Czas powodzi

Ger­tru­de Schie­le roz­bie­ra się przed bra­tem

Gdy­by miał sio­strę, też poka­zał­by ją świa­tu
roz­wle­czo­ne­mu mię­dzy Lon­dy­nem a Zamo­ściem.

Tym­cza­sem ma wyłącz­nie odle­głe kuzyn­ki,
w tym Mary­się. Mary­sia w samiut­kim biki­ni
szu­su­je na nar­tach z Rysów. Dla­cze­go sko­ro
jego przy­ja­ciel Adaś ma całe dwie sio­stry,
w tym jed­ną zamęż­ną, o żad­nej nie napi­sze
w swo­jej muzy­ce, uwi­kła­nej w mani­che­izm,
wbrew nabo­żeń­stwu do świę­tej Tere­sy z Lisieux?

Mała dok­tor Kościo­ła uczy kochać rodzi­nę,
bo to rów­nie męczeń­skie co śmierć za wia­rę.
Za co inne­go umarł Egon Schie­le, w Wied­niu,
na hisz­pan­kę, w trzy dni po żonie, Edith. Dla­cze­go
to Ger­tru­de nadal sie­dzi przed nim, w pew­nych sie­bie
pier­siach, gwoź­dziu wbi­tym w pępek, lewej nodze,
na któ­rą wpeł­zło onie­śmie­lo­ne czer­wo­ne zna­mię
i zosta­ło do dziś, od kola­na po kost­kę, gdzie
ury­wa się sztych?

Gdy­by miał sio­strę, też ocza­ro­wał­by nią świat
roz­sza­bro­wa­ny mię­dzy Ber­li­nem a Opo­lem.

Język niby pol­ski, a tak łatwo wypro­wa­dza
w osu­szo­ną łąkę za oknem, że w czas powo­dzi
powra­ca nie­miec­kie jezio­ro i rze­tel­nie lśni.

Wiersz jest wypad­ko­wą róż­nych doświad­czeń, prze­waż­nie języ­ko­wych, a jeśli tyl­ko prze­kła­da­nych na język, to czę­sto nie wia­do­mo z cze­go. Mogę tyl­ko przy­wo­łać nie­któ­re z nich, zastrze­ga­jąc sobie pra­wo do myle­nia tro­pów.

Ger­tru­de Schie­le, uro­dzo­na w 1894 roku, pozo­wa­ła star­sze­mu o czte­ry lata bra­tu, w latach 1906–1911, a nie­dłu­go póź­niej, w 1914, zosta­ła żoną jego przy­ja­cie­la, Anto­na Pesch­ki, o czym moż­na prze­czy­tać wię­cej choć­by w Dic­tio­na­ry of Arti­sts’ Models (pod redak­cją Jill Berk Jimi­nez  przy udzia­le Joan­ny Ban­ham, New York-Chi­ca­go 2001, s. 491–493). Akt, o któ­rym mowa, został nama­lo­wa­ny w roku 1910 i znaj­du­je się fizycz­nie w jed­nej z wie­deń­skich gale­rii, a wir­tu­al­nie choć­by tutaj.

Sam malarz, w prze­ci­wień­stwie do swo­ich sióstr, któ­re, jak zaświad­cza wspo­mnia­ne opra­co­wa­nie, doży­ły sędzi­we­go wie­ku, mając dwa­dzie­ścia osiem lat zmarł nagle, podob­nie jak jego żona (jej por­tret pośmiert­ny zdą­żył jesz­cze nary­so­wać) oraz kil­ka­dzie­siąt milio­nów innych ofiar gry­py hisz­pan­ki.

