Czołgacz, pełzacz, tropiciel

Jakub Skur­tys: Cześć, Prze­mku, zacznę może nie od samych wier­szy i tro­chę mniej ofi­cjal­nie. Wędro­wa­łeś po róż­nych wydaw­cach, cho­ciaż naj­wię­cej Two­ich ksią­żek uka­za­ło się w rodzin­nej Łodzi. Poprzed­ni tom, Eko­ton, to był z kolei Poznań. Od wyda­ne­go w BL Jarz­ma mija teraz sie­dem lat. Co Cię spro­wa­dza po tych latach zno­wu do Biu­ra i dla­cze­go tu?  

Prze­my­sław Owcza­rek: Kła­niam Ci się, Jaku­bie. Biu­ro to jed­no z nie­wie­lu miejsc w Pol­sce, gdzie krą­ży tyle twór­czych fluk­tu­acji, szcze­gól­nie w poezji. To jest dobre miej­sce dla debiu­tan­tów, a ja się teraz tak czu­ję, funk­cjo­nu­ją­ce z prze­my­śla­ny­mi dzia­ła­nia­mi typu pra­cow­nie twór­cze, kry­ty­ka towa­rzy­szą­ca, z festi­wa­lem, któ­ry wyda­rza się tro­chę jak taki let­ni arty­stycz­ny kam­pus. Pomy­śla­łem, że jeśli mam się naro­dzić jako poeta ponow­nie, po dość trud­nym cza­sie, to w dobrym, wypo­sa­żo­nym w sen­sow­ną stra­te­gię wspar­cia, „szpi­ta­lu”. Oczy­wi­ście, to się wią­żę z róż­ny­mi zobo­wią­za­nia­mi, ale one są twór­cze, więc dla mnie przy­jem­ne.

Czy­li jak z debiu­tan­tem – powi­nie­nem ostroż­niej, majeu­tycz­nie, w ramach stra­te­gii wspar­cia, a ja tym­cza­sem mam głów­nie pyta­nia-wyzwa­nia. Wyzwa­nie pierw­sze: nie wiem, jak to jest u Cie­bie, kie­dy parasz się warsz­ta­ta­mi twór­cze­go pisa­nia (a wiem, że się parasz), ale ja dość regu­lar­nie się­gam ze stu­den­ta­mi po blurb jako for­mę – takie­go tek­stu, któ­ry przy­naj­mniej u nas, w poezji, nie ma cha­rak­te­ru mar­ke­tin­go­we­go, tyl­ko sta­je się wypo­wie­dzią kry­tycz­ną. Na Two­jej nowej książ­ce widzę aż czte­ry takie wypo­wie­dzi. To potęż­ne obwa­ro­wa­nie i zasta­na­wiam się, co chcia­łeś tym osią­gnąć? Nakie­ro­wać na jakiś model lek­tu­ry? Wes­przeć się na kole­gach i kole­żan­kach? Czy to jest zwią­za­ne z tym poczu­ciem „ponow­ne­go” debiu­to­wa­nia i wcho­dze­nia w pole lite­rac­kie?

