Słowo wstępne

Tłu­ma­cze­nia skła­da­ją­ce się na mój wybór współ­cze­snych poetów fran­cu­skich, nie­śpiesz­nie popra­wia­ne i uzu­peł­nia­ne, powsta­wa­ły w cią­gu wie­lu lat. Więk­szość z nich zosta­ła już wcze­śniej – w pier­wot­nej for­mie – opu­bli­ko­wa­na, głów­nie na łamach perio­dy­ków lite­rac­kich, z mie­sięcz­ni­kiem „Lite­ra­tu­ra na Świe­cie” na cze­le. Prze­kła­dy czte­rech auto­rów, któ­rym pozo­sta­łam wier­na jako ich wie­lo­let­nia tłu­macz­ka: Ber­nar­da Noëla, Clau­de­’a Roy, Phi­lip­pe Jac­cot­te­ta i Jacqu­es’a Roubaud uka­za­ły się kolej­no we „fran­cu­skim” nume­rze „Twór­czo­ści” (sier­pień 1989), wyda­nym z oka­zji 200-let­niej rocz­ni­cy wybu­chu Rewo­lu­cji Fran­cu­skiej, i rok póź­niej w „Lite­ra­tu­rze na Świe­cie” (nr 7/1990). Zaję­ta i zafa­scy­no­wa­na po dziś dzień wła­snym „odkry­wa­niem Ame­ry­ki”, tej dru­giej, hisz­pań­sko­ję­zycz­nej Ame­ry­ki poetyc­kiej, nie­mal cał­ko­wi­cie nie­zna­nej lub zapo­zna­nej, zapew­ne nie myśla­łam jesz­cze wte­dy o wyda­niu autor­skiej anto­lo­gii Fran­cu­zów. Z cza­sem jed­nak, pod wpły­wem moich czę­stych, zwią­za­nych z aktyw­no­ścią lite­rac­ką, poby­tów we Fran­cji, a tak­że spo­strze­żeń doty­czą­cych ten­den­cji roz­wo­jo­wych poezji pol­skiej po roku 1989, myśl o zwar­tej pre­zen­ta­cji tek­stów, któ­re uwa­żam za waż­ną część żywej poezji fran­cu­skiej, zaczę­ła z wol­na przy­bie­rać postać niniej­szej pro­po­zy­cji.

Oczy­wi­ście jestem świa­do­ma fak­tu, że moja wer­sja wglą­du w to, co się w tej poezji od paru dzie­się­cio­le­ci, a zwłasz­cza ostat­nio dzie­je, nie poja­wia się na czy­tel­ni­czej pusty­ni. Mie­li­śmy i mamy do tej pory kil­ko­ro zna­ko­mi­tych tłu­ma­czy poezji fran­cu­skiej, z któ­rych gro­na ubył tak nie­daw­no dwu­ję­zycz­ny gigant Jerzy Lisow­ski, autor pomni­ko­wej Anto­lo­gii poezji fran­cu­skiej, a znacz­nie wcze­śniej ode­szli Adam Ważyk, Zbi­gniew Bień­kow­ski i Artur Mię­dzy­rzec­ki – świet­ni poeci-tłu­ma­cze. Nie­mniej, uty­ski­wa­nia nie­któ­rych poetów i kry­ty­ków, gło­szą­cych, że poezja fran­cu­ska skoń­czy­ła się na Rim­bau­dzie, Lau­tréa­mon­cie i Apol­li­na­irze (cie­ka­we, że nikt z nich nie wspo­mni bodaj o Super­viel­le­’u, Pon­ge­’u czy Michaux), że brak w niej wiel­kich indy­wi­du­al­no­ści, jaki­mi byli t a m c i, a zwłasz­cza raz po raz powta­rza­ne po naszym zmar­łym nobli­ście zarzu­ty, że nic się w niej inte­re­su­ją­ce­go nie dzie­je, ponie­waż zdra­dzi­ła rze­ko­mo jedy­nie god­ną uwa­gi poety „obiek­tyw­ną” rze­czy­wi­stość na rzecz pogrą­ża­nia się w zawi­ło­ściach języ­ka, świad­czą co naj­mniej o pochop­no­ści wyda­wa­nia sądów w sytu­acji, w któ­rej nie bar­dzo wia­do­mo, a i nie bar­dzo chce się wie­dzieć, „co jest na rze­czy”. Nie wia­do­mo zwłasz­cza, co sami poeci fran­cu­scy dru­giej poło­wy XX wie­ku i począt­ku obec­ne­go stu­le­cia rozu­mie­ją pod nad­uży­wa­nym poję­ciem „rze­czy­wi­sto­ści” i jakie z tego rozu­mie­nia wycią­ga­ją wnio­ski dla wła­snych prak­tyk poetyc­kich.

