Zegary w pokoju matki (2)

(2)

Kie­dy tu przy­je­cha­łam, sądzi­łam, że będzie to ide­al­ne miej­sce do roz­my­ślań o sobie. Do pod­su­mo­wa­nia życia, zamknię­cia jed­ne­go roz­dzia­łu i otwar­cia następ­ne­go. Świę­cie prze­ko­na­na, że czło­wiek powi­nien podej­mo­wać decy­zje, a potem dzia­łać zgod­nie z nimi, zabra­łam się za rachu­nek sumie­nia. W tej chwi­li to wszyst­ko wyda­je mi się bar­dzo odle­głe. Nie wiem, kie­dy stąd wyja­dę, nie chcę nicze­go posta­na­wiać. Od tam­tych dni dzie­li mnie tyle, ile miej­sco­wych nie­bosz­czy­ków od ich żon. One cza­sem do nich cho­dzą, w słoń­cu wspi­na­ją się na gór­kę, na sam szczyt, gdzie pod lśnią­cym mar­mu­rem wśród pla­sti­ko­wych kwia­tów, pokry­tych gru­bą war­stwą kurzu, leżą zmar­li. Kobie­ty lamen­tu­ją nad gro­ba­mi bez wzglę­du na to, czy mężo­wie byli źli, czy dobrzy, tłu­kli je czy pie­ści­li. Naj­gło­śniej zaś zawo­dzą te, któ­re doświad­czy­ły prze­mo­cy, znie­wag i upo­ko­rzeń. Może w ten spo­sób chcą zagłu­szyć wyrzut, że kie­dy ich ślub­ny spo­czął w trum­nie, poczu­ły ulgę. Ale po zej­ściu do wsi znów pomstu­ją i prze­kli­na­ją zmar­no­wa­ne życie u boku tyra­na. Czyż­by miłość była moż­li­wa jedy­nie na cmen­ta­rzu? Takie myśli przez dłu­gi czas nosi­łam w sobie jak zasu­pła­ne sznu­ry. W koń­cu same się roz­pu­ści­ły, nie musia­łam ich roz­plą­ty­wać. Może pomo­gło słoń­ce, bez lito­ści pra­żą­ce pro­sto w gło­wę. Teraz nie robię nic, tyl­ko żyję. Upra­wiam codzien­ność. Wsta­ję, gotu­ję kawę, jem śnia­da­nie, idę na spa­cer, szy­ku­ję obiad, sprzą­tam dom i wokół domu, a kie­dy zacho­dzi słoń­ce, ale nie jest jesz­cze zim­no, ochla­pu­ję się wodą w ogro­dzie. Nie­wie­le piszę, cza­sem coś prze­czy­tam, naj­czę­ściej jed­nak byczę się w sta­rym fote­lu wysta­wio­nym przed drzwi. No i śpię.

Na począt­ku wie­le spraw nie dawa­ło mi spo­ko­ju. Wyjazd, powrót. Mąż, dziec­ko. Co sobie o mnie pomy­ślą? Że jestem samo­lub­na? Czy spę­dzo­ne z nimi lata wystar­czą za uspra­wie­dli­wie­nie dla moje­go „wypa­du” na wieś? Mam tu myśleć. Myśleć. Ale o czym? O nas. O sobie. O czło­wie­ku w ogó­le. O spo­tka­niach, któ­re nas prze­ra­sta­ją, uno­szą się nad nami jak potęż­na fala, a potem spa­da­ją z hukiem i wypłu­ku­ją nas od środ­ka. Zosta­ją po nich tyl­ko pust­ka i strach, bo nie rozu­mie­my, że wła­śnie dostą­pi­li­śmy oczysz­cze­nia i powin­ni­śmy się cie­szyć – oto sta­li­śmy się lżej­si o osad cza­su. Jakie były te lata? Uda­ne, nie­uda­ne? W mło­do­ści myśli­my w kate­go­riach „albo–albo”. Teraz łatwiej powie­dzieć „tak było; co się sta­ło, to się nie odsta­nie”. Bier­ność dla świę­te­go spo­ko­ju czy wol­na wola? Wyda­je mi się, że nawet gdy­bym mogła, nie wybra­ła­bym dla sie­bie inne­go życia. Jedy­ne, cze­go pra­gnę, to poznać swo­ją mat­kę. Tę cichą ciem­ną plam­kę we mnie, zamknię­tą w poko­ju, szep­czą­cą prze­lęk­nio­nym gło­sem: „gdzie jesteś?”. Zacho­dzi się do niej przez oczy, któ­re widzę cza­sem, gdy prze­glą­dam się w lustrze. To spoj­rze­nie oświe­tla melan­cho­lij­nym świa­tłem nić pro­wa­dzą­cą przez labi­rynt piw­nic i chmur, przez matecz­nik marzeń mojej mat­ki. Skrzęt­nie je przede mną kry­ła, ponie­waż mat­ki umie­jęt­nie cho­wa­ją przed dzieć­mi wszyst­kie tajem­ni­ce, całe życie. Mat­ki to kuglar­ki. Sza­lo­ne ilu­zjo­nist­ki, cyr­ków­ki na medal. Potra­fią żon­glo­wać jawą i snem. Ich wystę­py moż­na podzi­wiać codzien­nie. Z wpra­wą magi­ka pozba­wia­ją się kobie­co­ści, ponie­waż, jak twier­dzą, kobie­cość kłó­ci się z macie­rzyń­stwem. Wyróż­nia, kole w oczy, iry­tu­je. (Nawet je same). Cier­pi na bez­sen­ność. Bywa kapry­śna. Tęsk­ni i pra­gnie. Nad ranem roz­czo­chra­na snu­je się po domu.