Trud­ne pyta­nie, wyma­ga szcze­rej i uczci­wej odpo­wie­dzi. Kata­wo­tra naro­dzi­ła się po dłu­gim czte­ro­let­nim kry­zy­sie, głę­bo­kiej depre­sji, cza­sie, w któ­rym wszyst­kie sfe­ry moje­go życia prze­sta­ły być bez­piecz­ne. Na róż­ne spo­so­by wyemi­gro­wa­łem ze świa­ta, któ­ry współ­two­rzy­łem z inny­mi ludź­mi, cho­ciaż z dru­giej stro­ny moż­na powie­dzieć, że nie mia­łem wyj­ścia i był to rodzaj bani­cji. Był taki moment, że wyrze­kłem się poezji, porzu­ci­łem ten rodzaj two­rze­nia. Pisa­łem raczej arty­ku­ły nauko­we. Wyda­wa­ło mi się, że mogę wieść zupeł­nie inną egzy­sten­cję. Ale w naj­ciem­niej­szym momen­cie tego pro­ce­su, ponad rok temu, pisa­nie wró­ci­ło i sta­ło się począt­kiem takie­go ukła­du spraw, któ­ry ozna­czał wycho­dze­nie z „pod­zie­mi”, po bar­dzo ciem­nym doświad­cze­niu. Był też taki moment, w któ­rym byłem prze­ko­na­ny, że stra­ci­łem już wszyst­ko. Ale sta­ło się ina­czej i zna­la­złem w sobie siłę, żeby zawal­czyć o życie. W for­mie, któ­ra bar­dzo mi odpo­wia­da, naro­dzi­łem się na nowo, ale widocz­nie musia­łem wyrzec się wcze­śniej sie­bie. I stąd może potrze­ba odpo­wie­dzi, jak widzą to poet­ki i poeci, pisa­rze, któ­rych bar­dzo sza­nu­ję i cenię. Stąd chy­ba te czte­ry blur­by. Czu­ję się bar­dzo nie­pew­nie po tym ciem­nym okre­sie, i tro­chę, jak czło­wiek, któ­ry wylazł z kryp­ty, potrze­bu­ję potwier­dze­nia, czy to opa­da­nie na dno oka­za­ło się para­dok­sal­nie życio­daj­ne nie tyl­ko dla twór­cy Kata­wo­try. Jestem takim tro­chę debiu­tan­tem, któ­ry wyma­ga wspar­cia.

Tro­chę to rozu­miem, cho­ciaż czte­ry lata to nie aż tak dłu­gie mil­cze­nie, więc mie­rzysz pew­nie ska­lą kry­zy­su. To też nie tak, że o Tobie zapo­mnia­no w poetyc­kim świat­ku, ani tym bar­dziej, że zaczy­nasz este­tycz­nie zupeł­nie od nowa. Powie­dział­bym nawet, że jest odwrot­nie – że Twój nowy tom wyma­ga od czy­tel­ni­ka cze­goś, cze­go nie wyma­ga­ją debiu­tan­ci – cał­kiem nie­złe­go roze­zna­nia w tym, co i jak pisa­łeś wcze­śniej. Zasta­na­wiam się, sko­ro zaczę­li­śmy od takich auto­bio­gra­ficz­nych reje­strów, czy Kata­wo­trę postrze­gasz wła­śnie jako istot­ną część w pro­ce­sie wła­sne­go pisa­nia i bycia poetą (antro­po­etą)? Czy ocze­ku­jesz (na tyle, na ile poeta cze­go­kol­wiek może ocze­ki­wać) od czy­tel­ni­ka tego roz­po­zna­nia cało­ści? I czy to taka Two­ja alche­micz­na trans­mu­ta­cja (bo od alche­mii się nie uwol­ni­my)?

To, co napi­sa­łem wcze­śniej, i moż­na nazwać poezją, po takiej trud­nej cezu­rze, wyda­je mi się zaświa­ta­mi. Nie tyl­ko dla­te­go, że nale­ży do prze­szło­ści i zstą­pi­ło w „cza­so­wy” dół, ale chy­ba też dla­te­go, że nale­ża­ło do okre­su jakiejś sta­bil­no­ści. Mimo że moje życie zawo­do­we ostat­nio znów się usta­bi­li­zo­wa­ło, oso­bi­ste osią­gnę­ło jakiś wyż­szy poziom po kata­stro­fie, to już nigdy nie pozbę­dę się goto­wo­ści na taki wewnętrz­ny roz­pad, jaki prze­ży­łem. Chciał­bym, żeby to był rodzaj trans­mu­ta­cji po ciem­nej fazie nigre­do, ale to jest wyobra­że­nie z reje­stru tych, któ­re lubię ze wzglę­du na wła­sne poszu­ki­wa­nia wie­dzy i inspi­ra­cji. Co się sta­ło ze mną, jako poetą, da się stwier­dzić dopie­ro po dłuż­szym dystan­sie cza­so­wym. Klę­ski i suk­ce­sy są tak samo złud­ne, ale jeśli z trud­ne­go cza­su wycho­dzi się sil­niej­szym i goto­wym na wszel­kie stra­ty, to chy­ba dobrze. Oczy­wi­ście tego bym sobie życzył, ale wolę się nicze­go dobre­go po tym świe­cie nie spo­dzie­wać. Waż­na jest tu sys­te­ma­tycz­na auto­ana­li­za, oczy­wi­ście ska­za­na na róż­ne nie­do­sko­na­ło­ści.

