W głębinie

Widzia­łem sami­cę wie­lo­ry­ba, któ­ra na głę­bo­ko­ści oko­ło trzy­dzie­stu metrów leża­ła pogrą­żo­na we śnie na tle błę­ki­tu dna mor­skie­go. Jed­ną ze swo­ich płetw pier­sio­wych, któ­re odci­na­ły się od czer­ni jej kor­pu­su niczym kil­ku­me­tro­wej dłu­go­ści bia­łe skrzy­dła, obej­mo­wa­ła ochron­nym gestem swo­je cie­lę.

Dry­fo­wa­łem na powierzch­ni morza pobruż­dżo­nej przez pasa­ty, obser­wo­wa­łem olbrzym­kę i jej dziec­ko przez oku­la­ry do nur­ko­wa­nia i powol­ny­mi, ostroż­ny­mi rucha­mi płetw pró­bo­wa­łem utrzy­mać swo­ją pozy­cję pośród fal prze­ta­cza­ją­cych się to w tę, to we w tę; poru­sza­łem się ostroż­nie, bo mie­rzą­ce czter­na­ście, może pięt­na­ście metrów dłu­go­ści i zapew­ne ważą­ce dwa­dzie­ścia do trzy­dzie­stu ton zwie­rzę w głę­bi­nie było  p ł o c h l i w e  i nawet ruchy wyso­ko nad nim wio­słu­ją­ce­go pły­wa­ka, uzbro­jo­ne­go jedy­nie w faj­kę i oku­la­ry do nur­ko­wa­nia, mogły je zanie­po­ko­ić. Tak w każ­dym razie pouczył mnie pewien bio­log mor­ski z Tuc­son w Ari­zo­nie na pokła­dzie stat­ku, któ­ry opu­ści­łem w godzi­nach ran­nych na pon­to­nie wraz z pię­cio­ma inny­mi wha­le wat­chers, żeby przez całe przed­po­łu­dnie roz­glą­dać się za fon­tan­na­mi wyrzu­ca­ny­mi przez wale­nie. Już sto­jąc przy relin­gu nasze­go macie­rzy­ste­go stat­ku, widzie­li­śmy roz­pra­sza­ne przez wiatr welo­ny kil­ku­na­stu takich fon­tann – a potem tak­że garb, z któ­rym wie­lo­ryb pod pió­ro­pu­szem skon­den­so­wa­nej wody swo­je­go odde­chu na powrót się zanu­rzał i uno­sił przy tym nad fala­mi fuks, jak­by chcąc poma­chać nim jesz­cze na koniec przed znik­nię­ciem.

Jed­na z tych try­ska­ją­cych, w słoń­cu nie­kie­dy wszyst­ki­mi kolo­ra­mi tęczy roz­świe­tlo­nych fon­tann – a potem dłu­gi trop utwo­rzo­ny przez usze­re­go­wa­ne jed­no za dru­gim miej­sca gład­kiej wody, któ­re na podo­bień­stwo gigan­tycz­nych śla­dów stóp powsta­wa­ły w wyni­ku ruchu płetw wie­lo­ry­ba pły­ną­ce­go tuż pod powierzch­nią – dopro­wa­dzi­ły nas w koń­cu tam, gdzie w głę­bi­nie spa­ła, być może śniąc, sami­ca. I zsu­nę­li­śmy się bez­gło­śnie z pon­to­nu w wodę, żeby obser­wo­wać z naj­bliż­szej odle­gło­ści jed­ne­go z naj­więk­szych ssa­ków w histo­rii ewo­lu­cji. Mia­łem uszy peł­ne wody. Wpa­try­wa­łem się w głę­bi­nę, nie sły­sza­łem nicze­go prócz wła­sne­go odde­chu sapią­ce­go przez faj­kę i przy każ­dym naj­mniej­szym rze­czy­wi­stym lub tyl­ko domnie­ma­nym ruchu czar­ne­go zwie­rzę­cia tam w dole mimo­wol­nie wstrzy­my­wa­łem ten oddech jak ktoś, kto musi się oba­wiać, że jego obec­ność zosta­nie odkry­ta.

