Nad rzeką (3)

Odra

Zawsze kie­dy myśla­łam „rze­ka”, poja­wia­ły się w mojej gło­wie pano­ra­my, obra­zy, wido­ki z dzie­ciń­stwa – kart­ki pocz­to­we, któ­re pisa­ło mi wspo­mnie­nie. Pod­da­wa­łam te obra­zy i wido­ki pró­bom w przy­pad­ku mnó­stwa rzek, zesta­wia­łam je z ich kra­jo­bra­za­mi, jak­by chcąc coś spraw­dzić. Spraw­dzić róż­ność odcie­ni błę­ki­tu nie­ba i jego odbi­cia na tym i na tam­tym brze­gu, ich przy­dat­ność do ewen­tu­al­ne­go cudu mgieł, obiet­ni­cę dotar­cia do morza i więk­szej jasno­ści, sto­pień kusze­nia przez nie­zna­ny, naprze­ciw­le­gły brzeg? Sama nie umia­ła­bym powie­dzieć.

Nosi­my się ze swo­im ser­cem po nie­wła­ści­wych miej­scach, docie­ra­ło to do mnie nad każ­dą rze­ką, zwłasz­cza zaś nad Odrą. Nad Odrą dora­stał Kle­ist. Cho­ciaż dwie­ście lat wcze­śniej patrzył zapew­ne na inną rze­kę – szer­szą, roz­le­glej­szą, z bar­dziej nie­przej­rzy­sty­mi brze­ga­mi, z ogrom­ny­mi alu­wia­mi – miał chy­ba jed­nak widok na ten dwo­ja­ki błę­kit nad rze­ka­mi, błę­kit po tej i po tam­tej stro­nie, błę­kit, któ­ry na każ­dym brze­gu sta­no­wią­cym gra­ni­cę doty­ka myśli o ser­cu w nie­wła­ści­wych miej­scach.

Pew­ne­go jesien­ne­go popo­łu­dnia sta­łam nad Odrą i patrzy­łam ponad rze­ką na Słu­bi­ce. Dzień wcze­śniej z powo­du mgły nie było widać dru­giej stro­ny rze­ki, we wcze­snym mro­zie, któ­ry nagle nastał, sza­re woale mgły zakrze­pły na ogo­ło­co­nych z liści drze­wach, two­rząc gru­be war­stwy szro­nu. Mgła zmie­ni­ła wszyst­ko i na krót­ki dzień poprze­dza­ją­cy zimę pozba­wi­ła kra­jo­braz wszel­kie­go podo­bień­stwa do oko­li­cy, w któ­rej po raz pierw­szy prze­kro­czy­łam gra­ni­cę w kie­run­ku Pol­ski, wie­le lat wcze­śniej. Teraz mgła się prze­rze­dzi­ła, rze­ka sku­li­ła się pod szpet­nym mostem, nie mogąc sobie pora­dzić z bez­na­dziej­no­ścią po obu stro­nach, wycią­ga­ła ramio­na to tu, to tam, two­rzy­ła wysep­ki, zdra­dli­we wybrzu­sze­nia, któ­re mogła pochło­nąć bodaj naj­mniej­sza powódź. W jasny dzień powie­trze migo­tli­wie wędro­wa­ło nad pustym pej­za­żem na połu­dnie, wyobra­zi­łam sobie lód, roz­po­ście­ra­ją­cy się błę­kit­na­wo w cza­sie mroź­nych zim od jed­ne­go brze­gu do dru­gie­go, ku trzci­nom i wierz­bi­nie, mięk­ki i kru­chy, mar­twe pta­ki pod pokry­wą lodu, nie­ru­cho­mo patrzą­ce w nie­bo, co pew­ne­go gru­dnio­we­go dnia widzia­łam w Kotli­nie Fre­ien­waldz­kiej. Na jed­nej z wyse­pek, wzno­szą­cych się pośród roz­ga­łę­zień rze­ki mię­dzy Frank­fur­tem a Słu­bi­ca­mi, sta­ły dwie posta­cie w swe­trach o róż­nych odcie­niach czer­wie­ni. Męż­czyź­ni mie­li kije, któ­ry­mi robi­li coś to w wierz­bi­nie, to w wodzie, obok nich uno­sił się dym jak­by z ogni­ska, może łowi­li ryby w pewien okre­ślo­ny spo­sób, zna­ny tyl­ko ludziom osia­dłym tu na sta­łe, bo wbi­ja­li kije w wodę, szu­ka­jąc drob­nej zdo­by­czy, nakłu­wa­li ją i natych­miast prze­no­si­li nad ogni­sko. Czer­wień ich swe­trów odci­na­ła się od mato­wych zimo­wych trzcin, od bia­ła­we­go migo­tli­we­go nie­ba, od sza­rej rze­ki. W tych dwóch odcie­niach czer­wie­ni przed­sta­wia­li przy­pad­ko­wym widzom pan­to­mi­mę, w któ­rej moż­na było wyobra­zić sobie, co się tyl­ko chcia­ło. Był to spek­takl, zagad­ka w posta­ci rucho­mych obra­zów, frag­ment nad­rzecz­ne­go teatru. Nagle jed­nak znik­nę­li, jak­by ich coś pochło­nę­ło, wymio­tło, star­ło gum­ką z kra­jo­bra­zu. Jedy­nie chmur­ki dymu wisia­ły nie­ru­cho­mo w powie­trzu nad wysep­ką. Jakiś czas póź­niej zoba­czy­łam z mostu łódź poli­cyj­ną, pły­ną­cą do miej­sca, w któ­rym wcze­śniej widzia­no obie posta­cie w czer­wie­ni, ludzie macha­li wyso­ko wycią­gnię­ty­mi ręka­mi, tutaj, tutaj! Tutaj znik­nę­li.