Jeśli masz depre­syj­ną mat­kę, to możesz być pew­na, że za wszel­ką cenę spró­bu­je ona zabić w tobie kobie­tę, dla dobra wszyst­kich, rzecz jasna. W kącie poko­ju przy­cup­nę­ła paproć. To mat­ka. Zamiast siły w spad­ku prze­ka­że ci worek apa­tii i lęku. Dzię­ki nie­mu, jeśli sama kie­dyś uro­dzisz, nigdy nie będziesz już kobie­tą. Dzię­ki nie­mu nie będziesz…

Ner­wo­wo drę w myślach plik jej zdjęć. Tu z ogród­kiem w tle, tu w towa­rzy­stwie zmę­cze­nia, tu na pierw­szym pla­nie widać tro­ski, a tu smu­tek i nie­pew­ność. Krzy­czę: – Chcę wie­dzieć, kim jesteś! Jaką kobie­tą byłaś! Cho­ciaż sta­ran­nie zacie­ra­łaś śla­dy, znaj­dę cię! Znaj­dę! – Tym­cza­sem zdą­ży­łam doro­snąć. Teraz nad obra­zem depre­syj­nej mat­ki zała­mu­je ręce moja cór­ka. Padam z nóg, jestem peł­na zmar­twień i wąt­pli­wo­ści. Za domem wyro­sła góra naszych – two­ich i moich – pora­żek. Powie­trze wokół prze­sy­ca rezy­gna­cja, ale ja nie zre­zy­gnu­ję, nie tym razem.

Nic tak nie mąci rozu­mu jak sło­wa. Są źró­dłem fał­szy­wej siły. Kie­dy byłam dziew­czyn­ką, napi­sa­łam kil­ka wier­szy. Jeden z nich wyszedł nawet w gazet­ce szkol­nej, dru­ko­wa­nej na cien­kim papie­rze. W rogu stro­ny umiesz­czo­no też moje wypra­co­wa­nie o mat­ce. Ojciec się ucie­szył, jak­by taka publi­ka­cja mia­ła mi przy­nieść sła­wę. Byłam bar­dzo dum­na. Na chwi­lę wyszłam z cie­nia na słoń­ce. Dopie­ro póź­niej zro­zu­mia­łam, że ona nigdy nie prze­czy­ta­ła tego wier­sza. Nie obcho­dził jej. To wte­dy znie­na­wi­dzi­łam sło­wa. Spra­wi­ły, że poczu­łam się bez­sil­na. Moje woła­nie do mat­ki oka­za­ło się darem­ne.