„Czas powo­dzi”, na począt­ku ubie­głej deka­dy, pozwa­lał zoba­czyć z okna, że „osu­szo­na [po 1945 roku] łąka” zmie­ni­ła się w cią­gu jed­nej nocy, nie­ja­ko na powrót, w przed­wo­jen­ne, „nie­miec­kie jezio­ro”, któ­re, pro­szę mi wie­rzyć na sło­wo, „rze­tel­nie lśni­ło”. Po desz­czu szło się nad morze przez ten nowy-sta­ry akwen, w towa­rzy­stwie licz­nych mar­twych żab, jasz­czu­rek i myszy. Gdy­bym napi­sał „poto­pu” zamiast „powo­dzi” było­by to, bio­rąc pod uwa­gę oczy­wi­ste sko­ja­rze­nia zwią­za­ne z tym pierw­szym wyra­zem, zbyt czy­tel­ną wska­zów­ką, jak moż­na rozu­mieć koń­co­we wer­sy mniej dosłow­nie, w ode­rwa­niu od moich waka­cyj­nych wspo­mnień, za to bar­dziej zgod­nie z dostęp­nym nie tyl­ko mnie kon­tek­stem, jaki two­rzą pozo­sta­łe frag­men­ty książ­ki.

Spek­ta­ku­lar­ny wyczyn nar­ciar­ski Mary­si został uwiecz­nio­ny na fil­mie, ale już z Ada­siem i jego sio­stra­mi spra­wa nie przed­sta­wia się tak pro­sto, jak­by się z pozo­ru mogło wyda­wać, bo młod­sza z nich w mię­dzy­cza­sie rów­nież wyszła za mąż. Samo to, że wiersz tej zmia­ny nie uwzględ­nia, a prze­cież mógł­by (wystar­czy­ło pod­mie­nić: „w tym jed­ną” na „i/a obie”) suge­ru­je, że jego zwią­zek z rze­czy­wi­sto­ścią nawet nie pró­bu­je być ści­sły.

Mówi się tu zresz­tą wprost i o języ­ku („niby pol­skim”), i o świe­cie („roz­wle­czo­nym mię­dzy Lon­dy­nem a Zamo­ściem”, „roz­sza­bro­wa­nym mię­dzy Ber­li­nem a Opo­lem”), a trud­no wyma­gać, żeby spo­tka­nie tej pary oka­za­ło się owoc­ne. Na tym nie­no­wym wnio­sku się zatrzy­mam, zapra­sza­jąc do lek­tu­ry całej Lata­kii. Moż­na ją czy­tać od począt­ku do koń­ca (i w prze­ciw­nym kie­run­ku), ale war­to też zacząć od pierw­sze­go tek­stu (Ostat­ki), potem przejść do ostat­nie­go (Sze­ściu kró­li), następ­nie do dru­gie­go (czy­li powyż­sze­go) oraz przed­ostat­nie­go (MY OTHER RIDE IS YOUR SISTER) i tak dalej aż do osa­mot­nio­ne­go Prze­sła­nia, któ­re jest dwu­dzie­stym pierw­szym z czter­dzie­stu jeden wier­szy, a zatem znaj­du­je się albo w samym środ­ku książ­ki, albo, jeśli wybie­rze się zapro­po­no­wa­ny tu spo­sób czy­ta­nia, na jej ostat­nich stro­nach.

Korzy­sta­jąc ze spo­sob­no­ści chciał­bym podzię­ko­wać uro­dzo­ne­mu w Opo­lu Ada­sio­wi i Kajt­ko­wi, któ­ry pocho­dzi z Zamo­ścia, ale wie­le lat spę­dził w Wiel­kiej Bry­ta­nii, za nie­świa­do­me inspi­ra­cje dla okre­śle­nia geo­gra­ficz­nych gra­nic świa­ta, któ­re­mu boha­ter chciał­by poka­zać swo­ją sio­strę – gdy­by ją miał.  Ada­sio­wi jestem winien wdzięcz­ność tak­że i za to, że kie­dy wysła­łem mu ten tekst (jako jeden z kil­ku, któ­re poka­za­łem komu­kol­wiek, zanim odda­łem Lata­kię Wydaw­nic­twu), zasu­ge­ro­wał, że „uwiel­bie­nie dla” moż­na pod­mie­nić na „nabo­żeń­stwo do” świę­tej Tere­sy z Lisieux, na co, po namy­śle, się zde­cy­do­wa­łem. Przed­sta­wił rów­nież swo­ją inter­pre­ta­cję całe­go wier­sza, znacz­nie cie­kaw­szą od autor­skiej (nie­ujaw­nio­nej tutaj) – cze­go i Pań­stwu życzę.