Mewy siwe o tłu­stych dzio­bach gro­ma­dzi­ły się na nie­wiel­kiej przy­sta­ni obok mostu, wśród kru­szą­cych się sta­rych i nowych domów jedy­nej w Słu­bi­cach uli­cy han­dlo­wej wałę­sa­ły się psy, obi­ja­li się wła­ści­cie­le skle­pów, sta­ty­ści tej nie-miej­sco­wo­ści, żyją­cej wyłącz­nie z prze­jezd­nych i podróż­nych, opie­ra­ją­cej się na leni­wym i przy­pad­ko­wym przy­pły­wie kup­ców, sma­ko­szów kawy i han­dla­rzy papie­ro­sów i roz­pa­da­ją­cej się za fasa­da­mi. Mimo tego prze­lo­to­we­go ruchu, nie­ustan­ne­go hała­su prze­jeż­dża­ją­cych tędy pojaz­dów i prze­cho­dzą­cych ludzi, z któ­rych niko­mu nie przy­szło­by nawet na myśl zatrzy­mać się w tej miej­sco­wo­ści, mimo łagod­ne­go osy­py­wa­nia się murów w tle, było to miej­sce nad­zwy­czaj­ne­go bez­ru­chu, w któ­rym wszyst­ko spra­wia­ło wra­że­nie kuli­sy, zapo­mnia­nej na skra­ju dro­gi sce­no­gra­fii, któ­rą pew­ne­go dnia unie­sie ze sobą jakaś burza albo któ­ra zosta­nie zmy­ta i porwa­na przez powódź.

W pew­nym momen­cie łódź poli­cyj­na odpły­nę­ła, gapie sto­ją­cy na brze­gu roz­pro­szy­li się, czer­wo­ne swe­try znik­nę­ły na zawsze, nastał wie­czór, dom Kle­ista po dru­giej stro­nie rze­ki uto­nął w mro­ku, bia­łe stoż­ki świetl­ne reflek­to­rów cię­ża­ró­wek sunę­ły obwod­ni­cą przez wie­czór pełen jesien­ne­go zapa­chu rze­ki i dymu.

Czym jest nie­wła­ści­we miej­sce dla naszych serc, a czym wła­ści­we?