Kie­dy cór­ka przy­bie­gła do domu z gazet­ką szkol­ną – po dro­dze tekst zdą­żył czę­ścio­wo się roz­myć w jej spo­co­nych pal­cach – uda­wa­łam brak zain­te­re­so­wa­nia. Widzia­łam, że jest dotknię­ta, ale chcia­łam, aby się nauczy­ła jed­ne­go: sło­wa mogą jej tyl­ko napy­tać bie­dy. Sama pisa­łam w dzie­ciń­stwie. Wie­dzia­ła o tym. Chcia­ła być taka jak ja, jak­by z tego mogło wynik­nąć coś dobre­go. Zła­pa­ła bak­cy­la lite­ra­tu­ry. Dla­te­go odwró­ci­łam się od niej. Dałam jej do zro­zu­mie­nia, że róż­ni­my się od sie­bie, a nasze brze­gi leżą po prze­ciw­le­głych stro­nach, więc będzie musia­ła sama sta­wić czo­ła życio­wej zawie­ru­sze, o któ­rą prze­cież w naszych oko­li­cach nie­trud­no. Tak to widzę z per­spek­ty­wy cza­su. Może byłam po pro­stu za mło­da, zbyt prze­ra­żo­na. Ona łak­nę­ła mojej miło­ści, a prze­cież sama doświad­czy­łam jej w śla­do­wych ilo­ściach. Wynio­słam z domu rap­tem garst­kę zia­re­nek czu­ło­ści – tyle też jej prze­ka­za­łam. Chcia­ła wię­cej. Była postrze­lo­ną dziew­czyn­ką, za nic mia­ła rze­czy­wi­stość wokół sie­bie, żyła z gło­wą w chmu­rach, lata­ła. Czu­łam, że w koń­cu z trza­skiem ude­rzy o zie­mię, zgru­cho­cze swo­je kru­che cia­ło w drob­ny mak, a potem dłu­go nie będzie mogła się pozbie­rać, kie­dy jed­nak znów nabie­rze siły, wró­ci na miej­sce upad­ku, żeby nad lejem po sobie pisać tkli­we ody. Powie­dzia­łam jej to. O pisa­niu też. Że wszyst­kie kobie­ty mogły­by obno­sić się z depre­sją i nie­za­do­wo­le­niem, ale wte­dy ich domy (i gło­wy) popa­dły­by w ruinę. I tyle było­by pożyt­ku. Wypo­mnia­łam jej, że w jej uprosz­czo­nym oglą­dzie wszyst­kie gospo­dy­nie domo­we uwiel­bia­ją sprzą­tać, goto­wać, prać, myć i cały­mi dnia­mi toczą roz­pra­wy ze ścia­na­mi, wysłu­chu­ją pre­ten­sji męża oraz kocha­nych pociech. – Czy napraw­dę ci się wyda­je, że nie mamy tego powy­żej uszu? – zapy­ta­łam. – Oczy­wi­ście, że mamy. I naj­chęt­niej rzu­ci­ły­by­śmy to w cho­le­rę, gdy­by ten codzien­ny rytm – puste kur­sy od zle­wu do pral­ki, od łazien­ki do poko­ju, od odku­rza­cza do żelaz­ka – nie dawał nam tego, cze­go potrze­bu­je­my, czy­li uciecz­ki przed obłę­dem. Tak jej powie­dzia­łam. Na co ona: – Mamo, prze­ma­wia przez cie­bie gorycz. – A ty, cór­ko? Co prze­ma­wia przez cie­bie? Jesteś non stop na lekach, godzi­na­mi gapisz się tępo przed sie­bie i roisz o tym, że w wie­ku czter­dzie­stu pię­ciu lat zosta­niesz pisar­ką. Obudź się, na Boga! Two­je dziec­ko będzie się cie­bie wsty­dzić, mąż uciek­nie z pierw­szą lep­szą, a ty skoń­czysz w jakiejś zabi­tej decha­mi wio­sze.

– Dokład­nie tak jak ty, mamo. Może i mam skłon­ność do depre­sji, ale jak może być ina­czej, sko­ro czu­ję tyl­ko gorycz?! – Spie­ra­łam się z nią w duchu, jak­bym gra­ła w sza­chy sama ze sobą. Zmie­nia­łam stro­ny, a wszyst­ko po to, żeby ją spro­wo­ko­wać, wywo­łać do odpo­wie­dzi. – Co wiesz o gory­czy, dziec­ko? – ucię­ła dys­ku­sję.

Myśla­łam, że nie wymknie mi się tak łatwo. Pokłó­ci­ły­by­śmy się, pogo­dzi­ły, padły sobie w obję­cia. Łapa­ła­by mnie za słów­ka, wyma­wia­ła­by się obo­wiąz­ka­mi, bo prze­cież zawsze jest coś waż­niej­sze­go: pra­nie, sprzą­ta­nie, odku­rza­nie. Spra­wy nie­cier­pią­ce zwło­ki. My może­my pocier­pieć, roz­mo­wa pocze­ka. – Zresz­tą nie ma co tra­cić cza­su na jało­we gada­nie. – Nie stra­ci­ły­śmy. Ucie­kła.

