Bestiariusz nowohucki (2)

Wszyst­ko się skoń­czy­ło, gdy po raz pierw­szy spu­ści­li surów­kę z Wiel­kie­go Pie­ca. Spły­nę­ła poma­rań­czo­wym zawi­ja­sem do kadzi, z kadzi prze­la­li ją do żeli­wia­ka, doda­li zło­mu i wyszła stal. Stal wrzu­ci­li w wal­car­kę. Tam się skoń­czy­łem i tam zaczą­łem. Ale to póź­niej. A wte­dy był dzień Wiel­kie­go Spu­stu. Zosta­ło mi po nim życie zapi­sa­ne na papier­kach.

Pani I., chy­ba nie sypia pani dobrze.
PANIE E., NIE ZASNĘŁAM, ODKĄD PRZYJECHAŁAM DO HUTY.

Zanim surów­ka wżar­ła się w halę, wszyst­kie oczy, a były ich tysią­ce, śle­dzi­ły ruch elek­tro­świ­dra. Drą­żył dziu­rę w płasz­czu kolo­sa, by upu­ścić roz­ża­rzo­ne do bia­ło­ści soki. Wal­czył już od dwóch godzin. Uro­czy­sta chwi­la tonę­ła w kadzi. Brzu­szy­sko opa­sa­ne ruro­cią­ga­mi góro­wa­ło nad halą. Wszyst­kie twa­rze, a były ich tysią­ce, zwró­ci­ły się tam, skąd miał wybić żywioł. Wypa­try­wa­ły począt­ku. Oczy mia­łem zaję­te, ale ręce wol­ne. Pod nie­obec­ność myśli pra­wa dłoń zło­śli­wie popeł­zła w dół, żeby dotknąć kie­sze­ni spodni. Tej pustej. Głu­pia, głu­pia ręka. Pal­ce sunę­ły po prąż­kach mate­ria­łu jak po tar­ce, bo od wczo­raj przed­mio­ty są mi wro­gie w doty­ku.

Zro­bi­łem piru­et w pamię­ci. Od pustej kie­sze­ni do dni, gdy wypeł­nia­ły ją papier­ki. Od papier­ków po dłoń, któ­ra je zapi­sy­wa­ła. Była to dłoń w wiecz­nym ruchu. Nigdy nie leża­ła w spo­czyn­ku, tar­ga­ły nią spię­cia i podry­gi. Miga­ła przy twa­rzy, momen­tal­nie prze­no­si­ła się na udo i znów zni­ka­ła gdzieś za uchem. Prze­su­wa­ła pal­ca­mi po czo­le w dół i górę, zosta­wia­jąc czer­wo­ny ślad. Narzę­dzia ucie­ka­ły od rąk na pod­ło­gę, byle dalej. Pra­co­wa­ła w sto­lar­ni, tak jak i ja. Gwoź­dzie, piła, młot i sza­lo­ne dło­nie I. Od dzi­siaj jest tyl­ko stal, nie drew­no. Ta stal wła­śnie mia­ła się naro­dzić i może już było bli­sko, aby surów­ka w koń­cu try­snę­ła, ale w jed­nej chwi­li znów odpły­ną­łem w stro­nę I., któ­ra zapi­sy­wa­ła skraw­ki papie­ru. Zamkną­łem oczy i odłą­czy­łem się od wspól­nej spra­wy. Może do spu­stu potrzeb­na była świa­do­mość wszyst­kich zebra­nych i moja uciecz­ka w papier­ki spra­wia­ła, że surów­ka nie chcia­ła spły­nąć. Albo Wiel­ki Piec zni­kał, gdy o niej myśla­łem, i nigdy nie domy­śli­łem koń­ców­ki tego zda­nia, bo dło­nie, bo ręce, jej pismo.