Każ­da rze­ka sta­no­wi gra­ni­cę, to była jed­na z nauk w dzie­ciń­stwie. Rze­ka otwie­ra widok na inność, zmu­sza do zatrzy­ma­nia się, do uważ­ne­go przyj­rze­nia się prze­ciw­le­głej stro­nie. Rze­ka jest rucho­mą sce­ną, wobec któ­rej inny kraj obser­wu­ją­ce­go czło­wie­ka skła­da się w nie­ru­cho­my obraz, w foto­ta­pe­tę, utrwa­la­ją­cą się we wspo­mnie­niu. A co się dzie­je, kie­dy rze­ka jest rze­ką gra­nicz­ną rów­nież poza gra­ni­cą, któ­rą sta­no­wi? Czy pły­nię­cie, nie­po­wstrzy­ma­ne zmie­rza­nie wody ku ujściu jest sil­niej­sze niż zna­cze­nie nie­ru­cho­mej linii, któ­ra roz­strzy­ga o przy­na­leż­no­ściach? Czy woda coś wyrów­nu­je, czy spra­wia, że to, co dzie­li gra­ni­czą­ce ze sobą pań­stwa, wyda­je się nikłe i nie­uży­tecz­ne, czy wyzna­cza ona praw­dzi­wą przy­na­leż­ność jako przy­na­leż­ność do spoj­rze­nia na dru­gą stro­nę?

Cho­ciaż peł­na ocze­ki­wań przy­lgnę­łam ser­cem do Pol­ski, to gdy pod­czas pierw­szej podró­ży na wschód prze­kra­cza­łam Odrę, nie­wie­le wią­za­łam z nią jako rze­ką gra­nicz­ną. Nie mia­łam w pamię­ci ani wido­ków kra­jo­bra­zów nad­rzecz­nych, ani też brzmie­nia nazw miast. Jeśli wte­dy, jesz­cze nie tak bar­dzo wyró­sł­szy z dzie­ciń­stwa, myśla­łam o jakieś rze­ce prze­ciw­staw­nej do Renu, była to Wisła pod War­sza­wą, już w samym środ­ku wscho­du. Chcia­łam być wystar­cza­ją­co głę­bo­ko na obczyź­nie, zanim się o niej upew­nię. Sie­dzia­łam więc w pocią­gu do War­sza­wy, był wcze­sny pora­nek, pod­po­ry mostu nad Odrą sta­ły czar­ne na tle desz­czo­we­go nie­ba, rze­kę było led­wie widać. Dzie­li­łam prze­dział z pew­ną star­szą panią, któ­ra wra­ca­ła do War­sza­wy, żeby tam umrzeć. Do sta­cji Dwo­rzec Zoo podró­żo­wa­ła z nią jej cór­ka, obie sie­dzia­ły, szep­cząc, na dol­nej leżan­ce, cór­ka cze­sa­ła dłu­gie siwe wło­sy mat­ki i spla­ta­ła je w war­kocz. Potem cór­ka musia­ła wysiąść, ale sta­ła na pero­nie w ten sączą­cy się już wrze­śnio­wy świt i kiwa­ła ręką, gdy pociąg ruszył. Star­sza pani mil­cza­ła, za oknem zaczę­ły się powo­li wyła­niać z ciem­no­ści kon­tu­ry kra­jo­bra­zu w róż­nych odcie­niach sza­ro­ści, pociąg zatrzy­mał się na pewien czas na jakimś dwor­cu bez tabli­cy z nazwą miej­sco­wo­ści, drzwi ani się nie otwo­rzy­ły, ani nie zamknę­ły. Pod­czas prze­jaz­du przez most ude­rze­nia kół roz­brzmie­wa­ły jak w wydrą­żo­nej bry­le, oto­czo­ne pust­ką i ciszą, jak­by ludz­kie sie­dli­ska po obu stro­nach gra­ni­cy wyco­fa­ły się na pew­ny grunt bar­dziej jed­no­znacz­ne­go Tutaj. Dopie­ro kie­dy prze­je­cha­li­śmy gra­ni­cę, star­sza pani wypro­sto­wa­ła się i powie­dzia­ła: „A więc jeste­śmy w Pol­sce”. Powie­dzia­ła to tonem ulgi, tonem repa­triant­ki, któ­ry przy­na­le­ży do wła­ści­we­go miej­sca.