Sko­ro „trans­mu­ta­cja po ciem­nej fazie”, to uderz­my w tytuł. Skąd przy­szła do Cie­bie ta „kata­wo­tra”? To kolej­ne sło­wo, któ­re musia­łem spraw­dzić (wia­do­mo, szcze­li­ny w ska­łach z cie­kiem wod­nym, ale mało kto tę nazwę sto­su­je nawet w tek­stach tury­stycz­nych) i pierw­sze, co mi wysko­czy­ło, to szkic o Her­me­sie Tri­sme­gi­sto­sie, ojcu nauk tajem­nych (a zara­zem patro­nie kup­ców – Mer­ku­rym). I przy­znam, że mnie to bar­dzo ucie­szy­ło, bo to „Twój” temat. Piszesz (może już napi­sa­łeś) rów­no­le­głe książ­kę nauko­wą Łódź Her­me­sa i czy­nisz z nie­go nie­oczy­wi­ste­go patro­na mia­sta, jakiś rodzaj ale­go­rii (a to z kolei „mój” temat). Wów­czas „kata­wo­tra” też była­by chy­ba takim ale­go­rycz­nym przed­sta­wie­niem?

Ale­go­ria nowo­cze­sna pasjo­nu­je mnie ze wzglę­du na lek­tu­ry dzie­więt­na­sto­wiecz­nej Łodzi. Mówi­my o okre­sie la bel­le epo­que, od wojen napo­le­oń­skich po 1914 r. I oczy­wi­ście poja­wia się tu Wal­ter Ben­ja­min jako zna­ko­mi­ty teo­re­tyk ale­go­rii. Fascy­nu­je mnie to przej­ście od „ojca nauk tajem­nych”, jak nazwa­łeś jed­ną z odsłon hel­le­ni­stycz­ne­go kul­tu Her­me­sa, do ale­go­rii han­dlu i prze­my­słu. Po dłu­giej nauko­wej robo­cie jestem w sta­nie stwier­dzić, że ta postać zachod­niej kul­tu­ry jest antycz­ną ale­go­rią nowo­cze­sno­ści i kapi­ta­li­zmu, a zatem dia­lek­tycz­nym obra­zem, któ­ry odna­la­złem w Łodzi w posta­ci co naj­mniej sie­dem­dzie­się­ciu deta­li archi­tek­to­nicz­nych inter­fe­ru­ja­cych np. z podzia­łem kla­so­wym: bur­żu­azja ver­sus robot­ni­cy. Fascy­nu­je mnie, że ta sama postać antycz­ne­go boga, uję­ta przez tra­dy­cję alche­mii, jawi się jed­nak jako ducho­we prze­wod­nic­two w zro­zu­mie­niu naszej pla­ne­ty i kosmo­su, poprzez roz­ma­ite kore­spon­den­cje, jako żywe­go orga­ni­zmu, któ­ry współ­two­rzy­my. I że ten upa­dek w ale­go­rię jest zara­zem, po Ben­ja­mi­now­sku, momen­tem