Taki jeden, na naszych oczach (zdefiniuj „taki”, zdefiniuj „oczy” itd.)

Po co czy­ta­my wier­sze? Żeby upew­nić się, co do zna­cze­nia wła­snych odczuć? Żeby zna­leźć ide­owe czy jakie­kol­wiek inne, pokre­wień­stwo? Żeby utwier­dzić się w melan­cho­lij­nym świa­to­po­glą­dzie? Może też, żeby odpo­cząć od zwy­kłe­go, zuży­te­go języ­ka i cie­szyć się zaska­ku­ją­cy­mi zna­le­zi­ska­mi, kolo­ro­wy­mi szkieł­ka­mi innej mowy. Co czy­tel­nik, to inna odpo­wiedź. Mnie cie­szy i to, że wraz z lek­tu­rą choć­by takich ksią­żek, jak ta nowa Roma­na Hone­ta, czu­ję się wyzu­ty ze zwy­kłych obo­wiąz­ków komu­ni­ka­cyj­nych, że jestem poza jaką­kol­wiek funk­cjo­nal­no­ścią – tak jak i wier­sze, któ­re mam przed ocza­mi, wyda­ją się w cudow­ny spo­sób nie­uży­tecz­ne. Cie­szy mnie ta pro­wo­ka­cyj­na nie­uży­tecz­ność. Roz­ko­szu­ję się nią. Ale komuż jesz­cze miał­bym to do roz­ko­szo­wa­nia podać? Kto jest w tej niszy zain­te­re­so­wa­ny nią tak napraw­dę i szcze­rze?

Nowa książ­ka Roma­na Hone­ta skła­nia do takich reflek­sji, gdyż „cała jest zbu­do­wa­na z ran”, mówiąc języ­kiem Sta­chu­ry; pro­si więc każ­dym nabrzmia­łym od emo­cji wer­sem, żeby jej nie odfaj­ko­wy­wać. Jeśli ktoś nie musi wcho­dzić w ten roze­dr­ga­ny gąszcz, to powi­nien dać sobie spo­kój i pójść w stro­nę cze­goś, co da się szyb­ko i na zim­no spa­cy­fi­ko­wać, „ugryźć” w sprzy­ja­ją­cym, polo­ni­stycz­nie wyro­bio­nym, języ­ku. Twór­czość Hone­ta jest osła­wio­ną „poezją czy­stą” – w kli­ma­cie wie­le zawdzię­cza­ją­cym z jed­nej stro­ny Moje­mu obna­żo­ne­mu ser­cu, zaś z dru­giej Spo­wie­dzi dzie­cię­cia wie­ku – poezją czy­stą naszych zaan­ga­żo­wa­nych cza­sów. Pew­nie, że ktoś może w tej kosmicz­nie wiel­kiej melan­cho­lii dostrzec coś, co wyra­sta z warun­ków życia nad­wraż­li­wych, tar­ga­nych nało­ga­mi, pra­cow­ni­ków sło­wa w póź­nym kapi­ta­li­zmie; niech­że więc dostrze­ga, i krzyż mu na dro­gę. Wła­śnie, krzyż… Ileż litur­gii w tej wal­ce o nie­śmier­tel­ność, w wal­ce toczo­nej nie dla sie­bie, ale dla niej, dosłow­nej i mitycz­nej, boha­ter­ki wier­szy. To ona ma zostać zapa­mię­ta­na na zawsze. Taki dzie­cię­cy, baśnio­wy gest, ale bez nie­go nie było­by wie­lu tek­stów, nie było­by tej książ­ki. Kto zatem nie­sie krzyż i skąd te sakral­ne sko­ja­rze­nia w tym post­se­ku­lar­nym uni­wer­sum? Ten, któ­ry mówi, nie­sie przez czas koniecz­ność świad­cze­nia o „wspól­nym minio­nym”, impe­ra­tyw zapa­mię­ta­nia jak naj­wię­cej. To jego krzyż, to jego mis­sa paga­na, msza i misja zara­zem [1]. Jed­nak nie prze­sa­dzaj­my ze Sta­chu­rą, nie wrzu­caj­my zbyt łatwo nowe­go tomu Hone­ta do szu­flad­ki z napi­sem „życio­pi­sa­nie”. Owszem, życie jest przy­wo­ły­wa­ne rów­nie czę­sto, co pisa­nie, ale w osta­tecz­nym roz­ra­chun­ku nie two­rzy się tu sumy, ale raczej – i to jest fascy­nu­ją­ce – róż­ni­cę, to ją przy­wo­łu­je się obse­syj­nie; bole­sną wręcz róż­ni­cę, w któ­rej raz po raz, wymien­nie, pod­sta­wia się nastę­pu­ją­ce war­to­ści-sym­bo­le: cia­ło, pamięć, życie, pisa­nie.