Był pro­mien­ny, wietrz­ny luto­wy dzień na Silver Banks. Ta obej­mu­ją­ca kil­ka­set kilo­me­trów kwa­dra­to­wych, ząb­ko­wa­na rafa­mi kora­lo­wy­mi pły­ci­zna sześć­dzie­siąt mil mor­skich na pół­noc od wybrze­ży Haiti i Repu­bli­ki Domi­ni­ka­ny sta­ła się w zimo­wych mie­sią­cach pół­noc­nej hemis­fe­ry po raz kolej­ny sce­ną życia hum­ba­ków. Czte­ry do pię­ciu tysię­cy tych zwie­rząt prze­pły­nę­ło w tych mie­sią­cach z pół­noc­no­atlan­tyc­kich regio­nów na dru­gą poło­wę kuli ziem­skiej, żeby na spo­koj­nych pły­ci­znach kara­ib­skich i sąsied­nich wód tro­pi­kal­nych odbyć gody, wal­czyć z rywa­la­mi, prze­ka­zać swo­je­mu potom­stwu spo­so­by umoż­li­wia­ją­ce prze­trwa­nie na oce­anie albo stro­fa po stro­fie wyśpie­wać swo­je zagad­ko­we pie­śni – sły­szal­ne dla tych, któ­rzy mie­li odpo­wied­ni organ, żeby je usły­szeć, z odle­gło­ści setek kilo­me­trów.

Krą­żą­cy pod ame­ry­kań­ską fla­gą jacht, któ­ry z sze­ścio­ma człon­ka­mi zało­gi i pięt­na­sto­ma przy­by­ły­mi zza Atlan­ty­ku przy­ja­ciół­mi wie­lo­ry­bów na pokła­dzie miał przez tydzień stać na kotwi­cy przy Silver Banks, był jed­nym z trzech w cią­gu roku, któ­rym na pod­sta­wie licen­cji Repu­bli­ki Domi­ni­ka­ny wol­no było zapu­ścić się w świat hum­ba­ków. Dotar­li­śmy do tego świa­ta dwa­na­ście godzin po wyj­ściu z domi­ni­kań­skie­go Puer­to Pla­ta i po dłu­giej sztor­mo­wej nocy. Nawet pierw­szy ofi­cer i pani kapi­tan z angiel­skie­go Lake District, któ­ra opły­nę­ła cały świat, mie­li ran­kiem, kie­dy wpły­nę­li­śmy na spo­koj­niej­sze wody Silver Banks, lśnią­ce niczym wiel­kie jezio­ro pośród wzbu­rzo­ne­go oce­anu, wciąż jesz­cze na skó­rze bia­łe pla­stry prze­ciw cho­ro­bie mor­skiej. Jacht stał teraz na łań­cu­chach cumow­ni­czych mię­dzy dwie­ma rafa­mi kora­lo­wy­mi i w zasię­gu wzro­ku roz­trza­ska­ne­go frach­tow­ca, któ­ry lata temu nadział się na te rafy i odtąd wysta­wał z płyt­kiej wody wokół nich jako znak nawi­ga­cyj­ny. Krą­ży­ły nad nim chma­ry mew i jęczał nie­kie­dy meta­licz­nie pod cio­sa­mi fal: przy­po­mnie­nie tak­że tego, że pły­ci­zny te zawdzię­cza­ły swo­je nazwy hisz­pań­skim gale­onom, któ­re, cięż­ko obła­do­wa­ne sre­brem i innym dobrem zra­bo­wa­nym z Nowe­go Świa­ta, ponio­sły tu klę­skę.

