Sama się! O Bach for my baby Justyny Bargielskiej

„Ale ja ją muszę
napraw­dę sama”.
Justy­na Bar­giel­ska

Zacznij­my od koń­ca „Obso­le­tek”, zawa­diac­kiej pro­zy Justy­ny Bar­giel­skiej.

Ostat­ni frag­ment otwie­ra biblij­ny cytat: „Zanim ufor­mo­wa­łem cię w łonie, zna­łem cię (Jere­miasz, 1, 5)”.

Poet­ka natych­miast zmie­nia temat, snu­je jakąś inną histo­rię, żeby potem, w ostat­nim wer­sie, grom­ko odpy­sko­wać:
„Nie, nie znam cię. Sama się ufor­mo­wa­łam (Justy­na, 1, ?)”.

Tyl­ko przy­kla­snąć takiej bez­czel­no­ści – ale dla­cze­go zaczy­nam od tej wła­śnie scen­ki? Scen­ki, któ­rą na roz­ma­ite spo­so­by już inter­pre­to­wa­no? Otóż dla­te­go, że w mojej lek­tu­rze sta­no­wi ener­gicz­ną mani­fe­sta­cję wła­sne­go pomy­słu na tekst, odmien­ne­go bycia poprzez tekst. „Nie, nie znam cię”. Do koga ta mowa? Do tra­dy­cji lite­rac­kiej, do kul­tu­ro­we­go kon­tek­stu. Do poprzed­ni­ków i kon­ku­ren­cji. „Sama się ufor­mo­wa­łam”. Czyż­by? – ktoś zapy­ta zło­śli­wie, wycią­ga­jąc z lamu­sa moder­ni­stycz­ne roje­nia o moż­li­wo­ści zaczę­cia bio­gra­fii od punk­tu zero. Ale prze­cież tu może cho­dzić przede wszyst­kim o zawa­diac­kie zaklę­cie, któ­re poma­ga autor­ce pro­jek­to­wać i two­rzyć wier­sze: nie­sfor­ne, kon­fron­ta­cyj­ne, kon­flik­to­gen­ne. Krót­ko mówiąc, prze­świad­cze­nie, że war­to się for­mo­wać na swój wła­sny spo­sób poprzez pra­cę lite­rac­ką, uzna­ję za klucz do poezji Bar­giel­skiej. Tak wła­śnie chcę prze­czy­tać „Bach for baby”: jako opo­wieść, w obrę­bie któ­rej ambit­na poet­ka kon­wer­su­je z kul­tu­rą po to, żeby zade­mon­stro­wać wła­sną odmien­ność.

Jakieś kon­kre­ty?

Na dzi­siej­szą oka­zję mam czte­ry.

Po pierw­sze, Bar­giel­ska per­ma­nent­nie zwal­cza skłon­no­ści do lirycz­nych unie­sień. Raz po raz więc pod­ci­na bar­dziej żar­li­we czy sen­ty­men­tal­ne reje­stry.

Dzie­je się tak cho­ciaż­by w „Suk­ni bar­wy pogo­dy”:
„Och, niech już raz się ten romans skoń­czy! / A nie cią­gle: gdy ty nie jesteś przy­kry­ta, ja rów­nież / przy­kry­ty nie jestem. I inne takie, strze­li­ste jak kate­dra, / gdy cho­dzi zale­d­wie o hote­lo­wą koł­drę. Mój mail / był lep­szy”.

Inny pas­sus, z wier­sza o nie­tu­zin­ko­wym tytu­le, „Dwa luster­ka, w tym jed­no powięk­sza­ją­ce”:
„Nie załą­czam buzia­ków, nie daję cału­sów, toczę woj­nę / na wszyst­kich fron­tach. Odpisz mi jak naj­szyb­ciej”.

Tu z kolei histe­ria w sty­lu wcze­sne­go Świe­tlic­kie­go zła­ma­na jest bez­błęd­nie przez kobie­cą auto­iro­nię.

A sko­ro ponow­nie poja­wia się męż­czy­zna, to zasy­gna­li­zu­ję dru­gi „kon­kret”, nazwij­my go na wyrost (albo dla żar­tu) anty­ma­sku­li­ni­zmem. Autor­ka bar­dzo czę­sto prze­cież urzą­dza zło­śli­we wyciecz­ki pod adre­sem męż­czyzn. W tek­ście „Lejek, czy­li lejek” znaj­dzie­my coś takie­go:
„Na począ­tek / posta­na­wia spró­bo­wać nie pod­wa­żać / jego miło­ści, cho­ciaż sama powie­dzia­ła­by to lepiej, / aż któ­re­goś dnia mówi mu: powie­dzia­ła­bym to lepiej”.
A w „40 czar­nych książ­kach” takie gorz­kie sło­wa:
„Żegnaj, Nyberg, pra­ca z tobą / była jak wkła­da­nie gło­wy do pla­sti­ko­we­go wor­ka, / inspi­ro­wa­łeś mnie, teraz sam się zain­spi­ruj”.