Nie tyl­ko dło­nie I. żyły po swo­je­mu. Cała była jed­nym wiel­kim trzę­sie­niem. Myślę, że ktoś pomie­szał coś w jej zasi­la­niu i jakiś impuls elek­trycz­ny nie­ustan­nie ją pobu­dzał, a ona z ocza­mi roz­war­ty­mi jak u ryby wyrzu­co­nej na piach bez­rad­nie pod­da­wa­ła się temu sta­no­wi rze­czy. Naprę­żo­ne mię­śnie, żyły na szyi, ścię­gna w dło­niach doma­ga­ły się: „Zatrzy­maj­cie ją! Zatrzy­maj­cie tę wariat­kę”. Nawet jej zęby wyda­wa­ły się goto­we do uciecz­ki, każ­dy w inną stro­nę. Na pocią­głej twa­rzy wszyst­ko było w ruchu. Łącz­nie z nie­znacz­nym gar­bem na wąskim nosie. Trzy­ma­ła w kie­sze­niach pięt­ki chle­ba i jadła, gdy tyl­ko mia­ła wol­ne ręce. Gry­zła tak, że bałem się o jej żuchwę. Obser­wo­wa­łem ją nie­raz z dale­ka, by uchwy­cić choć­by jeden spo­koj­ny ruch.

Mia­ła ochry­pły głos, zała­my­wał się na wyż­szych tonach. Nigdy nie domy­ka­ła ust. Myśla­ła galo­pem. Mówi­ła całym chu­dym cia­łem, choć jeśli tak na to spoj­rzeć, nale­ża­ło­by powie­dzieć, że raczej wrzesz­cza­ła. Jak ina­czej mogła więc zapi­sy­wać sło­wa na papie­rze w krat­kę niż tak, jak to robi­ła – wiel­ki­mi, roz­wrzesz­cza­ny­mi lite­ra­mi?

Znów dotkną­łem pustej kie­sze­ni, tym razem zupeł­nie przy­tom­nie. Tym razem zupeł­nie nie­po­trzeb­nie, bo wie­dzia­łem, cze­go się w niej nie spo­dzie­wać. Elek­tro­świ­der pra­co­wał, choć kto wie, co się wyda­rzy­ło pod moją nie­obec­ność. Nie mam pew­no­ści, czy cały kom­bi­nat nie znik­nął w tym momen­cie nie­uwa­gi. Mia­łem nadzie­ję, że tak. Wiem, że I. wła­śnie tak by pomy­śla­ła albo to wytań­czy­ła roz­te­le­pa­nym cia­łem, a naj­pew­niej po pro­stu napi­sa­ła. Zanim wydo­by­ła z sie­bie zda­nie, roz­sy­py­wa­ła wokół mnó­stwo nie­po­trzeb­nych sylab i słów. Dla­te­go pisa­ła. Tak jak wte­dy: PANIE E,. ZAMRUGAJMY KAŻDE POTEM. I znów dłoń‒kieszeń‒nic.

Nigdy ze sobą nie roz­ma­wia­li­śmy.

Prze­mo­wy trwa­ły. Świ­der boro­wał. Oczy zebra­nych pra­gnę­ły iskier i bla­sku. Wypa­try­wa­ły wiel­kie­go począt­ku. Niech spły­nie, niech spły­nie, we wszyst­kich gło­wach gra­ły te same myśli. Za mną i przede mną ‒ fala odde­chów. Ryt­micz­ne uuuh, uuuh. Zadmu­chać Wiel­ki Piec pro­sto z płuc. Zadmu­chać piec zna­czy nadać mu ruch. Ryt­micz­ne uuuh, uuuh, niech żyje stal, niech oży­je i oży­wi mia­sto, oży­wi machi­nę góru­ją­cą nad nim. Zadmu­chać piec, wydrą­żyć spust. A ja pró­bo­wa­łem zamru­gać przy­szłość. Zaci­ska­łem powie­ki. Teraz. Teraz. Zni­kasz. Pod powie­ka­mi czar­no, ale wie­dzia­łem, że nie znik­nął, bo uuuh, uuuh, echo odde­chów w hali roz­le­wa­ło się na wszel­kie teraz i wszel­kie potem. Niech znik­nie teraz, niech nigdy nie wyda­rzy się potem, oby żad­na kro­pla surów­ki nie spły­nę­ła kory­tem, oby żaden pora­nek nie nad­szedł. Mógł­bym sta­nąć naprze­ciw otwo­ru, twa­rzą w twarz z żywio­łem, krzyk­nąć: „Nie popły­niesz!”, gdy­by tyl­ko surów­ka mia­ła na wzglę­dzie czło­wie­cze człon­ki i powstrzy­ma­ła swój roz­lew. Niech nie nad­cho­dzi wiel­ki począ­tek, niech żaden wle­wek nie wpad­nie pod wal­ce. Niech nigdy. Nie. Prze­rwa­ło. Trysk. Iskry. Lawa zala­ła halę. Fala odde­chów ulgi spa­dła na posadz­kę. Poma­rań­czo­wy stru­mień prze­ciął świat na pół, na wczo­raj wypeł­nio­ne roz­cheł­sta­nym pismem i na nie­szczę­sne potem.