Pisa­nie powie­ści w jej domu szło mi jak po gru­dzie. Czu­łam, że wciąż panu­ją tam jej zasa­dy. Nie zno­si­ła fik­cji, wymy­śla­nia. Uwa­ża­ła je za kłam­stwo. – Po co strzę­pić język na coś, co mija się z rze­czy­wi­sto­ścią? – Naj­wi­docz­niej zara­zi­łam się od niej tym wiru­sem praw­dy doku­men­tal­nej, bo kie­dy pew­ne­go dnia włą­czy­łam kom­pu­ter i prze­czy­ta­łam to, co napi­sa­łam, dłuż­sze i krót­sze frag­men­ty, szki­ce do por­tre­tów posta­ci: kula­wych, kośla­wych, kru­chych jak per­ga­min – stwier­dzi­łam, że to oszu­stwo. Uświa­do­mi­łam sobie, że two­rząc je, zmar­no­wa­łam czas. Mat­ka mia­ła rację.

Cały czas towa­rzy­szy mi uczu­cie, że upodob­ni­łam się do tej wsi. Wypa­ro­wa­ło ze mnie życie. Zarów­no jej, jak i mnie bra­ku­je desz­czu, życio­daj­nych soków, któ­re pozwo­li­ły­by nam roz­kwit­nąć i wydać owo­ce. Z dru­giej stro­ny upoj­ny zapach roślin, smak kan­dy­zo­wa­nych fig, obraz powy­gi­na­nych drzew, dotyk kol­cza­stych krze­wów i widok kurzu osia­da­ją­ce­go wszę­dzie bez wzglę­du na czę­sto­tli­wość porząd­ków – to wszyst­ko świad­czy o tym, że nawet na naj­roz­le­glej­szej pusty­ni w naj­dal­szym zakąt­ku samot­no­ści ist­nie­je coś, cze­go moż­na się chwy­cić, kie­dy chce­my przy­wró­cić się świa­tu. To, że ta wieś sła­bo owo­cu­je, widać tak­że po licz­bie odwie­dza­ją­cych ją gości. Przy­jezd­ny to rzad­ki dar. Łatwo go poznać. Odci­na się na tle miej­sco­wych wyra­zi­ście jak poma­rań­cza na gołym drzew­ku. Nie­tu­tej­szych widać tu jak na dło­ni. Potrze­bo­wa­łam dystan­su, żeby pew­ne rze­czy zoba­czyć wyraź­niej, jaśniej. Dla­te­go sie­dzę na wsi i piszę. Nie ucie­kłam, musia­łam tyl­ko wyco­fać się na bez­piecz­ną odle­głość, odwró­cić się i spoj­rzeć wstecz. Dystans zde­fi­nio­wa­ła mat­ka, w takich, a nie innych odstę­pach zasa­dza­jąc kwia­ty na grząd­kach, róże bia­łe i czer­wo­ne, ger­be­ry, goź­dzi­ki.

„Syn ozna­cza wol­ność, a cór­ka wię­zie­nie. Powrót do pie­kła. Oto, czym są cór­ki. Moja mat­ka pła­ka­ła, kie­dy mnie uro­dzi­ła. Ojciec nie chciał mnie znać. Bo jestem dziew­czyn­ką, a mia­łam być chłop­cem. Z cza­sem zapra­co­wa­łam sobie na ich sza­cu­nek, ale stra­ci­łam sza­cu­nek do sie­bie. Uro­dzi­łam cór­kę. Na szczę­ście to już była inna epo­ka. Wszy­scy na nią cze­ka­li. Na kró­lew­nę. Bab­cie, wuj­ko­wie i ciot­ki nosi­li ją na rękach. Tyl­ko nie ja, bo wiem, że wyda­nie na świat dziew­czyn­ki to roz­dra­py­wa­nie sta­rych ran. Ona tego nie rozu­mie. Zresz­tą lepiej o tym nie mówić”.