Pociąg zatrzy­mał się w pew­nej odle­gło­ści za Odrą, w Rze­pi­nie, małej mie­ści­nie pośród rzad­kich sosno­wych lasów, mży­ło, sły­sza­łam cel­ni­ków roz­ma­wia­ją­cych ze sobą po pol­sku, potem znów nasta­ła cisza i tyl­ko pta­ki, cichy pisk rowe­ru. Wte­dy, pod­czas tej pierw­szej podró­ży do Pol­ski, wry­ło mi się to głę­biej w pamięć niż ten krót­ki prze­jazd mostem kole­jo­wym nad rze­ką, tak jak­by następ­ny odci­nek przez las prze­ry­wa­ny od cza­su do cza­su pasma­mi polan był wła­ści­wym prze­kro­cze­niem gra­ni­cy i wkro­cze­niem do obce­go kra­ju.

Tuż przed Pozna­niem mikre wrze­śnio­we słoń­ce prze­bi­ło się przez chmu­ry. Sie­dzia­łam teraz na brze­gu leżan­ki star­szej pani i trzy­ma­łam ją za rękę, patrzy­łam przez okno na kra­jo­braz spo­czy­wa­ją­cy w cał­kiem innym, łagod­niej­szym świe­tle niż to, któ­re zna­łam. Nie­bo mia­ło błę­kit, jakie­go jesz­cze nigdy nie widzia­łam, był dal­szy, jaśniej­szy, skle­pio­ny aż hen po hory­zont. Myśla­łam o sztu­ce błę­ki­tu, upra­wia­nej przez moje­go ojca, któ­ry czę­sto twier­dził, że po rodza­ju błę­ki­tu potra­fi wyzna­czyć sto­pień dłu­go­ści geo­gra­ficz­nej danej miej­sco­wo­ści. Pra­gnę­łam skraw­kiem tego nie­ba wysta­wić go jesz­cze raz na pró­bę. Zosta­wi­łam więc za sobą zachód, warun­ki świetl­ne i kra­jo­bra­zy, ułam­ko­we, prze­my­ka­ją­ce sce­ny, któ­re pod tym nie­bem nie mia­ły­by cze­go szu­kać. Gdzie pozo­stał Zachód? Mogło to być tyl­ko na tam­tym brze­gu nie­po­zor­nie prze­kro­czo­nej rze­ki sza­rej o poran­ku, a nie mię­dzy mokry­mi od mżaw­ki sosna­mi Rze­pi­na.

Była nie­dzie­la, gdzieś mię­dzy pola­mi a rzad­kim laskiem kobie­ta w obci­słej sukien­ce i w butach na szpil­kach szła szyb­kim kro­kiem po wybo­istej dro­dze w kie­run­ku wsi, z któ­rej ster­cza­ła w górę spi­cza­sta wie­ża kościel­na, za kobie­tą jechał chwiej­nie na o wie­le za dużym rowe­rze chło­piec. Dwo­je dzie­ci w czer­wo­nych swe­ter­kach sta­ło naprze­ciw sie­bie nad wąską rzecz­ką i coś do sie­bie rzu­ca­ło, w cią­gu kil­ku sekund, kie­dy mogłam je obser­wo­wać z okna pocią­gu, zda­wa­ły się grać w tę grę ze zdu­mie­wa­ją­cą obo­jęt­no­ścią. Na polu za rze­ką uno­sił się dym z ogni­ska. Pęd powie­trza pocią­gu zwie­wał jesien­ne liście w kąt opu­sto­sza­łej sta­cji kole­jo­wej. Star­sza pani wypy­ty­wa­ła mnie o moje dzie­ciń­stwo w Niem­czech, o rodzi­nę i o to, po co jadę do Pol­ski. Odpo­wia­da­łam moją skrom­ną pol­sz­czy­zną, ona zaś opo­wie­dzia­ła mi o swo­im dzie­ciń­stwie spę­dzo­nym na Kre­sach, po dru­giej stro­nie Bugu, rze­ki, leżą­cej w moim odczu­ciu w owia­nej legen­dą odda­li niczym mitycz­na rze­ka pły­ną­ca przez raj. Opo­wia­da­ła o zawi­ro­wa­niach po pierw­szej woj­nie świa­to­wej, gdy zosta­ła z sio­strą w rodzin­nym mająt­ku. Rodzi­ce poje­cha­li na zachód, do War­sza­wy, nie było od nich żad­nych wia­do­mo­ści, zmar­twio­ne dziew­czyn­ki, zosta­wio­ne same sobie, chcia­ły podą­żyć za nimi. Dwo­je dzie­ci w wie­ku dwu­na­stu i trzy­na­stu lat, któ­rych sukie­necz­ki zro­bi­ły się przez lato za krót­kie, a któ­re teraz, z pomo­cą już daw­no nie­opła­ca­nej guwer­nant­ki według sta­rych żur­na­li mody i z bra­ku pie­nię­dzy zmie­nia­ły firan­ki i zasło­ny w sukien­ki wyda­ją­ce się im wystar­cza­ją­co zachod­nie, aby mogły wyru­szyć w nich do mia­sta, tłu­kło się po zaku­rzo­nych dro­gach polnych, w górę i w dół Bugu, aż wresz­cie zna­la­zły most i poje­cha­ły dalej tele­pią­cy­mi się pocią­ga­mi powo­jen­nych pro­win­cji, któ­re w koń­cu przy­wio­zły je do War­sza­wy. Osta­tecz­nie zawsze przy­by­wa się do War­sza­wy, powie­dzia­ła wresz­cie zmę­czo­na sta­rusz­ka i poło­ży­ła się z powro­tem na podusz­ce. Nie­za­leż­nie od tego, czy słoń­ce tam dla cie­bie wscho­dzi czy zacho­dzi.

