Kroniki ukrytej prawdy

Rze­czy pozor­nie bez zna­cze­nia

Przez dłu­gi czas miesz­ka­łem w pen­sjo­na­cie bli­sko por­tu. Rodzi­na, któ­ra go pro­wa­dzi­ła, nabra­ła do mnie sym­pa­tii. Kie­dy więc powie­dzia­łem im, że z powo­du kło­po­tów z poli­cją muszę wyje­chać do Bra­ty­sła­wy, pani domu powie­dzia­ła:
‒ Pro­szę nam zosta­wić swo­je zdję­cie. Umie­ści­my je na for­te­pia­nie i przy­jem­niej nam będzie tęsk­nić.
Odpo­wie­dzia­łem, że nie mam nicze­go takie­go, bo też nigdy nie byłem zwo­len­ni­kiem uwiecz­nia­nia mojej oso­by, ale dama nale­ga­ła:
‒ To niech pan sobie każe zro­bić. Nie cho­dzi o nic nad­zwy­czaj­ne­go. Wie pan, skrom­ny por­tre­cik. Tyle, żeby zacho­wać pana podo­bi­znę.
Rze­czy­wi­ście, łatwo było jej spra­wić przy­jem­ność, a ja mia­łem dług wdzięcz­no­ści za wie­le rze­czy, o któ­rych się nie mówi. Tak więc tego same­go popo­łu­dnia zna­la­złem się w pocze­kal­ni foto­gra­fa w naszej dziel­ni­cy.
Kie­dy przy­szła moja kolej wyja­śni­łem, że zale­ży mi na por­tre­ci­ku nie­wiel­kim, tanim, i im szyb­ciej, tym lepiej. Sta­ra­łem się dać do zro­zu­mie­nia, że spoj­rze­nie obiek­ty­wu bar­dzo mnie depry­mu­je i gdy­by moż­na było zro­bić zdję­cie w znie­czu­le­niu, to bym reflek­to­wał.
‒ Posta­ra­my się, żeby nie bola­ło. Uży­je­my magne­zji i nic pan nie poczu­je.
Usta­wił mnie jak trze­ba, wycią­gnął rękę i powie­dział, żebym patrzył w obiek­tyw, z któ­re­go wyle­ci pta­szek. To oczy­wi­ście zawsze war­to zoba­czyć, więc żeby nicze­go nie prze­ga­pić wpa­try­wa­łem się, sze­ro­ko otwie­ra­jąc oczy. Tym­cza­sem foto­graf naci­snął guzik, a potem jesz­cze gumo­wą grusz­kę, któ­ra znaj­do­wa­ła się obok apa­ra­tu.
W tym momen­cie nastą­pi­ły rze­czy nie­zwy­kłe. Po mojej pra­wej stro­nie magne­tycz­ny pło­mień wniósł do poko­ju jasność let­nie­go nie­ba. Usko­czy­łem zwin­nie, żeby się schro­nić za apa­ra­tem. I stam­tąd widzia­łem, jak ogień zaj­mu­je kur­ty­nę z czar­ne­go aksa­mi­tu i prze­no­si się na meble. W prze­cią­gu pię­ciu minut pło­nął już cały dom, z któ­re­go arty­sta i ja wydo­sta­li­śmy się cudem.
Tego same­go wie­czo­ru roze­szła się wia­do­mość, że spło­nę­ła cała dziel­ni­ca i zgi­nę­ło ponad trzy­sta osób, sami porząd­ni oby­wa­te­le.