Na sto­le leżą dzi­kie grusz­ki z ogro­du za domem. Zawi­jam je w papier i przez sąsia­da, któ­ry jutro poje­dzie do mia­sta, wysy­łam cór­ce. Dołą­czam też list z pole­ce­niem, żeby zro­bi­ła sobie z nich swój ulu­bio­ny kom­pot. Koniecz­nie niech doda cyna­mo­nu. „Pra­ca nad powie­ścią prze­bie­ga pomyśl­nie, pew­nie nie­dłu­go wró­cę. Na wsi, wia­do­mo, bez zmian. Muszę jesz­cze upo­rząd­ko­wać rze­czy po bab­ci, posprzą­tać w piw­ni­cy, zapro­wa­dzić ład na podwór­ku, no i prze­ro­bić parę stron tek­stu. Sama dobrze wiesz, że kie­dy chcę coś wyja­śnić, zaraz zaczy­nam się plą­tać. Nie ina­czej jest w tym przy­pad­ku. Tro­chę się zgu­bi­łam, ale mam pewien pomysł, jak wyjść na pro­stą”.
O supłach we mnie wolę jej nie mówić. Mat­ki o nich mil­czą. Moja robi­ła tak samo. Kie­dy wysku­bu­ję z raba­tek nie­po­trzeb­ną tra­wę, czu­ję, jak udzie­la mi się mat­czy­na miłość do kwia­tów. Wstę­pu­je we mnie żywioł porząd­ku, prze­ka­za­ła mi go w nie­mym testa­men­cie. Tę część ziem­skich spraw muszę zała­twić zgod­nie z jej wolą. Muszę zapro­wa­dzić ład, żeby jej ogró­dek był jak zawsze bez chwa­stów. W połu­dnie sia­dam na pień­ku i razem z potem ście­ram z twa­rzy łzy, któ­rych na począt­ku nie zauwa­ża­łam.

Nikt nie jest jed­no­cze­śnie tak sobie obcy i bli­ski jak mat­ki i cór­ki. Patrzą na sie­bie z prze­ra­że­niem, bo na ich spoj­rze­niach cią­żą trud­ne do unie­sie­nia miłość, nie­moc i para­li­żu­ją­cy strach przed zra­nie­niem. Dla­te­go rów­nie czę­sto odwra­ca­ją się od sie­bie i sie­bie szu­ka­ją. Bawią się w cho­wa­ne­go. Zamy­ka­ją i otwie­ra­ją na sie­bie oczy. Jeśli popa­trzeć z boku, bez­tro­sko prze­cha­dza­ją się po par­ku, piją kawę. Od środ­ka jed­nak cały czas tra­wi je ogień samo­znisz­cze­nia i wskrze­sze­nia.

Od cza­su do cza­su piły­śmy razem kawę. Mat­ka nie słu­cha­ła, o czym mówię. Była nie­spo­koj­na. Uni­ka­ła natło­ku gło­sów i ludzi. Nad­miar zachwy­tu w moim gło­sie nie­po­ko­ił ją. Mój entu­zjazm, zamiast doda­wać skrzy­deł, odbie­rał jej nadzie­ję. Pchał ku prze­pa­ści, ku pust­ce, któ­ra prę­dzej czy póź­niej upo­mi­na się o swo­je. Strasz­na, bez­względ­na, bole­sna, ale też oczysz­cza­ją­ca, przy­no­szą­ca osta­tecz­ne uzdro­wie­nie.

„Jej się wyda­je, że to, cze­go tu nie ma, znaj­dzie gdzie indziej. Zresz­tą może jej się uda. Mnie nigdy nie było stać na takie poszu­ki­wa­nia. Bra­ko­wa­ło mi odwa­gi, żeby wyru­szyć w świat. Mąż był­by zazdro­sny. Mąż. Zasła­nia­łam się nim, żeby zra­cjo­na­li­zo­wać lęk. Raz mi to wygar­nę­ła. Bez­czel­na smar­ku­la. Ale póź­niej… póź­niej ona też zaczę­ła się bać. Nie, nie męża, w zasa­dzie nie wia­do­mo cze­go, to był pier­wot­ny strach bez jasne­go źró­dła. Czar­na roz­pacz. Powie­dzia­łam jej, że powin­na nauczyć się macie­rzyń­stwa, będzie jej lżej. Cho­ciaż sama nie wiem, czy kie­dy­kol­wiek opa­no­wa­łam tę sztu­kę, czy byłam dla niej dobrą mat­ką. Sta­ra­łam się, to na pew­no. Strach budzi­ło we mnie jej cięż­kie, oskar­ży­ciel­skie spoj­rze­nie, mil­czą­cy wyrzut o coś, co prze­cież było poza mną. Kie­dyś jesz­cze zro­zu­mie, pocie­sza­łam się, że dom, ogród i cie­płe łóż­ko z wykroch­ma­lo­ną poście­lą są wszyst­kim, co może zaofe­ro­wać mat­ka. Wte­dy jed­nak to jej nie wystar­cza­ło. Pra­gnę­ła wię­cej, o wie­le wię­cej”.