Przez całe przed­po­łu­dnie kie­ro­wa­li­śmy się fon­tan­na­mi i tro­pa­mi wie­lo­ry­bów i podą­ża­li­śmy w pon­to­nie ich śla­dem to tu, to tam, a w koń­cu tak dale­ko, że prze­żar­te rdzą nad­bu­dów­ki i poła­ma­ne żura­wie ładun­ko­we tego wra­ka, a potem tak­że masz­ty radio­we nasze­go stat­ku macie­rzy­ste­go zapa­dły za pusty teraz hory­zont dooko­ła.

W trak­cie tych pod­cho­dów widzie­li­śmy sam­ce hum­ba­ka, któ­re kil­ko­ma ude­rze­nia­mi fuk­sów kata­pul­to­wa­ły z wody całość swo­jej nie­sły­cha­nej masy, potem uno­si­ły się przez chwi­lę w peł­nej oka­za­ło­ści ponad fala­mi i na tle bia­łych kłę­bów chmur tro­pi­kal­ne­go nie­ba, zanim pośród eks­plo­zji śnież­nej pia­ny i roz­ry­wa­ją­cych się kur­tyn wody spa­da­ły na powrót w morze. Bio­log mor­ski, któ­ry ste­ro­wał naszym pon­to­nem, pośród wie­lu inter­pre­ta­cji tych sko­ków jako demon­stra­cji mocy czy rytu­ałów wal­ki pierw­szeń­stwo dawał wykład­ni naj­prost­szej: one się  b a w i ą. Ale bia­da pły­wa­ko­wi, któ­ry widział pod sobą takie­go suną­ce­go z głę­bi­ny w górę ama­to­ra zabaw.

Hum­ba­ki – powie­dział bio­log, zanim wyłą­czył sil­nik i pole­cił nam, żeby­śmy zsu­nę­li się bez­gło­śnie w wodę i ostat­nie sto metrów do domnie­ma­ne­go miej­sca, gdzie drze­ma­ła sami­ca i jej cie­lę, prze­by­li wpław – hum­ba­ki są poko­jo­we­go uspo­so­bie­nia, ba, naj­wy­raź­niej prze­ba­czy­ły nawet naszym har­pu­nu­ją­cym pobra­tym­com pró­bę wytę­pie­nia ich w cią­gu wie­ków za pomo­cą arma­dy stat­ków rybac­kich.

Mie­rzą­ce­go pięć czy może sześć metrów dłu­go­ści ose­ska, któ­ry wyswo­bo­dził się teraz z objęć mamy i trze­po­cząc płe­twa­mi pier­sio­wy­mi, sunął ku powierzch­ni morza, widzia­łem już dwu­krot­nie, jak wynu­rzał się, pry­chał i znów się pogrą­żał, kie­dy jego mat­ka, któ­ra mogła nawet przez pół godzi­ny spo­czy­wać w głę­bi­nie, nie wyko­nu­jąc żad­ne­go odde­chu, ock­nę­ła się z drzem­ki albo ze swo­ich snów na jawie i podą­ży­ła stro­mym torem za swo­im cie­lę­ciem.