Tego rodza­ju zacze­pek moż­na by zna­leźć wię­cej. Ja wska­żę teraz jesz­cze jed­ną. Otwórz­my tomik na stro­nie dwu­dzie­stej siód­mej. Oto tytuł: „Kole­go, kole­go, zostaw mar­gi­ne­sik”. Dwie pierw­sze linij­ki: „Mąż mi mówi, żebym napi­sał wiersz o Bogu / pod tym tytu­łem. Sam se napisz mężu”. I jesz­cze jed­na: „Ja mam tu przed sobą dro­go­wskaz okle­jo­ny czar­ną taśmą”. Dzię­ki takim obce­so­wym gestom (cza­sem pacy­fi­ko­wa­nym, dodaj­my gwo­li spra­wie­dli­wo­ści) Bar­giel­ska dobit­nie wyzna­cza gra­ni­ce swo­jej autor­skiej suwe­ren­no­ści. Jak widzi­my, nie­chęć do pod­le­ga­nia woli innym (w tym męż­czy­znom) w dużej mie­rze usta­na­wia jej wier­sze. Gene­ru­je ich rytm, współ­two­rzy aurę. Nie zna­li­ście mnie, nie ufor­mo­wa­li­ście mnie, kole­dzy – odgry­za się nasza zde­ner­wo­wa­na kole­żan­ka – Dam wam tam, gdzie mnie do tej pory nie widzie­li­ście!

Za co jesz­cze lubię wier­sze tej poet­ki?

Trze­cia rzecz. Za pod­ci­na­nie puen­ty – zda­nia, aka­pi­tu, więk­szej cało­ści. Wbrew sta­rym pra­wi­dłom Bar­giel­ska bez­ce­re­mo­nial­nie postę­pu­je z logi­ką popraw­ne­go wywo­du. Raz na jakiś czas strą­ca krop­kę z nad „i” i wrzu­ca na jej miej­sce nie­spo­dzie­wa­ny znak – mar­ko­wy, swo­je poetyc­kie logo. Jeden przy­kład. Wiersz „Oddam życie” zmie­rza do koń­ca. Czy­ta­my: „Znam tyl­ko jed­ną / postać, któ­ra umia­ła­by zro­bić taką zmy­ślą zakład­kę”. I ostat­nie zda­nie: „Kocha­nie, nie wiem, co mam zro­bić z tą wie­dzą”. Podob­ne zwro­ty akcji przy­no­szą praw­dzi­wą ulgę takim iro­nicz­nym czy­tel­ni­kom, jak ja.

I filu­ter­ne zaba­wy skład­nią – chciał­bym jesz­cze gło­śno doce­nić. Z oka­zji więc tro­pie­nia kolej­nej (nad wyraz cen­nej) cechy zer­k­nij­my do „Innej róży”, wier­sza zamy­ka­ją­ce­go tomik. Zaczy­na się ryzy­kow­nie. Pisze Bar­giel­ska: „Uro­dzi­łam nie­sa­mo­wi­cie pięk­ną cór­kę, jej zęby, / jej wło­sy są jak z Pie­śni nad Pie­śnia­mi”. Może nie jest to genial­ny wiersz, ale za fra­zę, któ­rą zaraz zacy­tu­ję, oddał­bym dość dużo takie­go czy owa­kie­go dobra: „Gdy­bym mia­ła jakieś swo­je pięk­no, wsty­dzi­ła­bym się go, / zresz­tą pew­nie mam jakieś pięk­no, face­ci / nie lata­li­by tak za mną, gdy­bym go nie mia­ła, / ale nie lubię swo­je­go pięk­na, bo face­ci / lata­ją za nim”. Więc czwar­ta rzecz i tym­cza­sem ostat­nia: zabaw­nie tau­to­lo­gicz­ne retar­da­cje, któ­re czy­nią z poszcze­gól­nych zdań, czy ja wiem?, reto­rycz­ne śli­zgaw­ki albo inne rado­sne miej­sca, gdzie wyra­zy nawią­zu­ją mię­dzy sobą nowe sto­sun­ki.

„Kole­go, kole­go, zostaw mar­gi­ne­sik” – w ten spo­sób skoń­czy­ła Bar­giel­ska wiersz pod takim wła­śnie tytu­łem. No więc dobrze, kole­żan­ko, rozu­miem alu­zję, mój czas się koń­czy, odda­ję głos two­im wier­szom, zosta­wiam mar­gi­ne­sik, dzia­łaj dalej sama.