Po Wiel­kim Spu­ście nastą­pi­ła dłu­ga, dłu­ga prze­rwa. Trwa­ła trzy lata. W tym cza­sie odsu­wa­łem od sie­bie poran­ki. Kom­bi­nat jak nie znik­nął w chwi­li spu­stu, tak nie zni­kał i póź­niej. W dodat­ku wra­stał w zie­mię coraz bar­dziej. Zabie­rał kolej­ne hek­ta­ry. Ta zie­mia się prze­ży­ła. Dawa­ła dużo, ale nie tego, co trze­ba. Czar­na, soczy­sta, wil­got­na. Ta zie­mia odda­ła się pod budo­wę. Wyda­wa­ło mi się nie­raz, kie­dy mło­ty i spa­war­ki cichły w odda­li, że sto­pa­mi wyczu­wa­łem drże­nie.

Nikt nigdy nie widział takiej budo­wy, nikt nigdy nie kopał takich wyko­pów. Się­ga­ły głę­biej niż gro­by, głę­biej niż pra­daw­ne skraw­ki codzien­no­ści. Hale mar­te­nów, hale warsz­ta­tów, hale wal­cow­ni, hale siłow­ni, mnó­stwo innych hal, skła­do­wisk, torów z wago­na­mi, ruro­cią­gów i komi­nów potrze­bo­wa­ły moc­nych nóg. Trze­ba mieć moc­ne nogi, żeby wytwa­rzać. Ja nie mia­łem moc­nych nóg, w ogó­le w niczym nie byłem moc­ny, więc nic nie wytwa­rza­łem. Nikt nigdy nie widział takiej budo­wy, nikt nigdy nie kopał takich wyko­pów. Szpa­dla­mi odwró­ci­li całą zie­mię na lewą stro­nę, a przy oka­zji domy, któ­re tu sta­ły. Fun­da­men­ty sączy­ły soki z gle­by, fil­tro­wał je beton, a sta­lo­we prę­ty wypi­ja­ły je i wtła­cza­ły w ścia­ny. Dźwi­gi jak szkie­le­ty pta­szysk. Kra­jo­braz, gdzie nie spoj­rzeć, był pocię­ty w paski przez rusz­to­wa­nia i kon­struk­cje ze sta­li. Kie­dyś wspią­łem się po deskach roz­sta­wio­nych wokół komi­na w budo­wie. Chcia­łem wyso­ko, ale zatrzy­ma­łem się nisko. Ser­ce biło pod języ­kiem. Gdy doty­ka­łem ścia­ny, pustość komi­na aż dud­ni­ła, doma­ga­jąc się pędu gazów hut­ni­czych. Cały kom­bi­nat żądał pra­cy. Wra­stał w zie­mię, a im bar­dziej wra­stał, tym bar­dziej wytwa­rzał i tym bar­dziej mnie poga­niał, bym wybie­gał w, kro­czył ku. A ja tym bar­dziej odsu­wa­łem od sie­bie poran­ki.

Po Wiel­kim Spu­ście nastą­pi­ła dłu­ga, dłu­ga prze­rwa. Prze­no­si­li mnie z warsz­ta­tu do warsz­ta­tu, w żad­nym się nie spraw­dza­łem, bo moje nogi nie były moc­ne, cia­ło mia­łem małe i drob­ne, gło­wę kru­chą, a ręce przy­wy­kłe do drew­na. Moje ręce były inne niż jej. Nie dygo­ta­ły, ale czę­sto zwi­sa­ły bez żad­nej chę­ci do pra­cy. Lubi­łem doty­kać ima­dła, ale nie lubi­łem obra­cać jego ramie­niem. Deli­kat­nie gła­dzi­łem meta­lo­we tło­ki. Ście­ra­łem smar z obra­biar­ki, a potem roz­cie­ra­łem go dło­nią o dłoń i wącha­łem. Wodzi­łem pal­ca­mi po odpry­skach w cegłach. Opie­ra­łem się o słu­py, żeby krę­ga­mi wyczuć krzy­wi­znę. Po dra­bi­nie wcho­dzi­łem na bosa­ka, przez skó­rę umia­łem wyczuć spróch­nia­łe stop­nie. Ostroż­nie doty­ka­łem świa­ta, bo w ogó­le byłem ostroż­ny. Na imię mi Emil, a imię to nadał mi ojciec. Sam też był ostroż­nym czło­wie­kiem, a mimo to zmarł.

