Wchodzenie ze światłem

Ciem­no, jasno… Od tego zaczy­na się czy­ta­nie. „Jasne, że są spra­wy nie­ja­sne”. Może więc uda się wypro­wa­dzić je z cie­nia albo w tym cie­niu osa­dzić na spo­sób zna­czą­cy? Może się uda olśnić to, co nie­jaw­ne i nie­me, uda wyświe­tlić w bły­sku? Chwi­la wier­sza ma być chwi­lą trans­cen­dent­ną, ma to być wybuch obra­zu i zna­cze­nia, reto­ry­ki i wzru­sze­nia, wybuch poznaw­czy, olśnie­nie total­ne. Ale co na to język? Czy język na coś takie­go zezwa­la?

Kłę­bią się pyta­nia jak obra­zy i fra­zy w wier­szach Bogu­sła­wa Kier­ca, któ­ry zaczy­na od tego, że uczu­la na dia­lek­ty­kę zaciem­nia­nia-roz­ja­śnia­nia. Mic­kie­wi­czow­ski chłop­czyk i „cac­ko” w jego dło­ni rzu­ca na coś bły­ski, resz­ta pozo­sta­je w cie­niu. Jakieś cia­ła pozo­sta­ją w ciem­no­ści. Co tu wydo­by­wa się z cie­nia, co naświe­tla „fry­wol­ny­mi bły­ski”? W koń­cu nie takie one fry­wol­ne, na jakie pozu­ją. Są to bły­ski w grun­cie rze­czy solen­ne, namasz­czo­ne, są to bły­ski głę­bo­kie.

Głę­bo­kość ta wią­że się ze sca­la­niem, z docho­dze­niem do jed­no­ści mimo roz­dzie­ra­ją­cych nas i świat prze­ci­wieństw. Na począt­ku jest ciem­no i jasno, potem już tyl­ko „ciem­no­ja­sno­wi­dze­nie”, hybry­da poznaw­cza umoż­li­wia­ją­ca nie­uprze­dzo­ny wgląd sca­la­ją­cy. Na począt­ku jest kobie­ta, męż­czy­zna i dziec­ko. Potem już jed­na ogrom­na płeć, wchła­nia­ją­ca róż­ni­ce, płeć kosmicz­na. W pobły­ski­wa­niach, czy­li ostrym widze­niu istot­nym widać już tyl­ko jed­ność. Moż­na powie­dzieć wzo­rem misty­ków, że widać Jed­no.

Więc spła­wia się płeć. A co jesz­cze się spła­wia? Onto­lo­gię. Rygo­ryzm bycia-nie­by­cia. Spła­wia się, to zna­czy pusz­cza się z wodą, roz­mięk­cza, roz­my­wa. Pozwa­la, żeby uno­si­ło się na wodzie niczym plank­ton, falo­wa­ło. Bo w tej książ­ce cho­dzi o to, żeby wszyst­ko było płyn­ne. Wszel­kie gra­ni­ce. Gra­ni­ce cia­ła, płci, gra­ni­ce bytu, gra­ni­ce języ­ka. Idzie tu o to, o co mało już komu cho­dzi w lite­ra­tu­rze sekun­du­ją­cej roz­bi­ciu. Pró­ba Kier­ca jest odpo­wie­dzią na pyta­nie o to, czy współ­cze­śnie moż­li­we jest postrze­ga­nie świa­ta jako cało­ści, jed­no­ści zamy­ka­ją­cej się w sobie, w kłą­czach prze­ci­wieństw. Ten ota­cza­ją­cy nas plank­ton moż­li­wo­ści i reali­za­cji może być uży­ty na spo­sób mistycz­ny i poetyc­ki. Na co dzień łyka­my go w kawał­kach, bez­piecz­nych daw­kach, żyje­my w wyraź­nych podzia­łach. Myśle­nie poetyc­kie kwe­stio­nu­je szu­flad­ko­wa­nie, chce zno­sić podzia­ły.

