kon­tekst: wyraź­ną inspi­ra­cję twór­czo­ścią nad­re­ali­stów (któ­ra nie powo­du­je jed­nak zerwa­nia z real­nym świa­tem) zna­jo­me drga­nia i roz­po­zna­wal­ny rezo­nans w poezji Wit­kow­skie­go. Wie­le w niej roz­sta­jów. Choć­by ten pro­wa­dzą­cy w następ­ny kon­tekst, któ­ry wypeł­nia­ją socjo­lo­gicz­ne tro­py i nie­wy­raź­nie ewo­ko­wa­ne wizje rewo­lu­cji: „znów trzy­stu zabi­tych w ira­ku, trans­mi­sja z pla­ne­ty małp, / remi­sja raka u sąsia­dów, listo­pad, sen mar­twych gołę­bi. […] to jest anty­świat, / mróz wra­ca od gra­nicz­nej rzeź­ni.” („Wycho­wa­nie oby­wa­tel­skie”), „a potem uciek­nij­my stąd i zrób­my rewo­lu­cję / w par­kach, w bra­mach i w miej­skich sza­le­tach. / bo tu już są pla­ny mon­ta­żu, instruk­cje, / cią­gły nasłuch we wszyst­kich klat­kach.” („Zim­na woj­na”); powiesz marks, sły­szysz kurz, więc oto plan: naród papie­ru, / a ja mam zapał­ki – pro­stą gra­ma­ty­kę w ustach i eko­no­mię / miej­skich prze­pa­ści.” („W mod­nych klu­bach rewo­lu­cjo­ni­stów”). Nie nazwał­bym jed­nak tych odnie­sień „zaan­ga­żo­wa­ny­mi”, w sen­sie jaki mogła­by mu nadać bata­lia wywo­ła­na z lewej stro­ny kry­ty­ki. Bio­rę przy­wo­ła­ny powy­żej, „kapi­tal­ny” tytuł za dobrą mone­tę i podą­żam za jaw­ną nostal­gią, spo­koj­ną choć nie pozba­wio­ną iro­nii rezy­gna­cją, któ­ra nazna­czy­ła więk­szość tych wier­szy, bez wzglę­du na to jaki świa­to­po­gląd autor uwa­ża za wła­sny (co praw­da, wiersz mógł wyjść z domu i przy­łą­czyć się do demon­stra­cji): „i trze­ba było zostać oby­wa­te­lem, wyjść z błon i łodyg, / wsłu­chać się w innych ludzi, nauczyć dia­lek­tu reklam. / i są już tak dobre kon­tak­ty, że pięk­nie nale­ży­my. („Trans­for­ma­cje”).

Moż­na wska­zać w Pre­pa­ra­tach Wit­kow­skie­go tak­że inny waż­ny kon­tekst, któ­ry usta­na­wia prze­strzeń tajem­ni­cy. Czy do tego „miej­sca” dopro­wa­dza mnie postać ojca? Być może w kolej­nej lek­tu­rze Pre­pa­ra­tów głę­bo­ka inter­pre­ta­cja nie­któ­rych wier­szy pozwo­li­ła­by nakre­ślić jej wyraź­niej­szy obraz. Kon­tur wojen­nej trau­my, któ­rą prze­ży­ła rodzi­na, dzie­dzicz­ne rany? Ojciec poja­wia się na począt­ku tomu, w gabi­ne­cie, gdzie powsta­ją pre­pa­ra­ty. Ale czy to o nim, w ele­gij­nym nastro­ju, opo­wia­da ostat­ni wiersz, w któ­rym „wid­nie­je”, jako ten, któ­re­go „nie ma”? War­to przy­wo­łać ten utwór w cało­ści:

PEŁNY OBRÓT, ZAMKNIĘCIE KOŁA

widzia­łem. on był. śnił się -
twarz miał jesz­cze bar­dziej pocią­głą.

puste miej­sca są po jego zdję­ciach.
mamy rze­czy nie­zmien­ne, inne moż­na wyrzu­cić,
(gwóźdź tkwi tam, gdzie wbi­ła go jego ręka).

cho­dzi o nostal­gię
– jest w tym kró­le­stwie pro­so i kadzi­dło;
pew­na uczci­wość, pewien brak reak­cji,
zgu­bie­nie w obło­ku, któ­ry cza­sem rzed­nie.

ale już czu­je tęże­nie tych samych mię­śni.
cią­gle śni mi się park przed zamknię­ciem.

Poetyc­kie doj­rza­łość Wit­kow­skie­go wyda­rza się na dro­dze, któ­rej nie­jaw­ną sta­cją jest figu­ra ojca, wyda­rza się na szla­ku poetyc­kich ojców, „przod­ków” wyobraź­ni. Stą­pa­nie po śla­dach ma jed­nak sens, gdy umac­nia je „tęże­nie tych samych mię­śni”, siła potrzeb­na do roz­gryw­ki ze świa­tem i języ­kiem na poetyc­kim meta­po­zio­mie. Nostal­gia to waż­na stra­te­gia języ­ko­wej per­cep­cji Wit­kow­skie­go, ale moty­wu­je ją nie tyl­ko świa­do­mość, że oso­bi­ste losy są „pre­pa­ro­wa­ne” przez oto­cze­nie i kul­tu­rę (w jej kapi­ta­li­stycz­nej i nie­jaw­nie opre­syj­nej wer­sji), ale tak­że przez spo­sób kon­stru­owa­nia wier­sza.

Ta poezja żywi się aso­cja­cja­mi, sym­bio­zą odle­głych zna­czeń, odkry­wa świat nie w lek­sy­kal­nych dys­tryk­tach i stra­ty­fi­ka­cjach, ale w melan­żu ich zaso­bów. Stąd poli­fo­nia Pre­pa­ra­tów, wier­szy, któ­re „pre­pa­ru­ją” cia­ła słów, by w gabi­ne­cie „oso­bli­wo­ści” mogły z nich powstać „nie­śmier­tel­ne” tkan­ki i kon­ste­la­cje. Tak zakła­da „regu­la­min pra­cow­ni”. A nostal­gia? Prze­szłość? Ona tak­że jest pre­pa­ra­tem.