Przez te trzy lata od Wiel­kie­go Spu­stu zdo­ła­łem nie umrzeć, mimo że nie zdo­ła­łem na dobre odsu­nąć od sie­bie poran­ków. Nie­ste­ty zawsze nad­cho­dzi­ły, nio­sąc ze sobą godzi­ny i minu­ty, a każ­da z nich mogła ozna­czać dla mnie zgu­bę. Bo mój ojciec, mimo że był czło­wie­kiem ostroż­nym, prze­ga­pił nadej­ście fatal­ne­go poran­ka. Kie­dy wyszedł nakar­mić kury, duchy zerwa­ły się z gałę­zi, porwa­ły jego duszę i krew zala­ła mu mózg. Tak samo jego ojcu, szy­ku­ją­ce­mu się do bro­no­wa­nia, i jego mat­ce, ukła­da­ją­cej len do susze­nia. I ojcu jego ojca, napeł­nia­ją­ce­mu świń­skie jeli­ta, i mat­ce jego mat­ki, młó­cą­cej zbo­że. I wie­lu, wie­lu wujom, kuzy­nom i kuzyn­kom, w koń­cu mojej star­szej sio­strze i młod­sze­mu bra­tu. Ich wszyst­kich zabrał wylew o poran­ku, przy pra­cy, tyl­ko każ­de­go kie­dy indziej. Dla­te­go nie kro­czę ku, nie wybie­gam w. Zamru­gu­ję potem. Odsu­wam poran­ki. Moja kru­cha gło­wa wyma­ga ostroż­no­ści. Pro­stej dro­gi i łagod­no­ści świa­ta. Nie mogę się poty­kać. Nie mogę się prze­wra­cać. Nie mogę doświad­czać wstrzą­sów. Nie mogę się dać zbić. Ale i to mi nie pomo­że. Mogę być bar­dzo ostroż­nym czło­wie­kiem, a mimo to duchy przy­fru­ną o poran­ku nie­za­po­wie­dzia­ne. Wycią­gną dłu­gie pta­sie nogi, a krew popły­nie, zale­je mi oczy i czasz­kę. Upad­nę twa­rzą w zie­mię.

Tym­cza­sem ukry­łem się przed nimi w Nowej Hucie. Nad Nową Hutą pta­ki nie lata­ją. W Nowej Hucie moż­na odsu­wać poran­ki. W Nowej Hucie mia­łem spodnie z kie­sze­nią, do któ­rej co rusz wędro­wa­ła mi ręka, i czer­wo­ną skrzyn­kę zapeł­nio­ną papier­ka­mi. Zro­bi­łem ją sobie w sto­lar­ni. Cho­wa­łem w niej zapi­sa­ne wrzesz­czą­cym pismem kar­tecz­ki.

Pani I., dzi­siaj jest pani inna.
PANIE E., MUSZĘ SIĘ ZATRZYMAĆ, BO DŁUŻEJ TAK NIE DAM RADY.

W nocy przed Wiel­kim Spu­stem wło­ży­łem do skrzyn­ki ostat­ni papie­rek. Bo kil­ka dni wcze­śniej, gdy przy­sze­dłem do sto­lar­ni, warsz­tat nie drżał, nie podry­gi­wał, nie pul­so­wał od napięć. Żaden przed­miot nie upadł, nie roz­sy­pa­ły się syla­by. Jej roz­stro­jo­ne cia­ło było bar­dzo nie w sto­lar­ni.

