Swoboda jako postulat.

To trud­ne zada­nie napi­sać kil­ka zdań o anto­lo­gii, do tego poezji obco­ję­zycz­nej szcze­gól­nie, gdy nie do koń­ca jest jasne na jakim pomy­śle jest zbu­do­wa­na. Być może to chwi­lo­wy roz­błysk świa­tła na obce morze jakie rzu­ca latar­nia mor­ska. Coś się uka­zu­je na chwi­lę, na mgnie­nie oka, zary­so­wu­ją się kon­tu­ry, moż­na odróż­nić kil­ka kształ­tów i zapa­da ciem­ność. „Radio Swo­bo­da” czy­li wier­sze dzie­się­ciu poetów rosyj­skich w prze­kła­dzie Zbi­gnie­wa Dmi­tro­cy spra­wia wła­śnie takie wra­że­nie – chwi­lo­we­go (z punk­tu widze­nia czy­tel­ni­ka) naświe­tle­nia jakie­goś obsza­ru, bądź co bądź bli­skie­go, a zara­zem nie­zna­ne­go. Jakiś pomysł tutaj jest – anto­lo­gia wędru­je od naj­star­sze­go do naj­młod­sze­go auto­ra, ale o dzi­wo wier­sze zda­ją się nie być wca­le coraz młod­sze, wręcz prze­ciw­nie – poety­ka otwie­ra­ją­ce­go zbiór „Radio Swo­bo­da” Wia­cze­sła­wa Kupri­ja­no­wa kipi dzi­ko­ścią i świe­żo­ścią, któ­rej nie powsty­dził­by się naj­młod­szy, zamy­ka­ją­cy anto­lo­gię Lew Obo­rin. Może nawet tro­chę go prze­ra­sta. Co swo­ją dro­gą było­by cie­ka­wym odkry­ciem, gdy­by dało się potwier­dzić. Bra­ku­je mi tro­chę jakiejś noty tłu­ma­cza na temat jego wła­snych badań tere­no­wych poezji rosyj­skiej, któ­ra dawa­ła­by poję­cie na ile te wier­sze są repre­zen­ta­tyw­ne dla tego co się dzie­je w rosyj­skiej liry­ce. Czy może to bar­dziej oso­bi­sty wybór, może wynik włó­czę­gow­skiej, lite­rac­kiej pasji?

Załóż­my jed­nak, że w grę nie wcho­dzi tutaj żaden zło­żo­ny klucz i moż­na spró­bo­wać potrak­to­wać ten wybór jako rodzaj prze­ko­nu­ją­cej opo­wie­ści o rosyj­skiej poezji pierw­szych kil­ku­na­stu lat XXI wie­ku. Wyglą­da zatem po lek­tu­rze anto­lo­gii na to, że to tytu­ło­we Radio Swo­bo­da to cią­gle jesz­cze jest jakiś pro­jekt do speł­nie­nia w przy­szło­ści. Radio „Swo­bo­da” – war­to to dopo­wie­dzieć – to dzia­ła­ją­ca cią­gle sta­cja radio­wa, agen­da daw­ne­go Radia Wol­na Euro­pa a wśród auto­rów anto­lo­gii znaj­du­ją się dwie oso­by zwią­za­ne z tytu­ło­wą roz­gło­śnią. Dużo tutaj mowy wią­za­nej, rymo­wa­nej, syla­bo­to­nicz­nej i to chy­ba róż­nie uda­nie zasto­so­wa­nej lub prze­tłu­ma­czo­nej (trud­no oce­nić, gdy książ­ka nie zawie­ra ory­gi­na­łów tek­stów). Spo­ro poezji bli­sko realiów, histo­rio­zo­fii, zie­mi, ojczy­zny, rodi­ny, cho­ciaż oczy­wi­ście czę­sto dość iro­nicz­nie usta­wia­nej w rela­cji do jed­nost­ki. Czuć, że wisi w powie­trzu jakiś duch, zja­wa, któ­ra cią­gle wyzna­cza lite­ra­tu­rze powin­ność, no cho­ciaż­by powie­dze­nia, że nie jest tak pięk­nie i wspa­nia­le jak się wyda­je, skrzy­wie­nia ust, może nawet splu­nię­cia na bruk. Ta poezja nie może i nie chce uwal­niać się zupeł­nie od roli spo­łecz­nej, pró­bu­je ją grać, zara­zem wchła­nia­jąc inne, obce nur­ty, pró­bu­je mowy kolo­kwial­nej, a zara­zem sta­ro­żyt­ne­go ryt­mu, rymu, miłej dla oka, ale chy­ba nie­co cia­snej este­ty­ki wier­sza syla­bo­to­nicz­ne­go (Andriej Rodio­now, Dmi­trij Wodien­ni­kow, Igor Bie­łow). Bywa, że poszu­ku­je jakie­goś ban­da­żu, pla­stra na histo­rycz­ne prze­strze­li­ny (Linor Gora­lik). Bywa, że igra­ją sobie z symu­la­kra­mi kul­tu­ry (Igor Bie­łow, Wia­cze­sław Kupri­ja­now). Zara­zem wszyst­kie te wier­sze zgrab­nie ucie­ka­ją od pato­su, bywa, że wca­le zwin­nie i zgrab­nie.

Jed­nak swo­bo­da, wol­ność – na przy­kład od wszyst­kie­go – to cią­gle chy­ba jest bar­dziej postu­lat niż real­ność. Nawo­ły­wa­nie roz­gło­śni gdzieś spo­za Rosji, cho­ciaż po rosyj­sku. Odmo­wa współ­udzia­łu, któ­ra była tak istot­na i for­ma­tyw­na dla pol­skich doświad­czeń arty­stycz­nych, ale przede wszyst­kim – lite­rac­kich – sprzed trzy­dzie­stu lat wyda­je się cią­gle nie­moż­li­wa w Rosji XXI wie­ku. Nie da się po pro­stu być sobą, trze­ba się dookre­ślić, opo­wie­dzieć, cho­ciaż­by poprzez nega­cję, bo odmo­wa cią­gle będzie jesz­cze wystę­po­wa­niem po jed­nej ze stron bary­ka­dy, a nie po pro­stu wyj­ściem poza boisko, odmo­wą gry. Być może to głę­biej umo­co­wa­ne inne poję­cie rela­cji jed­nost­ki do zbio­ro­wo­ści spra­wia, że przy całej swo­jej dezyn­wol­tu­rze, cza­sem zło­ści – te wier­sze cią­gle się jakoś usto­sun­ko­wu­ją do świa­ta rze­czy i zda­rzeń, język pozo­sta­je cią­gle oknem na świat, a nie świa­tem samym w sobie.

Czy to źle? Nie wiem. Na pew­no ina­czej.