Kruche schronienie. Giovanni Catelli – Geografie

Nie­koń­czą­ce się sztur­mo­wa­nie chwi­li, wytrwa­łe drą­że­nie tune­lu, któ­rym bie­gnie czas, cier­pli­wość i uwa­ga czło­wie­ka świa­do­me­go zwod­ni­czej mocy pamię­ci – to pierw­sze wra­że­nia, jakie zapi­su­ję po lek­tu­rze Geo­gra­fii Catel­le­go. Te krót­kie opo­wia­da­nia przy­pi­su­ją sobie pra­wo do zatrzy­my­wa­nia momen­tów, miejsc, myśli, aby nadać im osob­ny rys oraz indy­wi­du­al­ny rytm; aby pod­kre­ślić te ich cechy, któ­re mają lub mia­ły nie­ba­ga­tel­ny, choć może nie­do­strze­gal­ny wpływ na los jakiejś oso­by. Jest w książ­ce tak­że miej­sce dla histo­rii – potęż­nej siły zosta­wia­ją­cej śla­dy w róż­nej posta­ci, ale i ona prze­pusz­czo­na jest przez filtr zin­dy­wi­du­ali­zo­wa­nej, wni­kli­wej, melan­cho­lij­nej reflek­sji. To, co gło­śne, w poetyc­kiej pro­zie Catel­le­go zosta­je bowiem wyci­szo­ne, co wiel­kie – odsu­nię­te w cień, a waż­ne, lecz dale­kie – przy­su­nię­te na tyle bli­sko, że moż­na odczuć jego dotkli­wość.

Mimo istot­nej roli wspo­mnia­nych kwe­stii, jesz­cze inny trop zasłu­gu­je na szcze­gól­ną uwa­gę czy­tel­ni­ka – oso­bli­wa melan­cho­lia wypeł­nia­ją­ca przed­sta­wia­ny świat. We Wstę­pie do Geo­gra­fii Fran­co Loi pisze: „Przed­mio­tem tej książ­ki jest nie­obec­ność. Nie­obec­ność nazna­czo­na tęsk­no­tą i nie­ustan­nym poczu­ciem trwo­nie­nia”. Wystar­czy zaj­rzeć do tek­stu roz­po­czy­na­ją­ce­go zbiór, zaty­tu­ło­wa­ne­go Le Châte­au Trem­blant, by się o tym prze­ko­nać. Nar­ra­tor snu­je spo­koj­ną opo­wieść, lecz atmos­fe­ra stop­nio­wo zagęsz­cza się, w toku opo­wia­da­nia coraz moc­niej wyczu­wal­ny sta­je się nie­po­kój – dziw­ny, nie­do­okre­ślo­ny, wpa­da­ją­cy w próż­nię. O wymo­wie cało­ści daje wyobra­że­nie już wyra­zi­ste pierw­sze zda­nie: „Nie wró­ci­li­śmy już do Châte­au Trem­blant i tego mi żal”. Jakiś męż­czy­zna i jakaś kobie­ta, on mówią­cy do niej o minio­nym, o cza­sie zatrzy­ma­nym w miej­scu tak pięk­nym, że wręcz nie­rze­czy­wi­stym; jedy­nym takim, w któ­rym złud­na obiet­ni­ca szczę­ścia zda­wa­ła się im się real­ną, dostęp­ną na wycią­gnię­cie ręki. O Châte­au Trem­blant, z któ­re­go – jak mówi męż­czy­zna – nigdy tak napraw­dę nie wyje­cha­li. Nie pozwo­li­ło im odejść, rzu­cić się w nurt życia; zatrzy­ma­ło w prze­szło­ści, unie­moż­li­wi­ło obec­ność w innych miej­scach, ska­za­ło na wid­mo­we wędrów­ki. I tego żal.

Być może z tego żalu rodzi się potrze­ba kolej­nych opo­wie­ści. Poczu­cie sta­nia w miej­scu mimo prób wyrwa­nia się, nie­rzad­ko pozor­nych, przy­bie­ra na zna­cze­niu zwłasz­cza w tek­stach, w któ­rych poja­wia­ją się dwor­ce, pocią­gi czy opu­sto­sza­łe pla­ce.  Jed­no­cze­śnie – dla nar­ra­to­ra – są to miej­sca naj­bez­piecz­niej­sze: zwią­za­ne są z ruchem lub jego wspo­mnie­niem, ze zmien­no­ścią, ale i powta­rzal­no­ścią, efe­me­rycz­ną obec­no­ścią. W utwo­rze Natar­cie mowa nato­miast o domu; o domu, któ­ry się roz­pa­da. Sto­ją­cy na bal­ko­nie boha­ter widzi już jego przy­szły kształt: ruiny. Zamie­rza odejść tuż przed osta­tecz­nym upad­kiem tego miej­sca. Dokąd? Ku „nowe­mu mia­stu nie­pa­mię­ci”. Oczy­wi­ste jest jed­nak, że boha­te­ro­wi Geo­gra­fii Catel­le­go trud­no będzie odna­leźć wła­ści­wą przy­stań. Być może – jak słyn­ny Baudelaire’owski pod­miot – nigdy nie odnaj­dzie stra­ty. I dzię­ki temu jego podró­że, nie­mal­że oni­rycz­ne, nabie­ra­ją szcze­gól­nej war­to­ści; zachę­ca­ją do zagu­bie­nia się w akcie poszu­ki­wa­nia schro­nie­nia, akcie lek­tu­ry.