I zaczy­na już od samych pod­staw. Czym owo­cu­je „spła­wie­nie płci”? Pisa­niem ponad płcią, byciem obok płci. Co z tego wycho­dzi w tek­ście? Pomie­sza­nie pożą­dań. Pomie­sza­nie gło­sów i gło­dów miło­snych. W tych wier­szach męż­czy­zna wyzna­je miłość męż­czyź­nie (raczej chłop­cu), kobie­ta wabi męż­czy­znę, wresz­cie męż­czy­zna wiel­bi niczym bogi­nię kobie­tę. Miłość jest wszech­ogar­nia­ją­ca i wie­lo­mow­na, jakoś ewan­ge­licz­nie peł­na, wyra­żo­na w duchu świę­te­go Jana, nie­pod­le­ga­ją­ca kwa­li­fi­ka­cjom moral­nym i wca­le nie­per­wer­syj­na mimo tej szo­ku­ją­cej otocz­ki.

Zda­niem poety miłość jest warun­kiem bycia, jego jedy­nym wiel­kim „prze­świ­tem”, bły­skiem w ciem­no­ści. W innym wier­szu mówi o byciu „zło­żo­nym z samych świa­teł”. O jakie świa­tła tu cho­dzi? To, co zacho­dzi mię­dzy ulot­ny­mi cia­ła­mi („cia­ła­mi z mułu”) kobiet i męż­czyzn, ma wymiar ducho­wy, bo te świa­tła są nie tyl­ko odbi­ciem sca­la­ją­cej wszyst­ko miło­ści, lecz są rów­nież potwier­dze­niem ist­nie­nia instan­cji osta­tecz­nej, Boga. To, co powsta­je w tych wier­szach pod­czas kolej­nej pró­by skon­tak­to­wa­nia się ze sfe­rą przez Nie­go repre­zen­to­wa­ną, moż­na by nazwać współ­cze­snym sym­bo­li­zmem. Sym­bo­li­zmem po doświad­cze­niach wie­lu awan­gard, szcze­gól­nie tej lin­gwi­stycz­nej. Kierc reak­ty­wu­je sym­bo­lizm, two­rząc jego samot­ną wyspę w morzu kon­kre­ty­zmu poetyc­kie­go ostat­niej doby. Odda­je się grom o zna­cze­nie pogłę­bio­ne, trans­cen­dent­ne. Notu­je bły­ski z tam­tej stro­ny, śla­dy na pia­sku, zna­ki, wpi­su­jąc w tę sieć ocze­ki­wań i nadziei czło­wie­ka, jego „ciem­no­ja­sno­wi­dze­nie”, czy­li roz­dar­cie mię­dzy cie­le­snym a ducho­wym, mię­dzy jaw­nym a śnio­nym. To taki sym­bo­lizm po Freu­dzie, misty­cyzm po Heideg­ge­rze: ciem­ne zaka­mar­ki cia­ła dopro­wa­dza­ją do eks­ta­zy poma­ga­ją­cej prze­nik­nąć zasło­ny bytu. Ten typ unie­sie­nia moż­na by nazwać eks­ta­zą poznaw­czą, bowiem jed­no­ra­zo­wy, wstrzą­sa­ją­cy wgląd umoż­li­wia głęb­sze pozna­nie.

I na to wszyst­ko nakła­da­ją się roz­my­śla­nia o gra­ni­cach języ­ka, o języ­ko­wych moż­li­wo­ściach świad­cze­nia owej płyn­no­ści, tej mistycz­nej dia­lek­ty­ce, któ­ra – jak powia­da poeta – nie­raz nie znaj­du­je słów…i wypa­da wte­dy podzię­ko­wać Wit­t­gen­ste­ino­wi i jego for­muł­ce. Kierc każ­dym wier­szem chce schwy­tać i uprzy­tom­nić coś w tym sen­sie „spo­za świa­ta”, coś nie­wy­sło­wio­ne­go nor­mal­nie, a dają­ce­go się wysło­wić jedy­nie w poezji – w bły­skach dźwię­ków, w melo­dii sko­ja­rzeń, w ryt­mie przy­pły­wów i odpły­wów zaska­ku­ją­cych meta­for. W tym sen­sie język nowych wier­szy Kier­ca nie ma gra­nic, jest nie­sa­mo­wi­cie roz­bu­cha­ny, roz­ko­ły­sa­ny. Bije o jakieś brze­gi, ale zara­zem te brze­gi zno­si. Ta sza­leń­cza wie­lo­znacz­ność, to eks­ta­tycz­ne roz­pły­wa­nie się zna­czeń coś zna­czy: chce się uciec prze­zna­cze­niu, skoń­czo­no­ści, wykład­ni, chce się przejść na dru­gą stro­nę.