Z kolei śred­nie i mło­de poko­le­nie pol­skich kry­ty­ków i poetów (a tak­że czy­tel­ni­ków) pozo­sta­je pod prze­moż­nym wra­że­niem, nie­kie­dy nawet wpły­wem współ­cze­snej poezji ame­ry­kań­skiej, ści­ślej – „nowo­jor­czy­ków”, wpro­wa­dzo­nych nie­daw­no po raz kolej­ny i nad­zwy­czaj suge­styw­nie do poetyc­kiej pol­sz­czy­zny przez Pio­tra Som­me­ra. W tym kon­tek­ście moż­na wymie­nić też innych, zasi­la­ją­cych ener­gicz­nie jej sty­li­stycz­ne reje­stry poetów: Andrze­ja Sosnow­skie­go, Boh­da­na Zadu­rę, Jerze­go Jar­nie­wi­cza, Andrze­ja Szu­bę – całą gru­pę moc­nych w trans­la­tor­stwie „zawod­ni­ków”, któ­rzy się poezji pol­skiej przy­da­rzy­li.

Wszyst­ko to jest wiel­ce pozy­tyw­ne i sty­mu­lu­ją­ce i, dopraw­dy, jest cze­go uczyć się od Ame­ry­ka­nów: luzu i rygo­ru razem wzię­tych, roz­ma­chu w anek­to­wa­niu przez poezję led­wie dotych­czas tknię­tych tery­to­riów szcze­gó­łu, mowy potocz­nej i odcie­ni lite­rac­kiej rafi­na­dy, nowych for­muł auto­bio­gra­fi­zmu, odwa­gi trans­gre­sji, wresz­cie – iro­nii i poczu­cia humo­ru. Rów­no­cze­śnie jed­nak odzy­wa­ją się wśród czy­tel­ni­ków i poetów „innej har­mo­nii” – jak powie­dział­by Karol Mali­szew­ski – gło­sy pew­ne­go znu­że­nia czy prze­sy­tu, wywo­ła­ne­go domi­nan­tą jed­nej, zadzi­wia­ją­co eks­pan­syw­nej opcji este­tycz­nej. Wyglą­da się jaskó­łek odmien­nych pro­po­zy­cji, mogą­cych prze­cież nad­le­cieć z każ­dej „obcej” stro­ny. W każ­dym razie gło­sy takie docho­dzą nie­kie­dy do moich uszu. W nich nadzie­ja mojej „arbi­tral­nej” i pro­wi­zo­rycz­nej anto­lo­gii Fran­cu­zów: pierw­szej i, da Bóg, nie ostat­niej.

Na zakoń­cze­nie tych wstęp­nych uwag, chcia­ła­bym zwró­cić uwa­gę czy­tel­ni­ka na fakt, że Na sza­li zna­ków, przy całej spe­cy­fi­ce anto­lo­gii autor­skiej, sta­no­wi pew­ne con­ti­nu­um – rzecz jasna w mikro­ska­li – IV tomu Anto­lo­gii Jerze­go Lisow­skie­go: zamy­ka­ją­ce ówże tom moje prze­kła­dy trzech poetów, Ber­nar­da Noëla, Miche­la Deguy i Jacqu­es’a Roubaud, odnaj­du­ją się (nie­kie­dy w wer­sji popra­wio­nej czy zmo­dy­fi­ko­wa­nej) w zapre­zen­to­wa­nym tutaj wybo­rze, gdzie, w towa­rzy­stwie pozo­sta­łych tek­stów tych samych i innych auto­rów, zaczy­na­ją wieść żywot odmien­ny od tam­te­go, będą­ce­go zale­d­wie zapo­wie­dzią obec­nych dia­lo­gów czy poten­cjal­nych pole­mik mię­dzy nimi. Tutaj – i teraz – wszyst­ko „waży się na sza­li znaków”[1], albo­wiem poezja fran­cu­ska, ryzy­kant­ka „jak miłość”, nie­zmien­nie kła­dzie na sza­li nawet zama­chy na samą sie­bie, byle tyl­ko nie zasty­gnąć w bez­de­chu. Może więc war­to przyj­rzeć się z bli­ska przy­by­szom.