uzy­ska­nia wie­dzy, że w tra­dy­cji Zacho­du ist­nie­je ścież­ka, któ­ra pro­wa­dzi cho­ciaż­by do hipo­te­zy Gai, Zie­mi jako abso­lut­nie żywe­go ist­nie­nia, mate­rii jako jedy­ne­go real­ne­go obja­wu bosko­ści. Nazy­wam go Mat­ką. Jeśli zga­dzasz się na to, że jest tyl­ko imma­nen­cja, możesz wte­dy dostrzec to ogrom­ne etycz­ne zobo­wią­za­nie, że wszyst­ko, co cię ota­cza, jest na swój spo­sób świę­te. Zie­mia, po któ­rej stą­pasz, życie razem z jego ciem­ną stro­ną, roz­pa­dem, gni­ciem i umie­ra­niem. Tego nauczy­ło mnie obco­wa­nie z praw­dzi­wym natu­ral­nym lasem i tego nauczy­ło mnie spo­tka­nie z mito­lo­gią, ezo­te­rycz­ną wie­dzą i archa­icz­ną onto­lo­gią oraz ogro­mem badań na temat nowo­cze­sno­ści. Dla mnie ulot­ny i płyn­ny cha­rak­ter tej epo­ki (idąc za Mark­sem i Bau­ma­nem) kore­spon­du­je z alche­micz­nym Mer­ku­riu­szem, któ­re­mu odpo­wia­da rtęć, płyn­ny i ulot­ny metal słu­żą­cy do wytrą­ca­nia zło­ta, nad­zwy­czaj tok­sycz­ny, ale wyję­ty z porząd­ku sztu­ki kró­lew­skiej sta­je się wła­śnie ade­kwat­ną ale­go­rią dla nowo­cze­sno­ści (kapi­ta­li­zmu i glo­ba­li­za­cji). To wyni­ka z moich ponad pię­cio­let­nich badań histo­rii idei, któ­re roz­po­czę­ły się pew­ne­go dnia od dostrze­że­nia Her­me­so­we­go deta­lu archi­tek­to­nicz­ne­go na fasa­dzie pała­cu jed­ne­go z naj­waż­niej­szych łódz­kich fabry­kan­tów. A „kata­wo­tra” przy­szła do mnie ze stu­dium Tade­usza Zie­liń­skie­go o Her­me­sie. Szu­ka­łem dłu­go tytu­łu dla tego poetyc­kie­go „zej­ścia” i pew­ne­go dnia mi się przy­po­mniał w swo­im nie­zwy­kle moc­nym brzmie­niu. Jeśli ktoś nazwie mnie oświe­co­nym mate­ria­li­stą i zabrzmi to jako kpi­na w iro­nicz­nym kon­tek­ście, będe recho­tał razem z nim. Na pozio­mie „kwan­to­wym” chy­ba się wybro­nię, przy­wo­łu­jąc pas­sus z her­me­tycz­nej Tabli­cy Szma­rag­do­wej: wszyst­ko jest jed­nym, a jed­no wszyst­kim….

