Ile odpowiedzi, tyle trafień

Nie jestem fan­ką anto­lo­gi­za­cji pol­skiej poezji. Jest w tym – z zało­że­nia crème de la crème – ele­ment żwir­ku zosta­wia­ją­cy meta­licz­ny posmak; czyż­by poezja mogła się obro­nić jedy­nie w for­mie zmasowanej/skondensowanej? Nikt już nie ma cza­su ani ocho­ty czy­tać współ­cze­snych poetów, lecz wie­dzio­ny pozy­tyw­nym sno­bi­zmem (w lep­szej wer­sji świa­ta: cie­ka­wo­ścią poznaw­czą) się­gnie po anto­lo­gię? Piguł­ka zamiast serii bole­snych zastrzy­ków? A może bole­sny zastrzyk zamiast wie­lo­mie­sięcz­nej kura­cji? I wresz­cie do kogo kolej­na taka anto­lo­gia mia­ła­by być adre­so­wa­na? Zain­te­re­so­wa­ni pomiesz­czo­ne w niej tek­sty zna­ją dosko­na­le, nie­za­in­te­re­so­wa­ni pozo­sta­ną nie­za­in­te­re­so­wa­ny­mi, sko­ro na ryn­ku wydaw­ni­czym funk­cjo­nu­je od lat sze­reg anto­lo­gii mło­dej poezji, sze­re­go­wa­nej opcjo­nal­nie i kate­go­ry­zo­wa­nej wedle róż­nych, i w zasa­dzie rów­no­praw­nych, widzi­mi­się redak­to­rów. Czy któ­ra­kol­wiek z tych pozy­cji wśli­zgnie się na listę szkol­nych lek­tur, zastę­pu­jąc nie­chcia­ne i nie­udol­ne lek­cje o poezji swo­istym bry­kiem? Moż­li­we. I nie­ko­niecz­ne.

100 wier­szy pol­skich sto­sow­nej dłu­go­ści nie jest jed­nak typo­wą anto­lo­gią. Autor wybo­ru, Artur Bursz­ta, nie uda­je, że oto skła­da w ręce czy­tel­ni­ków rze­tel­ny raport, pano­ra­mę, szkic kra­jo­bra­zu przed, w trak­cie czy po bitwie. Nic z tych rze­czy. Bitwy nie było, pozo­sta­je zatem doku­ment ponad dwu­dzie­sto­let­nie­go roman­su z lite­ra­tu­rą. Zapis oso­bi­stych czy­tel­ni­czych doświad­czeń i zauro­czeń. Oso­bi­stych przy­jaź­ni z wier­sza­mi i auto­ra­mi od dwu­dzie­stu lat zwią­za­ny­mi z wydaw­nic­twem, któ­re na mapę wychy­nę­ło zni­kąd i pra­co­wi­cie budo­wa­ło swo­ją, dziś nie do prze­ocze­nia, pozy­cję. Artur Bursz­ta to wydaw­ca ze wszech miar nie­ty­po­wy. Po pierw­sze i naj­waż­niej­sze, nie jest lite­ra­tem, nie publi­ku­je (bo czy nie pisze, to już inna spra­wa) tek­stów lite­rac­kich ani kry­tycz­nych, zosta­wia­jąc to swo­im auto­rom. Z tego co wiem, nie może tego o sobie powie­dzieć żaden z innych liczą­cych się w naszej niszy edy­tor­skiej wydaw­ców. Po dru­gie, i nie mniej istot­ne: swo­je pry­wat­ne gusta i uprze­dze­nia sta­ran­nie oddzie­la od pla­nów wydaw­ni­czych, dzię­ki cze­mu w dość ogra­ni­czo­nej prze­strze­ni mogą koeg­zy­sto­wać bez­ko­li­zyj­nie pro­po­zy­cje z naj­róż­niej­szych para­fii. Tym samym anto­lo­gia tak róż­nych gło­sów nie może sta­no­wić żad­ne­go rodza­ju mani­fe­stu, czy to este­tycz­ne­go, czy pro­gra­mo­we­go.

Jeśli ist­nie­je jaka­kol­wiek nić prze­wod­nia, wokół któ­rej autor wybo­ru osnuł swo­ją opo­wieść, będzie to banal­ne w swej odwiecz­no­ści i absur­dal­ne w (nie)oczywistości pyta­nie: czym jest poezja? Uni­wer­sal­ne, bo jak się oka­zu­je, każ­dy z piszą­cych choć raz, na swój uni­kal­ny spo­sób, usi­ło­wał dać na nie odpo­wiedź. Refe­ren­cyj­nie lub refe­ra­cyj­nie. Zesta­wie­nie owych prób odpo­wie­dzi owo­cu­je zatem książ­ką, któ­ra jest nie tyl­ko zbio­rem stu wier­szy pol­skich sto­sow­nej dłu­go­ści, nie śro­do­wi­sko­wym the best of, nie dzien­nicz­kiem fascy­na­cji sze­fa wydaw­nic­twa (choć daje się czy­tać na każ­dym z wymie­nio­nych, i na wie­lu innych pozio­mach), ale con­cept albu­mem à rebo­urs. Ile odpo­wie­dzi, tyle tra­fień. Zadzi­wia­ją­co bli­sko środ­ka tar­czy; ale nie ma tar­czy, nie ma środ­ka. Jest kra­jo­braz, w któ­rym może się zda­rzyć wszyst­ko, choć wszyst­ko już się zda­rzy­ło.

Nie ma tu sen­su wymie­nia­nie auto­rów ani tytu­łów wier­szy; spis tre­ści przy­da się począt­ku­ją­cym, czuj­ni czy­tel­ni­cy dosko­na­le zna­ją i tek­sty, i oso­by. Nie ma też sen­su wysi­lo­ne kon­stru­owa­nie kon­tek­stu dla – po pro­stu – pre­zen­ta­cji stu wier­szy, któ­re towa­rzy­szą nam od ponad dwu­dzie­stu lat, i będą towa­rzy­szyć zawsze. Raz prze­czy­ta­ne, nigdy nie zapo­mnia­ne. Nie jestem fan­ką anto­lo­gi­za­cji wspo­mnień; ale sko­ro są żywe, faj­nie mieć je na papie­rze.