1942

Sła­by cha­rak­ter

Pew­ne­go razu, kie­dy sobie smacz­nie spa­łem, obu­dził mnie hałas docho­dzą­cy z mojej pra­cow­ni.
‒ Aha! ‒ pomy­śla­łem sobie. ‒ Zło­dziej.
Stą­pa­jąc cicho na pal­cach poko­na­łem odle­głość, któ­ra mnie dzie­li­ła od miej­sca, gdzie ktoś mnie wła­śnie ogra­biał. Jakiś nie­zna­jo­my męż­czy­zna z wor­kiem wybie­rał tam spo­śród moich rze­czy te, któ­re mu naj­bar­dziej przy­pa­dły do gustu i odkła­dał je na bok.
‒ Ej! Poroz­ma­wiaj­my… ‒ zagad­ną­łem.
Odwró­cił się bez naj­mniej­sze­go zdzi­wie­nia czy zasko­cze­nia, obej­rzał mnie od stóp do głów i powie­dział:
‒ Nie ma o czym. Jestem od pana lep­szy. Tak na oko ważę ze dwa­dzie­ścia kilo­gra­mów wię­cej niż pan. Ta oczy­wi­sta prze­wa­ga zwal­nia mnie z potrze­by skła­da­nia jakich­kol­wiek wyja­śnień. Ma pan broń?
‒ Nie.
‒ Tym bar­dziej.
I zabrał się do napeł­nia­nia wor­ka moimi dobra­mi, nie zwra­ca­jąc na mnie uwa­gi. Ja, bro­niąc słusz­nej spra­wy, nie dawa­łem za wygra­ną:
‒ Ależ, czło­wie­ku, tu nie cho­dzi o siłę, cho­dzi o moral­ność, rozu­mie pan? Bez zasad dale­ko pan nie zaj­dzie. Wszy­scy będą na pana krzy­wo patrzeć.
‒ Moral­ność! ‒ odpo­wie­dział. ‒ Moral­ność to zbęd­ny cię­żar.
Nie­spo­dzie­wa­nie jed­nak spo­waż­niał i spy­tał mnie:
‒ A może pan rze­czy­wi­ście w nią wie­rzy?
‒ A jak­że, na litość Boską, a jak­że!
Bar­dzo się zmie­szał po tym moim oświad­cze­niu. Porzu­cił swo­ją robo­tę, wziął mnie pod rękę i zapro­po­no­wał, żeby­śmy obaj usie­dli na sofie.
I tak do mnie prze­mó­wił:
‒ Żal mi pana. Chcę panu wyświad­czyć przy­słu­gę. Podzie­lę się z panem moim życio­wym doświad­cze­niem.
Kie­dyś, daw­no temu, ja też wie­rzy­łem w moral­ność. Byłem żona­ty, mia­łem syna, mia­łem ser­decz­ne­go przy­ja­cie­la i mały skle­pik. W całej dziel­ni­cy nie było czło­wie­ka lep­sze­go ode mnie, ani też więk­sze­go fra­je­ra. Spo­wied­nik drżał na mój widok, bo moje czy­ste sumie­nie nie dawa­ło mu pola do popi­su. „Nud­ny jesteś, bra­cie!”, mówił mi zazwy­czaj, a potem bło­go­sła­wił mocą swo­je­go urzę­du.
Cza­sa­mi ta moja gnu­śność mnie same­go przy­pra­wia­ła o dresz­cze, ale spo­kój ogni­ska domo­we­go, dobre imię rodzi­ny i czy­stość oby­cza­jów dawa­ły mi opar­cie. „Cier­pli­wo­ści, chło­pie, cier­pli­wo­ści – mówi­łem sobie – dosta­niesz kie­dyś za to nagro­dę”.
I wie pan, jaka była ta nagro­da? Niech no pan posłu­cha. Pew­ne­go dnia mój syn, któ­ry skoń­czył wła­śnie czter­na­ście lat, uciekł ze słu­żą­cą. Wstrzą­śnię­ty, szu­ka­łem mojej żony, aby z nią prze­ży­wać ten cios. Ale po żonie został tyl­ko list, z któ­re­go się dowie­dzia­łem, że ma już dość mojej poczci­wo­ści i że woli sąsia­da z trze­cie­go pię­tra, bo jest prze­bo­jo­wy i wie, jak korzy­stać z życia.
Zdru­zgo­ta­ny, zde­cy­do­wa­łem się rzu­cić w wir inte­re­sów. Po kil­ku dniach dowie­dzia­łem się, że mój ser­decz­ny przy­ja­ciel dzię­ki spryt­nym machi­na­cjom han­dlo­wym wystrych­nął mnie na dud­ka. Został mi tyl­ko mój spo­wied­nik. Opo­wie­dzia­łem mu, co się sta­ło, a on bez chwi­li waha­nia odparł, że to wszyst­ko moja wina i zadał mi taką poku­tę, że aż mi dech zapar­ło.
A moje dobre imię, sza­no­wa­ne w całej dziel­ni­cy? Powiem panu: kie­dy prze­cho­dzi­łem uli­cą ludzie oglą­da­li się za mną i śmia­li się za moimi ple­ca­mi.

Sam pan rozu­mie, że to był odpo­wied­ni moment, żeby pod­su­mo­wać życie. Dosze­dłem do wnio­sku, że cały czas błą­dzi­łem. Nie moż­na bez­kar­nie pły­nąć pod prąd. To sta­ło się dla mnie tak oczy­wi­ste, że posta­no­wi­łem wszyst­ko zmie­nić. Teraz robię to, na co mam ocho­tę, a sumie­nie nie ma nic do gada­nia. Wszy­scy są ze mnie zado­wo­le­ni. Kobie­ty za mną sza­le­ją, zna­jo­mi twier­dzą, że jestem sym­pa­tycz­ny, a sąsie­dzi, kie­dy o mnie mowa, komen­tu­ją mię­dzy sobą: Widzi­cie, nie jest taki głu­pi na jakie­go wyglą­dał. Jesz­cze z nie­go będą ludzie!
To wszyst­ko. Może się panu na coś przy­da.
‒ Idę z panem! ‒ zawo­ła­łem. Nie chciał­bym stać się ofia­rą zbyt póź­no pod­ję­tej decy­zji.
Następ­ne­go dnia gaze­ty opu­bli­ko­wa­ły nastę­pu­ją­cą infor­ma­cję:
„Wczo­raj wcze­snym ran­kiem zło­dzie­je wtar­gnę­li do miesz­ka­nia przy Alei Wschod­niej. Poza inny­mi cen­ny­mi przed­mio­ta­mi stwier­dzo­no brak pana domu. Kto­kol­wiek wie o obec­nym miej­scu poby­tu pana Cal­der­sa, wzo­ro­we­go, oby­czaj­ne­go oby­wa­te­la, regu­lar­nie pła­cą­ce­go podat­ki, pro­szo­ny jest…”

1941