„Swoje miejsce” obcości

Jeże­li ktoś szu­ka łatwej pocie­chy, to w twór­czo­ści Marii Krzyw­dy jej nie znaj­dzie: Wszyst­ko dobrze wyda­je się pozy­cją bez­ce­re­mo­nial­ną czy wręcz okrut­ną. To raczej wiwi­sek­cja niż baśń lub bal­la­da. Autor­ka widocz­nie nie lubi pod­trzy­my­wać złu­dzeń. Może nawet stoi za tym prze­ko­na­nie doty­czą­ce lite­ra­tu­ry, któ­ra – jak moż­na sądzić – nie powin­na zacho­wy­wać rado­snych pozo­rów doty­czą­cych egzy­sten­cji. Gdy zre­zy­gnu­je z ozdob­ni­ków na próż­no wysy­ła­nych w odbior­czy kosmos, zosta­ją takie nagie zapi­sy; nie­po­zor­ne, a jed­nak poru­sza­ją­ce, jątrzą­ce.

Przy lek­tu­rze towa­rzy­szy­ło mi odczu­cie bra­ku. Na przy­kład: bra­ku roz­ma­chu, bra­ku szer­szej per­spek­ty­wy, jakie­goś wie­lo­okie­go spoj­rze­nia nar­ra­cyj­ne­go. Było to odczu­cie dość para­dok­sal­ne, bo z dru­giej stro­ny wyda­wa­ło mi się, że cze­goś jest w nad­mia­rze, za dużo dro­bia­zgów, nie­istot­nych szcze­gó­łów, w któ­rych nie mogłem dopa­trzyć się sym­bo­licz­ne­go wymia­ru. Krót­ko mówiąc, moje tra­dy­cyj­ne potrze­by czy­tel­ni­cze zde­rzy­ły się z czymś nie­kon­wen­cjo­nal­nym, zaska­ku­ją­cym, odmien­nym. Myślę, że takie zde­rze­nia są w grun­cie rze­czy ocze­ki­wa­ną przez odbior­cę lek­cją. Może to wła­śnie one sta­no­wią, „sól” każ­dej czy­tel­ni­czej przy­go­dy. Wcią­ga i zasta­na­wia już sam tytuł opar­ty na wie­rze w jeden z naj­bar­dziej zuży­tych idio­mów. To „wszyst­ko dobrze” w kolo­kwial­nej prze­strze­ni komu­ni­ka­cyj­nej jest puste jak fla­ko­nik po per­fu­mach z ubie­głe­go stu­le­cia, już nawet cie­nia zapa­chu nie ma. Moim zda­niem w zamy­śle autor­ki uży­cie tego wytar­te­go idio­mu mia­ło zasu­ge­ro­wać, że pod płasz­czy­kiem „wszyst­kie­go dobre­go” jest raczej odwrot­nie – tak sobie albo nawet źle.

To codzien­ne „wszyst­ko dobrze” w świe­tle opo­wia­dań Marii Krzyw­dy nie jest ani „wszyst­kim”, ani też niczym „dobrym”, sytu­uje się poza  przy­ję­tą ska­lą etycz­ną – ani to dobre, ani złe. Raczej potwor­nie nija­kie. Ludzie stwo­rzy­li sobie prze­strzeń wege­ta­cji roz­my­tej, egzy­sten­cji pozba­wio­nej wyra­zi­stych rysów. Jakich­kol­wiek rysów. Etycz­nych, este­tycz­nych, ero­tycz­nych, filo­zo­ficz­nych i tak dalej. Taka wege­ta­cja poza lite­ra­tu­rą, poza wznio­sło­ścią, poza wiel­ki­mi, kla­row­ny­mi nie­gdyś wzor­ca­mi. Zatem w pew­nym sen­sie – poza kul­tu­rą.

Na począt­ku myśla­łem, że autor­ka chce poka­zać dzie­ciń­stwo jako wylę­gar­nię doro­sło­ści. O, pro­szę, takie było dzie­ciń­stwo – mdłe, nija­kie, zapy­zia­łe – w związ­ku z tym potem taką mamy doro­słość, i dalej idąc: takie mamy spo­łe­czeń­stwo. Ale ten pro­sty freu­dow­ski sche­mat też tu raczej nie dzia­ła. Wca­le w tej książ­ce „ciąg dal­szy”, czy­li doro­słość, nie wyni­ka w bez­po­śred­ni i jasny spo­sób z dzie­ciń­stwa. Doro­słość two­rzy swo­je rytu­ały mara­zmu, iner­cji, bez­sen­su i mdło­ści. Wła­śnie – mdło­ści. Nie wiem, dla­cze­go przy lek­tu­rze przy­po­mnia­ły mi się nagle pew­ne frag­men­ty z Sartre’a.

Przy­zna­ję, oso­bli­we to moje czy­ta­nie, bar­dzo subiek­tyw­ne. Gotów jestem przy­siąc, że w tej książ­ce znaj­dzie­cie bar­wy, znaj­dzie­cie inten­syw­ność i inne cuda. W tej chwi­li do mnie jakoś nie dotar­ły. Ude­rzy­ło mnie co inne­go, z cze­go pró­bo­wa­łem zdać spra­wę. Kie­dy zaś czy­tam „Erra­tę” (ostat­nie, jak­by „popraw­ko­we” opo­wia­da­nie), znów obse­syj­nie tęt­ni we mnie Sar­tre w jesz­cze innej posta­ci. W tej z jego Słów. Zaplą­ta­na w sło­wa boha­ter­ka bar­dzo chcia­ła­by, żeby wszyst­ko było dobrze. Kie­dy się­ga po zde­ze­lo­wa­ną maszy­nę do pisa­nia, wycho­dzi jej jed­nak ina­czej. Jak­by w urzą­dze­niu bra­ko­wa­ło nie­któ­rych kla­wi­szy. I ten brak jest wia­ry­god­ny, prze­ko­nu­ją­cy. Wresz­cie „sto­sy obcych słów znaj­du­ją się na swo­ich miej­scach”. Pod­kre­ślam „obcość”. I pod­kre­ślam też „swo­je miej­sca”.