Lutując

Nowa książ­ka Mar­ci­na Sen­dec­kie­go jest ze wszech miar dziw­na. Tytu­ło­we lame­ty to ozdo­by cho­in­ko­we, aniel­skie wło­sy, skrzą­ce się bły­skot­ki. Ale lamet to tak­że drob­ny język z ławi­cy etno­lin­gwi­stycz­nej Azji Połu­dnio­wo-Wschod­niej; posłu­gu­je się nim dwa­dzie­ścia tysię­cy Laotań­czy­ków – czy­li wszy­scy użyt­kow­ni­cy tego języ­ka pomie­ści­li­by się na śred­niej wiel­ko­ści sta­dio­nie pił­kar­skiej eks­tra­kla­sy. I to połą­cze­nie zda­je się dość dobrze opi­sy­wać czy­tel­ni­cze wra­że­nia z lek­tu­ry Lamet – śpiew­ny, her­me­tycz­ny język obcy, błysz­czą­ce (bły­sko­tli­we) ele­men­ty. Jeśli wpi­sze­my jesz­cze w ten krąg sko­ja­rzeń odda­lo­ne o jed­ną lite­rę lamen­ty, będzie­my już bli­sko tego, co przy­go­to­wał nam Sen­dec­ki w nowej książ­ce.

A zaczy­na się od gło­śne­go GONG! – jak począ­tek jakiejś roz­gryw­ki. Sen­dec­ki zapra­sza do gry w wier­sze, w kolej­nym utwo­rze („Jenot”) pro­po­nu­jąc zasa­dy. „To zga­duj-zga­du­la/ Sta­ro­daw­ne desz­cze ubi­ją mi pył” – pisze. I dalej: „Wiersz się dzie­li Wiersz się mnoży/ Wiersz się dzie­li Wiersz mno­ży”, co może­my potrak­to­wać jako instruk­cję dla inter­pre­tu­ją­ce­go, ale i świa­dec­two wewnętrz­ne­go życia poezji, jej opo­ru wobec czy­ta­ją­ce­go. Zwłasz­cza, że zaraz potem „Wiersz jest szczwa­ny Wiersz szczu­je”. Następ­nie poeta zgrab­nie o’haryzuje:

Pójść Pie­kar­ską i skrę­cić w Cho­cim­ską, skok w Rej­ta­na i już jest Kościusz­ki
Hamil­ton Jef­fer­son Clin­ton Stre­et Otwie­ra się bar

W całym tomie znaj­dzie­my wię­cej jesz­cze nawią­zań do Fran­ka O’Hary (naj­do­bit­niej­szym chy­ba wiersz „Lunch­ti­me”), ale za każ­dym razem alu­zje do szko­ły nowo­jor­skiej umiesz­cza­ne są w cudzy­sło­wie, bo po tym, jak prze­mie­ści­my się już z Kościusz­ki na Clin­ton Stre­et, orien­tu­je­my się, że tak napraw­dę tkwi­my w edy­to­rze tek­sto­wym. „Kur­sor w rogu ekra­nu drga prze­anie­lo­ny” – czy­li znów jeste­śmy na pozio­mie wier­sza, na pozio­mie gry.

A gra z Sen­dec­kim bywa nie­ła­twa. Nie cho­dzi nawet o to, że cza­sem moż­na mieć wra­że­nie, iż wpi­sał on w Lame­ty pro­jekt czy­tel­ni­ka nie­co mon­stru­al­ne­go – zaczy­ta­ne­go w lite­ra­tu­rze ormiań­skiej, uod­por­nio­ne­go na sza­leń­stwa lek­sy­kal­ne i skła­dnio­we, zanu­rzo­ne­go w dys­kur­sie teo­re­tycz­no­li­te­rac­kim („Powie­my dziś sobie o śmier­ci pod­mio­tu”, „Z tau­to­lo­gii w aporię/ Jeden skok”), takie­go, któ­ry zro­zu­mie uży­cie w pięt­na­stu wer­sach wyłącz­nie zna­ków inter­punk­cyj­nych i typo­gra­ficz­nych, ale i da się poecie pro­wa­dzić w świat keba­bów, Che­ster­fiel­dów i Car­re­fo­ura. Trud­ność nie pole­ga bowiem na jakiejś rady­kal­nej kon­cep­cji for­mal­nej, a raczej na bra­ku punk­tów zacze­pie­nia. Lame­ta­mi raz w roku przy­ozda­bia się cho­in­ki, ale na co dzień sto­so­wa­ne są głów­nie do wytwa­rza­nia przy­nęt przez węd­ka­rzy, Sen­dec­ki nie wabi jed­nak czy­tel­ni­ka. Tru­izmem jest twier­dze­nie, że poeci zawsze mniej lub bar­dziej osten­ta­cyj­nie piszą o sobie, sobą i sie­bie, ale momen­ta­mi mam wra­że­nie, że Sen­dec­ki idzie o krok dalej i pisze tak­że do sie­bie. No bo jak mamy odczy­tać poja­wia­ją­cą się mniej wię­cej w poło­wie tomu tra­ge­dię warzyw, przy­po­mi­na­ją­cą „Na stra­ga­nie” Brze­chwy, tyle że w wer­sji dla doro­słych? Albo prze­wi­ja­ją­cy się motyw zupy warzyw­nej? Poja­wia się już w pierw­szym utwo­rze: „Ugo­to­wa­łem zupę ze szcza­wiu i gru­szek, lep­szej nie znaj­dziesz na naj­dal­szym molo/ (Żacz­ka warzu­chów­ka roz­włó­czy­ła chrzan)/ Teraz pora”; a potem jesz­cze w wier­szu „Wąskie pasmo”:

Takiej zupy z porów nie spró­bu­jesz na kine­ma­to­gra­ficz­nych przed­mie­ściach, bez obra­zy.

Auskul­ta­cja? Zacho­dzi tu

dźwięk, głos, głód, gładź, wij, delay

Czy­li mamy zupę, zupę z ele­men­ta­mi vani­tas (szkod­nik zja­da­ją­cy liście, wsłu­chi­wa­nie się w aktyw­no­ści cia­ła), a na doda­tek pory – a może pora i porę? Może wszak cho­dzić zarów­no o warzy­wo, jak i o czas. Pokrę­co­ne? No i pięk­nie.

Bo trud­no ocze­ki­wać od czy­tel­ni­ka spój­nej lek­tu­ry, jeśli potrak­tu­je­my Lame­ty jako zapis świa­ta bez ładu i pró­bę upo­rząd­ko­wa­nia go; do takie­go odczy­ta­nia upo­waż­nia nas wers z otwie­ra­ją­ce­go książ­kę utwo­ru „GONG!”, w moim odczu­ciu klu­czo­wy dla całe­go tomu: „Co moż­na ufać o pogod­nym kłam­stwie, gdy lutu­je roz­kle­pa­ny świat?”. W wier­szu „W hote­lo­wym” czy­ta­my nato­miast:

W hote­lo­wym oknie z papie­ro­sem.
Niżej żywym ogniem repe­ru­ją tory.
Mówi się: „Do ładu”.

Pisa­nie ma taki sam cel, co luto­wa­nie szyn – cho­dzi o to, by nie dopu­ścić wię­cej do wypa­da­nia z toru, wzy­wa więc Sen­dec­ki świat do ładu takim tonem, jakim rzu­ca się psu roz­kaz: „Do nogi!”. Żywy ogień, któ­rym robot­ni­cy napro­sto­wu­ją to, co roz­pa­czo­ne, jest tym samym, któ­ry trzy­ma w swo­im ręku poeta, paląc papie­ro­sa.

Lame­ty, roz­po­czy­na­ją­ce się od nie­mal komik­so­we­go GONG!, koń­czą się jed­nak przy­ga­szo­ne jak nie­do­pa­łek, sło­wa­mi „to nic”. Taki gest zamy­ka­ją­ce­go „never­mind” wpro­wa­dza nas zręcz­nie w melan­cho­lij­ną, lecz pogod­ną prze­strzeń pomię­dzy blich­trem lamet a lamen­to­wa­niem. Jest tam miej­sce na Mic­kie­wi­cza, a nic nie wie­my o Bożym Naro­dze­niu. W tej prze­strze­ni panu­je noc, na uli­cy gra czar­ny śnieg; śnieg śpi, kwit­nie, mar­z­nie i ist­nie­je na wię­cej jesz­cze spo­so­bów, i te Sen­dec­kie­go sce­ny z życia śnie­gu to chy­ba naj­lep­sze, co moż­na prze­czy­tać u schył­ku jesie­ni. I w koń­cu to jest noc, pośrod­ku któ­rej moż­na sta­nąć i rozej­rzeć się dooko­ła:

Tędy miesz­kam Tam widzę
Tam­tę­dy jest czas