Odrę pozna­łam dopie­ro póź­niej, gdy w lesie nad ujściem War­ty po raz pierw­szy usły­sza­łam wil­gę. Ten dźwięk, kto to pamię­ta w jakiej zako­rze­nio­ny baj­ce, hasło zabez­pie­czo­ne przed wszel­kim zafał­szo­wa­niem, hasło, któ­re paso­wa­ło do błę­ki­tu nie­ba na wschód od Odry tak jak mięk­ko szep­ta­ne nazwy miej­sco­wo­ści, wyda­ło mi się – nie roz­po­zna­jąc wil­gi, ulu­bio­ne­go pta­ka Bobrow­skie­go, po jego zawo­ła­niach – klu­czem do tego nad­rzecz­ne­go kra­jo­bra­zu, gdzie mogłam pytać swo­je ser­ce o miej­sce, po któ­rym się z nim nosi­łam. Od roz­ga­łę­zia­ją­cej się, roz­cho­dzą­cej się w róż­ne stro­ny War­ty aż do zale­wu Odra cią­gnę­ła się przez cały pej­zaż niczym linia gra­nicz­na, wpi­sy­wa­ła swo­je Tu i Tam w piasz­czy­stą zie­mię, pod któ­rą jed­nak w oby­dwu kie­run­kach – na wschód i na zachód – pro­wa­dzi­ło mnó­stwo wod­nych zna­ków zapy­ta­nia i krę­tych liter, wod­ny zapis histo­rii, opo­wia­da­ją­cych się przez rze­kę, pod nią i nad nią, dopły­wy i roz­ga­łę­zie­nia, któ­re opi­sy­wa­ły kra­jo­braz mylą­cy­mi i zmie­nia­ją­cy­mi stro­ny lustrza­ny­mi odbi­cia­mi dla nie­ba o jed­nym i dru­gim błę­ki­cie.

