„Wszystkie niespokojne składnie”

Zgod­nie z dekla­ra­cją, doty­czą­cą „wszyst­kich skład­ni”, zapo­wia­da się szum­nie, a koń­czy na dwóch kon­kre­ty­za­cjach: Šala­mun i Kar­po­wicz. Oczy­wi­ście, jest dokład­nie odwrot­nie, a dwa waż­ne dla awan­gar­dy nazwi­ska są tyl­ko uła­twie­niem dla recen­zen­tów nie­ma­ją­cych cza­su na bar­dziej wni­kli­we czy­ta­nie. Oni zapi­szą zatem, że „debiu­tant eks­pe­ry­men­tu­je w gra­ni­cach dwóch wiel­kich mode­li poetyc­kiej odkryw­czo­ści, potwier­dza­nych nazwi­ska­mi Šala­mu­na i Kar­po­wi­cza”. A tak napraw­dę pogło­sów i świa­do­mych oraz pół­świa­do­mych nawią­zań jest wię­cej. Ta nie­spo­koj­na skład­nia ma chwi­la­mi coś ze skład­ni Pół­ki, Góry, Bre­wiń­skie­go, Bąka, Rybic­kie­go, Taran­ka, i wyda­je się bar­dziej zanu­rzo­na w idio­mach rówie­śnych lub pra­wie rówie­śnych niż w tych odle­glej­szych, acz­kol­wiek Šala­mu­na sły­szy się tu wyraź­nie i od pierw­szej chwi­li. Nato­miast Kar­po­wi­cza trze­ba się doszu­ki­wać – może poja­wia się tam, gdzie sły­szy­my szczę­kli­we fra­zo­wa­nie, gra­ją­ce na mor­fe­mach, iskrzą­ce mię­dzy mor­fe­ma­mi; i jest w tym jakieś ulot­ne pokre­wień­stwo z nie­któ­ry­mi frag­men­ta­mi utwo­rów Pszo­nia­ka. Muszę kapry­śnie przy­znać, że wolę Sucha­nec­kie­go w tej dru­giej for­mie. Mam tu na myśli wier­sze peł­ne, opo­wia­da­nio­we, opar­te na dłu­gich, krą­głych fra­zach, wiją­ce się absur­dal­nie i wokół absur­du (np. „Cie­pły, błę­kit­ny oddech”). Jak widać, i ja wpa­dłem w pułap­kę łatwej dycho­to­mi­za­cji, wybie­ra­jąc z boga­tej ofer­ty wszel­kie wdzięcz­ne i ład­nie odno­wio­ne, uwspół­cze­śnio­ne „šala­mu­ni­zmy”.

Gra z czy­tel­ni­kiem, wcią­ga­nie go w pułap­ki, z któ­rych w trak­cie lek­tu­ry musi się wyplą­ty­wać, zaczy­na się od tytu­łu. Co on wywo­łu­je w czy­tel­ni­ku? Jakie duchy? Wyda­je mi się, że tro­chę „bia­ło­szew­skie”, a tro­chę „miło­będz­kie”, uru­cha­mia­jąc natych­miast sko­ja­rze­nia w sty­lu: „race nie”, „race w cenie”, „nie­ce­nie rac” itp. Ule­ga­jąc suge­styw­no­ści tego tytu­łu, pier­wot­ny tytuł tej impre­sji brzmiał „Wywo­ły­wa­nie i wtrą­ca­nie (tra­ce­nie)”. Coś mię­dzy „wytra­ce­niem” a „wtrą­ca­niem”. Tra­ce­nie przez wtrą­ca­nie? Owszem, spo­ro tu wtrę­tów rado­śnie roz­bi­ja­ją­cych (zbi­ja­ją­cych z tro­pu) nie tyl­ko tok nar­ra­cji, lecz rów­nież ciąg chcą­cych się upo­rząd­ko­wać sko­ja­rzeń. Coś się tra­ci, z cze­goś rezy­gnu­je, żeby zyskać, pod­kre­ślić, uwy­dat­nić. Powsta­je prze­czu­cie więk­szej prze­strze­ni tek­sto­wej, któ­ra zosta­ła jak­by „wytra­co­na”, ogra­ni­czo­na, oczysz­czo­na, zaś do oczu czy­tel­ni­ka doszły tyl­ko strzę­py uzna­ne za wła­ści­we. Kto uznał? Pew­nie autor. Ale i pani redak­tor ‒ awan­gar­do­wa poet­ka, suro­wa czy­ści­ciel­ka tek­stów Joan­na Muel­ler. I autor nam o tym wszyst­kim opo­wie­dział, szy­fru­jąc w tytu­le swo­je przej­ścia: wytra­cił impet, bo mu coś wytra­co­no, ale w sumie jest zado­wo­lo­ny. Te wszyst­kie szy­ka­ny i ogra­ni­cze­nia pod­pi­sał wła­snym nazwi­skiem, iden­ty­fi­ku­jąc się ze sztu­ką tak wytra­ca­nej ener­gii języ­ka. Bo jest we mnie wra­że­nie, że to mogło być bar­dziej roz­bu­cha­ne, sza­leń­czo dzi­kie, ale zosta­ło w porę wyha­mo­wa­ne. Przy­jem­nie czy­ta się tak oczysz­czo­ne, „wyha­mo­wa­ne” debiu­tanc­kie tomi­ki.