I jesz­cze pią­ty ele­ment – krew. To ona czy­ni naj­waż­niej­szą róż­ni­cę, nią się igra i przy­wo­łu­je niczym okrut­ny, i jed­no­cze­śnie świę­ty, fizjo­lo­gicz­ny i litur­gicz­ny, sym­bol, ona sca­la roz­pro­szo­ne sta­ny i inten­cje; czym była­by meta­fo­ra u Hone­ta bez jej nie­po­ko­ją­cej obec­no­ści? Ale do rze­czy… Czyż­bym do tej pory prze­by­wał poza nią? A może tym wła­śnie jest rzecz poetyc­ka, że gdy pró­bu­je­my o niej mówić, natych­miast wyrzu­ca na orbi­tę, w oczy­wi­sty (dla niej, rze­czy) spo­sób sytu­uje nas obok? Nie moż­na być w samej rze­czy – sło­wa, jak echo, poja­wia­ją się dopie­ro w pew­nej odle­gło­ści i po cza­sie. Po jakimś cza­sie zbie­ram te roz­pro­szo­ne notat­ki czy­nio­ne obok wier­szy. Nie­któ­rych nie mogę odczy­tać, zosta­ną na zawsze przy rze­czy, w samym ogniu tam­tej chwi­li. To kolej­ny waż­ny ele­ment mito­lo­gii Hone­ta, tego teatru, w któ­rym tyle się dzie­je z życia i ze zmy­śle­nia. Nie­raz na tej sce­nie wybu­cha pło­mień, ale nie żeby spa­lić, raczej żeby oświe­tlić.