Jeź­dzi­łam wzdłuż tej gra­nicz­nej Odry w górę i w dół i rze­ka zawsze wyda­wa­ła mi się cicha, obra­mo­wa­na nad­brzeż­ny­mi idyl­la­mi, nie­zde­cy­do­wa­ny­mi, czy przy­na­le­żą do zie­mi, czy do wody, idyl­la­mi, w któ­re głę­bo­ko pod liść­mi, zaro­śla­mi i mnó­stwem kru­szą­cych się kamie­ni wpi­sy­wa­ły się pyta­nia o przy­na­leż­ność ser­ca. To, co nie­uży­tecz­ne w reszt­kach murów daw­ne­go Küstri­na, obec­ne­go Kostrzy­na, sze­re­gi topól u ujścia War­ty, szep­czą­ce coś ukry­tym w sito­wiu i nasłu­chu­ją­cym łabę­dziom, nie­odmien­ne wierz­by pła­czą­ce nad brze­giem każ­dej rze­ki w Euro­pie. Zimo­wy port z nie­koń­czą­cy­mi się sze­re­ga­mi pozo­sta­wio­nych samym sobie urzą­dzeń, któ­re niczym wie­że zato­pio­nych insta­la­cji ster­cza­ły z wody, bez­ład­ny las prę­tów w por­cie rybac­kim w Szcze­ci­nie, cicho wkra­cza­ją­ce w tę nie­zde­cy­do­wa­ną siel­skość obrze­ża mia­ste­czek leżą­cych nad rze­ką. Kiku­ty mostów, wierz­by gło­wia­ste, łąki alu­wial­ne, spoj­rze­nie z dru­gie­go brze­gu na klo­co­wa­tą beto­no­wą archi­tek­tu­rę pro­me­na­dy stwo­rzo­nej i ska­za­nej na opusz­cze­nie, samot­ność zna­ków żeglu­go­wych ozna­cza­ją­cych poziom wody i kilo­me­try rze­ki, zbli­ża­nie się do morza, któ­re moż­na było odczy­tać ze świa­tła i nie­ba. Rze­ka nie­zde­cy­do­wa­na, nie­uczęsz­cza­na, aż wresz­cie otwie­ra się ku morzu, pozwa­la, by roz­le­gły nie­sta­ły kra­jo­braz zale­wu był gra­ni­cą i w Szcze­ci­nie odda­je się jesz­cze do dys­po­zy­cji wszel­kie­mu na niej rucho­wi. Szcze­cin widzia­łam tyl­ko zimą, Odra była tam obca i poważ­na, inna rze­ka, któ­ra odłą­czy­ła się od zie­mi i była zwró­co­na wyłącz­nie ku morzu. Zimo­wy mróz spra­wił, że wszyst­ko trwa­ło w bez­ru­chu. Zaci­nał śnieg, któ­ry cie­nio­wał rysu­ją­cy się z dale­ka port w Szcze­ci­nie i wycie­rał niczym gum­ką dźwi­gi i masz­ty, widocz­ne już tyl­ko w zary­sie. Stat­ki zamar­z­nię­te w lodzie, zgrzy­ta­nie nie­umo­co­wa­nych drą­gów na wie­trze, skrzyp sztyw­nych od mro­zu pro­por­czy­ków na szy­bach parow­ców, na któ­rych szron wyma­lo­wał kwia­ty, cho­dzą­ce jak na szczu­dłach mewy w płyt­kim śnie­gu pokry­wa­ją­cym lód na rze­ce. Naprze­ciw­le­gły brzeg to ukrad­kiem zalud­nio­ny pas dzi­kiej przy­ro­dy, wię­cej chat niż domów pośród bez­list­nych drzew, deli­kat­ne topo­le, zakrze­płe Helia­dy o zamar­z­nię­tych ser­cach z bursz­ty­nu wraz z prze­krzy­wio­ny­mi, nie­ru­cho­mi szy­ja­mi dźwi­gów na dal­szym pla­nie pisa­ły na nisko wiszą­cym śnież­nym nie­bie zimo­wą wia­do­mość do morza. Szcze­cin był jed­nym z naj­bar­dziej lodo­wa­tych miast, w jakich przy­szło mi prze­by­wać, wyobra­ża­łam sobie, że nawet latem śnieg w pokry­tych pyłem węglo­wym zwa­łach i pry­zmach obra­mo­wu­je uli­ce, w melan­cho­lij­nych dziel­ni­cach sta­rych kamie­nic czyn­szo­wych, przyj­mu­ją­cych pozy­cję obron­ną wobec rze­ki.