Cho­ciaż nie wąt­pi­łem w łagod­ność i poko­jo­we uspo­so­bie­nie hum­ba­ków, ogar­nę­ła mnie naraz drę­two­ta ofia­ry, kie­dy ten usia­ny pąkla­mi i bro­daw­ka­mi przy­po­mi­na­ją­cy­mi sta­lo­we nity czar­ny kolos z pasz­czą tak wiel­ką, że pomie­ścił­bym się w nim jak w koszu pla­żo­wym, zbli­żał się do mnie. Do mnie? Sami­ca pły­nę­ła w stro­nę znie­kształ­co­nych przez soczew­kę oce­anu wież cumu­lu­sów, w stro­nę tro­pi­kal­ne­go nie­ba, ale nagle nie pły­nę­ła już w stro­nę swo­je­go cie­lę­cia, wydmu­chu­ją­ce­go powie­trze z płuc w bez­piecz­nej odle­gło­ści ode mnie, tyl­ko tam, gdzie byłem ja. Na prze­ciąg kil­ku ude­rzeń ser­ca zapo­mnia­łem o oddy­cha­niu przez faj­kę. Potem, pry­cha­jąc, wynu­rzy­łem gło­wę z wody i zoba­czy­łem pon­ton w odle­gło­ści stu, a może wię­cej metrów, dostrze­głem też faj­ki pię­ciu pły­wa­ków, moich towa­rzy­szy, nie zoba­czy­łem ich jed­nak, jak powi­nie­nem, bli­sko sie­bie, tyl­ko roz­pro­szo­nych przez fale i zni­ka­ją­cych raz po raz za ich grze­bie­nia­mi – dale­ko ode mnie. Dziw­ne, jak koją­ce, jak spo­koj­ne wobec tej wiel­kiej ciem­no­ści, tego wiel­kie­go ruchu pode mną mogło być to wyso­kie nie­bo, te wie­że chmur, ten nie­do­się­gły błę­kit. Dry­fo­wa­łem na falach.

Olbrzym­ka zbli­ża­ła się powo­li – czy może ostroż­nie? – aż w koń­cu zna­la­zła się tak bli­sko mnie, że widzia­łem tęczów­ki jej opan­ce­rzo­nych ciem­ny­mi fał­da­mi skó­ry oczu, w jej potęż­nej czasz­ce spra­wia­ją­cych wra­że­nie maleń­kich. Tymi ocza­mi – mówi­ło się na pokła­dzie – wie­lo­ryb może ogar­nąć jed­no­cze­śnie dwa róż­ne obra­zy, dwa róż­ne świa­ty.

Olbrzym­ka spoj­rza­ła na mnie, nie: musnę­ła mnie spoj­rze­niem, po czym zmie­ni­ła odro­bi­nę kurs, zale­d­wie na tyle, że się nie dotknę­li­śmy. Ale cho­ciaż wymi­nę­ła mnie tym led­wo widocz­nym ruchem i w ten spo­sób bądź co bądź dostrze­gła i uzna­ła moje ist­nie­nie, wyda­wa­ło mi się, że w jej spoj­rze­niu widzę tak bez­gra­nicz­ną obo­jęt­ność – porów­ny­wal­ną z obo­jęt­no­ścią góry wobec tego, kto się na nią wspi­na, z obo­jęt­no­ścią nie­ba wobec tego, kto po nim leci – że ogar­nę­ło mnie uczu­cie, jak­bym w spoj­rze­niu tych oczu musiał się roz­pły­nąć, znik­nąć, nie pozo­sta­wia­jąc po sobie naj­mniej­szej reszt­ki, jak­bym nigdy nie ist­niał. Może ta olbrzym­ka w czer­ni rze­czy­wi­ście wznio­sła się ze swo­ich głę­bo­ko­ści ku pły­wa­ko­wi zza Atlan­ty­ku po to, żeby dać mu odczuć, jak boga­ty, jak róż­no­rod­ny, nie­zmie­nio­ny i oczy­wi­sty jest świat bez nie­go.

A potem prze­bi­ła lustro morza, wyrzu­ci­ła powie­trze z sie­bie w stro­nę chmur, w mój świat, błysz­czą­cą fon­tan­nę, i zanim jesz­cze skon­den­so­wa­ny oddech jej ważą­cych cet­na­ry płuc roz­wiał się jako wod­ny welon, zwró­ci­ła się znów ku głę­bi­nie, podą­ży­ła za ose­skiem, któ­ry zmie­rzał już w stro­nę dna.

I zoba­czy­łem, jak ogrom­ne, peł­ne blizn cia­ło, noszą­ce śla­dy walk obron­nych, raf kora­lo­wych, gier miło­snych czy łopa­tek śrub napę­do­wych stat­ków, metr po metrze, metr po metrze prze­su­wa się obok mnie – i zapa­da w głąb.