Wspo­mnie­nia zacie­ra­ją się, dla­te­go pamięć sta­je się „niczy­ją”, choć mogła być wspól­ną – nie­gdy­siej­si kochan­ko­wie roze­szli się do swo­ich zajęć, „każ­de w swo­im ogniu”, nie two­rząc wspól­ne­go ogni­ska. Wspól­ność w ogó­le wyda­je się ilu­zo­rycz­na, jest teraz po tym świę­tym, naj­bar­dziej w życiu inten­syw­nym, cza­sie roz­gry­wa­na, insce­ni­zo­wa­na. W dzie­jach związ­ku opie­wa­ne­go „epo­sem” – refre­nicz­nie nawra­ca­ją­cy­mi fala­mi scen, sytu­acji, fraz i zaśpie­wów – od począt­ku był tra­gizm prze­wi­dy­wa­ne­go roz­pa­du i koń­ca. Pamięć niczy­ja, bo nie­moż­li­wa, aż nie­wia­ry­god­na, opar­ta teraz na czymś tak nie­pew­nym i kru­chym, na wier­szu. I tu wła­śnie, na sty­ku wza­jem­nych rela­cji mię­dzy sta­rze­ją­cą się, kapry­śną pamię­cią, a wciąż mło­dym i jasnym – zasty­głym w cza­sie – cia­łem, roją się te wiel­kie (w poetyc­kim sen­sie) pla­ny i marze­nia o nie­śmier­tel­no­ści. To kolej­ny waż­ny wątek, wręcz nie­odzow­ny w opo­wie­ści ukła­da­nej z ele­men­tów, o któ­rych wspo­mnia­łem wcze­śniej: pamię­ci, cia­ła, prze­szło­ści, dzie­ciń­stwa, nostal­gii za tym, co było, a głów­nie za naj­więk­szą w życiu miło­ścią. „Być nie­śmier­tel­nym to być szybciej/ niż cia­ło, całe z roz­trą­co­nej krwi”. I dalej mowa o jed­no­ści tego nie­gdyś Wiel­kie­go Praw­dzi­we­go Prze­ży­cia, tego ory­gi­na­łu, sumy wszyst­kich uczuć, i o tym, że nie da się go zastą­pić żad­ną kopią czy sub­sty­tu­tem: „nie może tak być,/ że cię zastą­pię”. A więc to, co teraz, to (w poetyc­kim sen­sie) życie pośmiert­ne, żało­ba, opła­ki­wa­nie, jęki wykpio­ne­go przez prze­mi­ja­nie kochan­ka. Ale jak mistrzow­sko te jęki są zro­bio­ne, chwi­la­mi wie­rzy się w ich cał­ko­wi­tą szcze­rość. I tu musiał­bym zwró­cić honor Sta­chu­rze i wciąż przy­wo­ły­wa­nej sche­dzie po nim. A nie zro­bię tego, ponie­waż w tej książ­ce widzę o wie­le wię­cej niż tyl­ko pro­ste roze­gra­nie wer­te­row­skiej dra­my. Głos, któ­ry mówi, zatra­ca się w bólu, lecz zaraz potem (a nie­kie­dy w tym samym momen­cie), nagle prze­bu­dzo­ny, pyta o to, dla­cze­go to robi, jaki to ma sens; a nawet potra­fi ze zbyt roz­bu­cha­ne­go lirycz­ne­go gestu zadrwić albo przy­naj­mniej – następ­nym lot­nym sło­wem, fra­zą god­ną przy­sło­wia czy zło­tej myśli – zary­zy­ko­wać jego dwu­znacz­ność, w świe­tle któ­rej nic nie jest pew­ne.

*

Po co czy­tać takie wier­sze? Żeby się prze­ko­nać, jak bli­sko jest od „pisa­nia” do „picia”? Że to podob­ne znie­czu­la­nie okru­cień­stwa cza­su, łago­dze­nia wci­ska­ją­cych się wszę­dzie ostrych kan­tów bytu? Owszem, autor wspo­mi­na coś o tym, a jego boha­ter rze­cze wyraź­nie, że powró­cił z „rze­tel­nej zie­mi wód­ki i xana­xu” do „kra­iny niż­szej jako­ści”, po któ­rej oto ostroż­nie stą­pa, nie­wy­obra­żal­nie tęsk­niąc za tym, co było „tam”, co było „kie­dyś” i, co naj­waż­niej­sze, było „razem”, w tej nie­mal mistycz­nej czy pla­toń­skiej, jed­no­ści dwóch ciał i, prze­pra­szam za wyra­że­nie, dwóch dusz. Zatem pro­ces czy­ta­nia – czy­ta­nia wier­szy – dołą­cza w tej kon­cep­cji do zacne­go gro­na poszu­ki­wa­nych anal­ge­ty­ków. Zmięk­cza, znie­czu­la, łago­dzi. Taki jeden na naszych oczach roz­le­wa swo­ją nie­pa­pie­ro­wą krew i wró­ży z wnętrz­no­ści zabi­te­go cza­su, „niczy­jej pamię­ci”. Rze­czy­wi­ście przez chwi­lę wyda­je się szyb­szy niż cia­ło. Prze­kra­cza i nas do prze­kra­cza­nia zapra­sza.