Raz poje­cha­łam ze Słu­bic w dół rze­ki, na pół­noc. Był wietrz­ny, nie­spo­koj­ny dzień pew­nej łagod­nej zimy, nie­bo na zacho­dzie upstrzo­ne fio­le­to­wy­mi i brą­zo­wy­mi strzęp­ka­mi chmur, mię­dzy nimi pasma jasne­go tur­ku­su. Przy­po­mnia­łam sobie mały prom, któ­ry powo­li pły­wał tam i z powro­tem mię­dzy pozor­nie opusz­czo­ny­mi brze­ga­mi, przy­na­le­żą­ce do nich osa­dy znaj­do­wa­ły się w pew­nej odle­gło­ści, odwró­co­ne od rze­ki i ze stra­chu przed powo­dzia­mi zabie­ga­ją­ce o zie­mie mniej podat­ne na takie ata­ki. Brzeg skła­dał się z gęstwi­ny wierz­bo­wej, zie­mi bagien­nej i łąk alu­wial­nych. Ale kie­dy tam przy­by­łam, dwa pomo­sty – po wschod­niej stro­nie tuż pod moimi noga­mi, i mały, nie­ostry po zachod­niej, poza taflą wody, któ­ra wyda­wa­ła się tak łagod­na i spo­koj­na, że nawet wiry były zama­sko­wa­ne pod posta­cią miłe­go falo­wa­nia – leża­ły bez pro­mów w nikłym bla­sku słoń­ca, któ­ry aku­rat toro­wał sobie dro­gę poprzez chmu­ry. Beton wschod­nie­go pomo­stu był popę­ka­ny, w szpa­rach osie­dli­ły się mech i chwa­sty, podziu­ra­wio­na przez rdzę tabli­ca infor­mu­ją­ca o pro­mie sta­ła krzy­wo, odwró­co­na od rze­ki.

Rozej­rza­łam się za knaj­pą, któ­ra kie­dyś znaj­do­wa­ła się nie­opo­dal przy­sta­ni, z boku ulicz­ki nad rze­ką. Roz­pa­da­ją­cy się budy­nek krył się w buj­nych wierz­bi­nach – okna zaba­ry­ka­do­wa­ne zmur­sza­ły­mi deska­mi, zapa­dły dach. Praw­do­po­dob­nie zarów­no pomost przy­sta­ni, jak i knaj­pa padły ofia­rą zala­nia, w ostat­nich latach była tu powódź, któ­ra całą tę oko­li­cę pod dwo­ma błę­ki­ta­mi zmie­ni­ła w olbrzy­mie jezio­ro, pły­wa­ły w nim sprzę­ty gospo­dar­stwa domo­we­go, drze­wa powy­ry­wa­ne z korze­nia­mi i mar­twe zwie­rzę­ta, podob­no też całe dachy domów, któ­rych cze­pia­li się szu­ka­ją­cy ratun­ku miesz­kań­cy nie­na­wy­kli do stro­mizn. Rze­ka gra­nicz­na sta­ła się jezio­rem gra­nicz­nym, któ­re, nie czy­niąc róż­ni­cy, spra­wi­ło, że zie­mia po oby­dwu stro­nach znik­nę­ła.

Poje­cha­łam dalej w stro­nę pół­noc­ne­go wscho­du, wybo­istą dro­gą podą­ża­łam za Odrą wzdłuż jej brze­gu, raz bli­żej wody, raz dalej. Po pew­nym cza­sie duże prze­wró­co­ne drze­wo zagro­dzi­ło mi dro­gę. Praw­do­po­dob­nie leża­ło tu już od daw­na, czy­niąc ją nie­prze­jezd­ną, bo za pniem uro­sły już niskie zaro­śla, świe­że pędy roz­sa­dzi­ły asfalt, two­rząc w roz­pa­dli­nach i zagłę­bie­niach nowy pej­zaż. Odwró­ciw­szy się za sie­bie, zauwa­ży­łam na łącz­ce dwie posta­cie. Sie­dzia­ły ple­ca­mi do mnie i wyglą­da­ły jak dwo­je dzie­ci w wie­ku jede­na­stu, dwu­na­stu lat, jesz­cze zako­cha­nych w dzi­kiej przy­ro­dzie. Obo­je mia­ły na sobie czer­wo­na­we swe­try i podar­te dżin­sy i pochy­la­ły się nad kup­ką chru­stu, znad któ­rej niczym ser­pen­ty­na uno­sił się pierw­szy cien­ki dym. Dzie­ci odwró­ci­ły się powo­li w moją stro­nę, dziew­czyn­ka i chło­piec, a może jed­nak dwie dziew­czyn­ki albo dwaj chłop­cy, a może w ogó­le nie były to dzie­ci? O ciem­nych twa­rzach, bez pytań, sta­rom­ło­dzi, nie­na­le­żą­cy do nicze­go oprócz tej rze­ki w tle.