Zanim…

…ten cały Brecht spró­bu­je prze­mó­wić dzi­siaj do czy­tel­ni­ka pol­skie­go, pro­si o dwa sło­wa zaga­je­nia. Brech­ta bowiem mie­li­śmy i mamy w pol­skich prze­kła­dach dużo i od daw­na (od lat dwu­dzie­stych ubie­głe­go wie­ku), a dłu­ga lista pol­skich tłu­ma­czy, insce­ni­za­to­rów i komen­ta­to­rów dowo­dzi, jak pokaź­na jest jego tutej­sza recep­cja. Stu­dium histo­rycz­ne tej recep­cji, posze­rzo­ne o reflek­sję nad dzi­siej­szym zna­cze­niem Brech­ta dla świa­do­mo­ści lite­rac­kiej i języ­ka poetyc­kie­go w Pol­sce, pod­po­wie­dzia­ło­by może, czy potrzeb­ny jest nowy Brecht po pol­sku. I jaki wła­ści­wie? Któ­ry bar­dziej, któ­ry mniej? Bo jest ich prze­cież wie­lu (Brecht poetyc­ki, teatral­ny i ese­istycz­ny, weimar­ski i emi­gra­cyj­ny, wcze­sny, śred­ni i póź­ny), o czym wszak czy­tel­nik wie dobrze i od daw­na.

Nasza książ­ka cał­kiem świa­do­mie wymy­ka się podob­nym pyta­niom. Powsta­ła dla­te­go, że jej auto­rzy, Jacek St. Buras, Jakub Ekier, Piotr Som­mer i niżej pod­pi­sa­ny, przy­sta­li na pomysł zbu­do­wa­nia jej ze swo­ich prze­kła­dów i komen­ta­rzy. Jest gospo­dar­stwem, w któ­rym „upra­wia się” Brech­ta na czte­ry spo­so­by prze­kła­do­we, a może wręcz – w któ­rym doj­rze­wa­ją czte­ry róż­ne upra­wy. Poezja Brech­ta, od wcze­snych utwo­rów śpie­wa­nych, przez okres przed­wo­jen­ny i wojen­ny, aż do wier­szy ostat­nich, jest tu oczy­wi­ście wspól­nym grun­tem lite­rac­kim, ale już towa­rzy­szą­ce jej moty­wa­cje, oko­licz­no­ści, wybo­ry, spo­so­by patrze­nia i środ­ki dzia­ła­nia są odmien­ne. Układ tek­stów i nasze szki­ce mogą sprzy­jać roz­po­zna­niu tej odmien­no­ści, książ­ka zapew­ne ją odsła­nia. Każ­dy blok prze­kła­do­wy ma swo­ją wewnętrz­ną, głów­nie chro­no­lo­gicz­ną logi­kę, a wszyst­kie razem skła­da­ją się na jed­ne­go tytu­ło­we­go Brech­ta – choć­by dla­te­go że wier­sze, z wyjąt­kiem trzech, nie powta­rza­ją się w naszych prze­kła­dach. Moż­na czy­tać tego Brech­ta (któ­ry skąd­inąd lubił mno­żyć wer­sje swo­ich wier­szy) jak jed­ną wie­lo­wąt­ko­wą par­ty­tu­rę poetyc­ką roz­pi­sa­ną na czte­ry gło­sy i osiem rąk. Brecht ma w tej książ­ce róż­ne obli­cza i wcie­le­nia, ale ist­nie­je tyl­ko jed­na bez­dy­sku­syj­na mia­ra tej róż­no­rod­no­ści, czy­li prze­kład.

Każ­dy z nas ma z Brech­tem wła­sną spra­wę, każ­dy więc pra­co­wał nad nim na swo­im polet­ku, a wszy­scy przy­szli do tej pra­cy z róż­nych zakąt­ków. Jacek St. Buras, tłu­macz przede wszyst­kim, choć nie tyl­ko, dra­ma­tu i liry­ki, przy­był z teatru, ze sce­ny roz­śpie­wa­nej son­ga­mi Brech­ta; Jakub Ekier, poeta i tłu­macz mię­dzy inny­mi Reine­ra Kun­ze­go – z krę­gu prze­kła­do­wych doświad­czeń z oko­ło- i post­brech­tow­ską niem­czy­zną lirycz­ną; Piotr Som­mer – poeta i tłu­macz zwłasz­cza poezji anglo­ję­zycz­nej – z języ­ko­wej mię­dzys­fe­ry, w któ­rej intry­gu­ją­co brzmiał mu Brecht nie­miec­ki, angiel­ski i pol­ski; wresz­cie piszą­cy te sło­wa – z dzie­dzin prze­kła­do­wej i aka­de­mic­kiej, gdzie Brecht oka­zy­wał się bliż­szym lub dal­szym sąsia­dem Enzens­ber­ge­ra czy Ben­ja­mi­na. Ta hasło­wa geo­gra­fia jest, rzecz jasna, nie­do­mó­wie­niem. I zapro­sze­niem do lek­tu­ry.

Co łączy auto­rów tego zapro­sze­nia? Jeden fakt biblio­gra­ficz­ny: numer 5–6/2006 „Lite­ra­tu­ry na Świe­cie”, w któ­rym wszy­scy­śmy się Brech­tem zaj­mo­wa­li. Wró­ci­li­śmy do tam­tych wier­szy, popra­wi­li­śmy prze­kła­dy sprzed pię­ciu lat i uzu­peł­ni­li­śmy (nie­kie­dy pokaź­nie) ich zestaw. Myślę jed­nak – uzur­pu­jąc tu sobie pra­wo do licz­by mno­giej – że podzie­la­my też waż­ne prze­ko­na­nie lite­rac­kie, któ­re­go ta książ­ka jest wyra­zem. Doty­czy ono myśle­nia o prze­kła­dzie jako gatun­ku lite­rac­kim, o jego idio­ma­ty­ce, regu­łach i gra­ni­cach. Taka choć­by względ­na zbież­ność poglą­dów nie mia­ła, rzecz jasna, wpły­wu na poszcze­gól­ne decy­zje trans­la­tor­skie, pod­su­nę­ła nato­miast pomysł na tę książ­kę i pozwo­li­ła się jej ziścić w obec­nym kształ­cie.

Ten kształt sta­no­wi o pew­nym zna­mien­nym, acz skąd­inąd banal­nym prze­su­nię­ciu w poj­mo­wa­niu książ­ki prze­kła­do­wej: wize­ru­nek poety wyła­nia się na prze­cię­ciu czte­rech per­spek­tyw lek­tu­ro­wych, inter­pre­ta­cyj­nych i kre­acyj­nych, to zaś, nie­co wyraź­niej niż zwy­kle w książ­kach prze­kła­do­wych, zmie­nia czy przy­naj­mniej rewi­du­je sta­tus auto­ra. Zara­zem tak wymy­ślo­na i spro­ku­ro­wa­na książ­ka nie­ja­ko mon­tu­je obraz wier­szy Brech­ta w pol­sz­czyź­nie, w tym mon­ta­żu szu­ka­jąc spo­so­bu na wydo­by­cie prze­kła­do­we­go plu­sa. Inny­mi sło­wy, pomno­że­nie, ale i upo­rząd­ko­wa­nie subiek­tyw­nych per­spek­tyw ma poka­zać Brech­ta w róż­nym świe­tle, a przez to może (oby) inte­re­su­ją­co.

Ot i cały ten Brecht. Taki, jakie­go w tych wier­szach zoba­czy­li­śmy i o któ­rym posta­no­wi­li­śmy opo­wie­dzieć.