Skóra rzeczywistości

„25 őre i meta­fi­zy­ka wszech­świa­ta…” – tak roz­po­czy­na się naj­now­szy tomik Krzysz­to­fa Jawor­skie­go Dusze monet.

Autor (rocz­nik 1966), pra­cow­nik polo­ni­sty­ki Aka­de­mii Świę­to­krzy­skiej, opu­bli­ko­wał dotych­czas m.in. zbio­ry Kame­ra­den, Czas trium­fu gołę­bi, Kapi­tał, powieść Bata­lion misiów, książ­ki i arty­ku­ły kry­tycz­ne o twór­czo­ści Bru­no­na Jasień­skie­go. Szer­szej publicz­no­ści jest zna­ny jako nar­ra­tor tele­wi­zyj­ne­go cyklu o poezji pol­skiej awan­gar­dy 20-lecia mię­dzy­wo­jen­ne­go. Jego „Nie­od­wra­cal­ne skut­ki rusy­fi­ka­cji” (Czas trium­fu gołę­bi) czy „Pamię­ci Krzysz­to­fa Jawor­skie­go” (5 poema­tów) to jed­ne z cie­kaw­szych pro­po­zy­cji pol­skiej liry­ki współ­cze­snej. I po pię­ciu latach mil­cze­nia poja­wia się na ryn­ku trzy­dzie­ści kró­ciu­sień­kich wier­szy two­rzą­cych spój­ną, kon­se­kwent­ną, prze­my­śla­ną całość.

Mini­ma­lizm Jawor­skie­go spro­wo­ko­wał nie­któ­rych kry­ty­ków do porów­nań z malar­stwem Kazi­mie­rza Male­wi­cza. Tam czar­ny kwa­drat na bia­łym tle, tutaj bia­ła kart­ka i wiersz zaty­tu­ło­wa­ny „Nie­na­wiść”. Mie­li­by­śmy więc supre­ma­tyzm w poezji. Sko­ja­rze­nie czy­tel­ne i efek­tow­ne, lecz tyl­ko w zakre­sie oszczęd­no­ści for­my. Supre­ma­tyzm zaś postu­lo­wał mak­sy­mal­ne odda­le­nie od real­ne­go życia, zaś liry­ka Jawor­skie­go jest, pomi­mo swej meta­fi­zy­ki, naj­bliż­sza jak to tyl­ko moż­na rze­czy­wi­sto­ści. Ocie­ra się o jej skó­rę. Czy­ta­jąc: „Mar­twi mnie, co się sta­nie o 11:08” („Zanie­po­ko­je­nie [11:07]”) czy „Roz­sy­pa­łaś pieprz! We wto­rek!” („Zły znak”) mamy ocho­tę za poetą powtó­rzyć, że „Skó­ra, to nasze trze­cie płu­co”.
(„Radio­wa rewe­la­cja”).

I przy­wo­łać Bia­ło­szew­skie­go. Dusze monet nie­odmien­nie mi się z nim koja­rzą. Nie tyl­ko kon­den­sa­cją for­my, ale dostrze­ga­niem poezji w naj­ba­nal­niej­szym wyda­rze­niu – „Dokąd wędru­ją dusze monet?/ Gdzie się podzie­wa cia­ło astralne/ tych 25 őre, któ­re zgubiłem/ na lot­ni­sku Kastrup”, żar­tem pod­szy­tym melan­cho­lią: „Od lat ten sam sta­ry scre­en­sa­ver” („Apa­tia”), wyczu­le­niem na mowę potocz­ną („Roz­mo­wa z mat­ką”), tra­we­sta­cją codzien­nej fra­ze­olo­gii („Ostat­nie przy­ka­za­nie miło­ści”). I jesz­cze lite­rac­kim dow­ci­pem z Kocha­now­skie­go („Uro­cze cór­ki pań­stwa Goeb­bel­sów”), aby zakoń­czyć onto­lo­gicz­ną reflek­sją: „Naj­do­sko­nal­szą sub­stan­cją jest woda./ Tyl­ko ona mnie interesuje./ Myślę, że Bóg chciał stwo­rzyć wodę./ Resz­ta, to kwe­stia zabru­dze­nia”. („Woda”).

Dusze monet to tomik po prze­czy­ta­niu, któ­re­go gdy­bym był poetą i wier­sze pisał z zazdro­ści zzie­le­niał­bym.