Wojaczek a „przyjemność” lektury

Daw­no nie mia­łem wier­szy Wojacz­ka w ręku. Jakoś nie było oka­zji. A tu nagle taki powrót. Bogu­sław Kierc pod­su­wa 25 utwo­rów, któ­re wybrał ze spo­rej spu­ści­zny. I sły­szę, że w nich „wszyst­ko”, całe życie boha­te­ra. Na doda­tek: praw­dzi­we.

Tak mógł­by sobie pomy­śleć ten, kto dopie­ro zaczy­na przy­go­dę z Wojacz­kiem. Naj­bar­dziej ciem­ną i tajem­ni­czą z przy­gód, jakie mogą przy­da­rzyć się debiu­tu­ją­ce­mu czy­tel­ni­ko­wi pol­skiej poezji XX wie­ku. Sko­ro ten debiut mam daw­no za sobą, patrzę na to ina­czej. Nie ocze­ku­ję żad­nej tra­fio­nej (bar­dziej czy mniej) pre­zen­ta­cji dorob­ku. I „pre­zen­ta­cja”, i „doro­bek” dotkli­wie uwie­ra­ją przy tym, co się tu odby­wa.

Misja i miste­rium ‒ te dwa sło­wa koja­rzę z Kier­cem piszą­cym o Wojacz­ku, wciąż do nie­go i jego wier­szy powra­ca­ją­cym. Obser­wo­wa­łem, jak to się cią­gnie lata­mi od pierw­szych chwil po samo­bój­czej śmier­ci mło­de­go poety aż do dziś. Wier­ność i czu­łość, rzekł­bym – czu­łość kochan­ka. Ten pra­wie miło­sny sto­su­nek Kier­ca do oso­by i pamię­ci o niej pozwa­la mu wciąż od nowa dostrze­gać to, cze­go wcze­śniej nie zauwa­żył. Tym razem pod­su­wa nam trop Ril­ke­ań­ski. Do zwy­cza­jo­wych inter­pre­ta­cji wska­zu­ją­cych na Rim­bau­da, Baudelaire’a, Lau­tre­amon­ta i Verlaine’a docho­dzi Ril­ke (w tłu­ma­cze­niu Jastru­na), gor­li­wie swe­go cza­su przez Wojacz­ka czy­ta­ny. W tym świe­tle sta­wia Kierc garść wier­szy przy­ja­cie­la i każe szu­kać nam inne­go jesz­cze „boha­ter­stwa”.

Nazwał­bym je mistycz­nym i wplótł w rytu­ał ofia­ry – tak dużo krwi roz­le­wa­nej z roz­my­słem za kogoś poje­dyn­cze­go i cały rodzaj ludz­ki, za życie i jego sens, za eks­ta­zę miło­ści, za moż­li­wość zna­le­zie­nia wła­ści­we­go sło­wa na prze­kór śmier­ci albo z nią w przy­mie­rzu. Tak Kierc uło­żył wier­sze tym razem, że ja już żad­ne­go sza­leń­stwa nie widzę ani inne­go „kon­se­kwent­ne­go obłę­du”. Widzę odstrę­cza­ją­ce­go (i jed­no­cze­śnie magne­tycz­nie przy­cią­ga­ją­ce­go) Chry­stu­sa przy­go­to­wu­ją­ce­go się do ofia­ry, roz­pi­su­ją­ce­go gesty, sym­bo­le i hie­ro­fa­nicz­ne obra­zy raz z namasz­cze­niem, to znów bez zbęd­nej cele­bry, bar­dzo kon­kret­nie, sen­su­al­nie i rze­czo­wo. Dla­te­go ten jego notat­nik pisa­ny na wła­snej skó­rze wyda­je się wciąż świe­ży.

Czy­tam i widzę kogoś jak­by stąd i z teraz, zza ścia­ny, dziw­ne­go, duże­go sąsia­da z rady­kal­nym pomy­słem na umie­ra­nie, widzę speł­nia­ją­cą się na moich oczach ofia­rę. Dla­te­go tak dziw­nie czu­je się prze­cięt­ny czy­tel­nik w obec­no­ści tych wier­szy, jeśli nie zna zasad uczest­nic­twa w rytu­ale, jeśli jest poza hie­ro­fa­nią. To nie „lite­ra­tu­ra” i nie tyl­ko zwy­kłe wier­sze, acz­kol­wiek da się je uzie­mić i tak opi­sać. To coś, co wyda­rzy­ło się poza histo­rycz­no-poli­tycz­nym porząd­kiem, cho­ciaż ktoś taki, jak mówią, na pew­no był, żył, miał dowód oso­bi­sty, a teraz ma grób na wro­cław­skim cmen­ta­rzu. Nawet Kierc by potwier­dził.

Ale Kierc, prze­żyw­szy, dono­si nam jesz­cze o czym innym. Mia­no­wi­cie, że doświad­czył sacrum, gro­zy i obja­wie­nia, że bra­ku­je mu słów (z tego języ­ka i tej lite­ra­tu­ry) na to, co prze­żył. Owszem, jakaś butel­ka wód­ki roz­bi­ła się na scho­dach, lecz obok tego było jesz­cze co inne­go. Aura, afekt, świa­tło, tchnie­nie, któ­rym nie spo­sób dzi­siaj dać imie­nia.

I oto Kier­co­wy Woja­czek: „baro­ko­wy”, soma­tycz­no-mistycz­ny, jak­by wpa­trzo­ny w cia­ło goto­we do prze­isto­czeń (i już prze­ista­cza­ją­ce się), w komu­nię zacho­dzą­cą mię­dzy cia­łem-zna­kiem a ota­cza­ją­cym je Więk­szym Zna­cze­niem.

Na koń­cu książ­ki, naj­ni­żej na okład­ce, czy­tam: „do dzi­siaj nie ma sobie rów­nych wśród naśla­dow­ców i wier­nych suk­ce­so­rów”. A dla­cze­go miał­by mieć sobie rów­nych? Komu to potrzeb­ne? Poezji? Wstrzą­śnię­tym czy­tel­ni­kom? Zapła­ka­nym mat­kom? Juro­rom kon­kur­sów? W poezji nie moż­na mieć „sobie rów­nych”. Każ­dy wymy­śla sie­bie sam w śmier­tel­nej ciszy, w sku­pie­niu, wła­ści­wie w pust­ce. Poezja jest samym życiem, ale jed­no­cze­śnie tak strasz­nie obok nie­go, poza nim, „pro­stą dro­gą” pro­wa­dząc do śmier­ci. Czy na pew­no pro­stą? Im bar­dziej „praw­dzi­we” boha­ter­stwo, tym ina­czej skom­pli­ko­wa­na odpo­wiedź.