Pod nie­obec­ność współ­lo­ka­to­rów, któ­rzy przy­go­to­wy­wa­li się do tego świę­ta sta­li, roz­ło­ży­łem na kocu wszyst­kie pomię­te świst­ki. Pod świa­tłem gołej żarów­ki oglą­da­łem sło­wa z pra­wej i lewej stro­ny. Pra­so­wa­łem je w dło­niach, jak­by przez skó­rę lite­ry mia­ły wejść mi w krwio­bieg. Czy­ta­łem nie­po­rząd­ne zda­nia. Kata­lo­go­wa­łem chwi­le, kon­kret­ne prze­rwy w pra­cy, kie­dy znaj­do­wa­łem w spodniach wiszą­cych w szat­ni odpo­wiedź. Albo pyta­nie. To nasze poszar­pa­ne roz­mo­wy. Ale były w nich sens i porzą­dek, nad któ­ry­mi pano­wa­ły moje pal­ce. Prze­kła­da­łem, odkła­da­łem na miej­sce w cza­sie. Mię­dzy jed­ną a dru­gą kar­tecz­ką pouty­ka­ne były też wszyst­kie zer­k­nię­cia na zegar zakła­do­wy oraz wyobra­że­nia, że znaj­dę i roz­ło­żę nowy papie­rek. Prze­cho­dzi­ła przez warsz­tat, potrzą­sa­jąc całym świa­tem, ale nie patrzy­ła na mnie. Potem roz­glą­da­łem się na wszyst­kie stro­ny, skry­wa­łem się w kącie. Gdy byłem pewien, że inni są zaję­ci roz­mo­wa­mi, wyj­mo­wa­łem zwi­nię­te w kul­kę zda­nia. Cho­wa­łem kart­kę w dło­ni i trzy­ma­łem na wyso­ko­ści pęp­ka. Wzro­kiem nur­ko­wa­łem w zna­cze­niach. Były ostre jak gór­ska grań. Wyobra­ża­łem sobie, że wybie­ga­ły z gło­wy I. Zapi­sy­wa­ła je z ulgą, że zdo­ła­ła pochwy­cić sło­wa. Nosi­łem je w sobie przez resz­tę dnia, hołu­bi­łem z prze­ko­na­niem, że łączy nas cien­ka, ale szla­chet­na nić.

Pani I., to pta­ki z ludz­ki­mi gło­wa­mi.
PANIE E., PROSZĘ STAĆ SIĘ RZECZĄ, TO NIE PORWĄ PANU DUSZY.

Innym razem szar­pa­ły mną myśli, że być może to jej wewnętrz­ne spię­cia i wzdry­gnię­cia dyk­tu­ją dło­ni sło­wa, pomi­ja­jąc udział gło­wy. To, co pisze, i fakt, że pisze, nie mają dla niej zna­cze­nia. Jesz­cze mniej waż­ne jest to, czy noszę jej sło­wa w sobie, czy nie. Zaszy­wa­łem się wte­dy w zaka­mar­kach budo­wy, żeby dła­wić żal. Ale kie­dyś napi­sa­ła coś, co na zawsze wytrze­bi­ło mnie z tych wąt­pli­wo­ści. Zapa­mię­ta­łem te sło­wa, powtó­rzy­łem je bez­gło­śnie, a one pocią­gnę­ły za sobą myślo-obra­zy: tam­ten faj­rant i tam­to speł­za­nie ręki do kie­sze­ni, tam­to roz­czy­ty­wa­nie zdań poszar­pa­nych jak nogaw­ki spodni. Zdzi­wie­nie, że ona jak i ja. Bie­głem do hote­lu, żeby zamknąć kart­kę w skrzyn­ce. Zamknąć ją w gło­wie. Odbi­łem się od myśli, by sko­czyć z powro­tem w papier­ki, by odna­leźć dowód, że te sło­wa rze­czy­wi­ście napi­sa­ła. Pod świa­tłem gołej żarów­ki prze­bie­ra­łem kart­ki uło­żo­ne w kolej­no­ści od naj­star­szych. Ta i ta, i ta – to już inny wątek, kolej­ne roz­da­nie. Prze­bie­ra­łem je ponow­nie. Roz­grze­by­wa­łem. Ale cią­gle zosta­wa­łem z tym samym wnio­skiem: wśród roz­pra­so­wa­nych zwit­ków nie było tego jed­ne­go. A więc to jasne. Duchy już mnie zna­la­zły. […]