Przede wszyst­kim ogra­ni­czo­no, jak sądzę, ilość pytań, uzna­jąc tę dzie­cię­cą stra­te­gię za nie­co już wyeks­plo­ato­wa­ną. Tutaj pytań jest tyle, ile trze­ba. I doty­czą kwe­stii pod­sta­wo­wych. Po rów­no: spo­łecz­nych i meta­fi­zycz­nych. Chwi­la­mi powsta­je wra­że­nie, że samo posta­wie­nie pyta­nia jest wypo­wie­dzią mają­cą cha­rak­ter odpo­wie­dzi, że pyta­nie orga­ni­zu­je i ogra­ni­cza prze­strzeń dal­sze­go zna­cze­nia, narzu­ca­jąc akto­wi komu­ni­ka­cji domi­nu­ją­cy rys. Albo może jest tak, że czy­tel­nik nie chce goto­wych odpo­wie­dzi, może te udzie­lo­ne, wymy­ślo­ne przez auto­ra nie zado­wa­la­ją go. Może chciał­by na jed­no­znacz­ne pyta­nie usły­szeć wie­lo­znacz­ną odpo­wiedź. Taką, któ­ra w para­dok­sal­ny spo­sób nastę­pu­je i nie nastę­pu­je. Wisi w powie­trzu, zagęsz­cza ocze­ki­wa­nie i koń­czy się bar­dziej czymś niż niczym, choć­by to było tyl­ko ilu­zo­rycz­ne „wysy­ła­nie oddzia­łów”, któ­re mają „rato­wać z neu­ro­tycz­nej wie­ży”.

Mówię o pew­nej gru­pie tek­stów, wyra­sta­ją­cych z dzie­cię­cych zabaw w pyta­nia i odpo­wie­dzi, z kul­tu­ry „sesji Q&A”. Gdy machi­nal­nie wpi­sa­łem takie hasło do wyszu­ki­war­ki, wysko­czył komu­ni­kat tra­fia­ją­cy w sed­no stra­te­gii tych wier­szy: „Bez odpo­wied­nie­go przy­go­to­wa­nia two­ja sesja będzie mar­twa, albo jeśli już w jakiś spo­sób oży­je, sta­nie się cha­otycz­na i przy­po­mi­na­ją­ca idą­ce­go na”, tu mi się urwa­ło, zerwa­ło się łącze, pozo­sta­wia­jąc w wiel­kim nie­do­po­wie­dze­niu, czy­li w kli­ma­cie tej poezji; i jak nakrę­co­ny przez zaraź­li­wą idio­ma­ty­kę Sucha­nec­kie­go usi­ło­wa­łem zaokrą­glić fra­zę: „przy­po­mi­na­ją­ca idą­ce­go na ścię­cie” albo „przy­po­mi­na­ją­ca idą­ce­go na wro­ga z goły­mi pię­ścia­mi”. Przy pierw­szym dopo­wie­dze­niu robi się sen­ty­men­tal­nie albo jak nie­któ­rzy chcą: meta­fi­zycz­ne (patrz nie­przy­wo­ła­ny Mar­tin Heideg­ger), przy dru­gim spo­łecz­nie i bojo­wo (patrz przy­wo­ła­ny Karol Marks). I moż­na tak uzu­peł­niać na wie­le spo­so­bów, cią­gle będąc w kli­ma­cie tych utwo­rów. Ja się w tym miej­scu nie skar­żę, tyl­ko, zda­je się, chcę coś powie­dzieć o ich gęsto­ści, pojem­no­ści, tajem­ni­czym, kame­le­ono­wym bogac­twie.

Ksią­żecz­kę otwie­ra utwór „Barok”, w któ­rym mowa o kart­ce zrzu­co­nej „z wrza­sku w głę­bo­kość man­da­li”, a więc o czymś, co opusz­cza powierzch­nię i wędru­je w głąb, prze­no­si się z hała­su w ciszę, dry­fu­je w stro­nę medy­ta­cji. W tym kon­tek­ście – w tra­ce­nie wrzu­co­ne jest pisa­nie, a w pisa­nie tra­ce­nie. Cie­ka­we, że poeta w związ­ku z tym pro­ce­de­rem przy­wo­łał nazwę „barok”. Jakiś nad­miar i jakiś nie­do­miar. A to wszyst­ko „języ­kiem bez złu­dzeń”. Oto kipiel (bo jesz­cze nie otchłań) Sucha­nec­kie­go, baro­ko­wa szar­pa­ni­na mię­dzy pozo­rem, hała­śli­wą i bzdur­ną powierzch­nią, a poszu­ki­wa­ną głę­bią sku­pie­nia, wyra­fi­no­wa­nej reflek­sji. I zaraz po „Baro­ku” nastę­pu­je „Wykład­nia”. Epo­ka i inter­pre­ta­cja. Oczy­wi­ście, to wszyst­ko w tle. Na pierw­szym pla­nie oso­bo­wość, mru­ga­ją­cy do nas kłę­bek ner­wów, melo­de­kla­mu­ją­cy  coś o „tań­czą­cym jaj­ku”. Przy tym, trze­cim w tomie, tek­ście przy­da­rza mi się „freu­dow­ski wstrząs” – czy­tam „nie mia­łem żad­ne­go mime­sis” i myślę sobie, że to zda­nie god­ne poko­le­nio­we­go mani­fe­stu; po chwi­li docie­ra do mnie praw­da: „nie mia­łem żad­ne­go inte­re­su”. Robi się kupiec­ko, eko­no­micz­ne, wcze­sno­ka­pi­ta­li­stycz­nie. Ale widocz­nie tak mia­ło być. Taki fer­ment miał być stwo­rzo­ny przez kogoś, kto „roz­pa­da się i nie rozu­mie nic” z tego, co sta­je przed nim.

Kie­dy wró­cił inter­net, wyświe­tli­ło się wresz­cie: „przy­po­mi­na­ją­ca idą­ce­go na oślep zom­bie, któ­ry w poło­wie jest żywy, a w poło­wie nie”. O, prze­pra­szam Pań­stwa, to już mate­riał na zupeł­nie inne roz­wa­ża­nia.