Ha, wła­śnie to stu­dium Zie­liń­skie­go o Her­me­sie mia­łem na myśli. Wszyst­ko mnie prze­ko­nu­je, lubię te nowo­cze­sne wcie­le­nia alche­mii (Mark Mor­ris­son i te spra­wy), tro­chę o tym pisa­łem w kon­tek­ście fascy­na­cji kubi­stów i naszej pierw­szej awan­gar­dy (może z tego powo­du przy Two­ich tek­stach cały czas wra­cał mi w gło­wie Mop­so­że­la­zny pie­cyk Wata i jego hybry­da mitów, ezo­te­ry­ki i legend artu­riań­skich). Ale jed­nak – i tu odzy­wam się jako ktoś, kto się naczy­tał kolej­nych fal eko­kry­ty­ki i na co dzień uży­wa meta­fo­ry „pla­ne­tar­nej” w kry­ty­ce – „hipo­te­za Gai” to raczej kolej­na ale­go­ria, nie ma nauko­wych pod­staw, cho­ciaż dobrze brzmi etycz­nie. Nie ma też „praw­dzi­we­go natu­ral­ne­go lasu”, a jakie­kol­wiek „spo­tka­nie” z nim to też nasz spe­cy­ficz­ny, ludz­ki kon­strukt, raczej sfe­ra fan­ta­zji niż uję­cie mate­ria­li­stycz­ne i empi­rycz­ne. Ostat­nio czy­ta­łem wstęp do jakiejś książ­ki, popu­la­ry­za­cyj­no-nauko­wej, któ­ra koniecz­ność ochro­ny śro­do­wi­ska moty­wo­wa­ła tym, że wydy­cha­ne prze­ze mnie czą­stecz­ki powie­trza kie­dyś były kosmicz­nym pyłem, a innym razem sta­ną się skła­do­wą moty­la lub kopa­li­ny. Fizycz­nie to gru­ba bzdu­ra. „Wszyst­ko jest jed­nym, a jed­no wszyst­kim” – to oczy­wi­ście meta­fi­zy­ka czy­stej wody, któ­ra znaj­du­je swo­je ujście wła­śnie w „Jed­nym”, tak jak­by prze­ko­nu­ją­cy etycz­nie argu­ment na rzecz dba­nia o świat moż­na było zna­leźć tyl­ko w jakimś prze­cią­gnię­tym warian­cie pla­toń­skiej jed­ni, a nie w pod­trzy­my­wa­niu róż­ni­cy. Nato­miast zasta­na­wiam się nad rela­cją tej alche­micz­nej fan­ta­zji (jako prze­dłu­że­niu meta­fi­zy­ki) i lite­ra­tu­ry pięk­nej, szcze­gól­nie poezji. Czy nie jest tro­chę tak, że w tym odcza­ro­wa­nym przez natu­ral scien­ce świe­cie to wła­śnie tekst lite­rac­ki (a Twój tekst szcze­gól­nie) nosi w sobie tęsk­no­tę za trans­mu­ta­cją? Meta­mor­fo­zą? Prze­mia­ną jed­ne­go w dru­gie z naru­sze­niem zna­nych nam praw fizy­ki?  

Stwier­dze­nie, że brak nauko­wych pod­staw hipo­te­zy Gai, nie zna­czy, że ich nie odkry­je­my. Odkry­cie lasu jako sys­te­mu powią­za­nych orga­ni­zmów roślin­nych i zwie­rzę­cych przez roz­ma­ite sie­ci grzyb­ni to ostat­nie chy­ba dwie deka­dy. Wyda­je mi się, że twój scep­ty­cyzm jest obo­siecz­ny, bo jak­by tro­chę obsta­jesz przy tym, że tak dużo już wie­my i jest to abso­lut­nie pew­ne. Nie opo­wia­dam się za pla­toń­ską jed­nią, mógł­bym raczej opto­wać za róż­nią, ale wszyst­ko, co chcie­li­by­śmy powie­dzieć, pocho­dzi od niej. Jeśli coś mnie raj­cu­je w lepie­niu poetyc­kie­go świa­ta, to kore­spon­den­cja sztuk i ukry­te za tym zało­że­nie (bo nie dys­po­nu­je niczym innym), że zosta­je mi tyl­ko mate­ria, a resz­ta jest powi­do­kiem, i bzdu­ra ma tu też swo­ją rolę do ode­gra­nia. Nie zgo­dzę się na pew­no na stwier­dze­nie, że natu­ral­ne­go lasu czy frag­men­tów pusz­czy pier­wot­nej już nie ma. Są, ale to zale­ży od słow­ni­ka jakie­go uży­wa­my. Myślę, że leśni­cy by tak nie opo­no­wa­li. Zawie­rzam też intu­icji, któ­ra nie pozwa­la mi się godzić na twier­dze­nia typu: „Natu­ry” już nie ma. To są elu­ku­bra­cje przed­sta­wi­cie­li gatun­ku, któ­rzy nie wie­dzą o Natu­rze wszyst­kie­go, bo pole­ga­ją na takich, a nie innych zdol­no­ściach poznaw­czych, w tym oczy­wi­ście empi­rii, twar­dych danych etc. Ale wyda­je mi się, że jest bar­dzo dużo zmien­nych. Róż­ne cywi­li­za­cje zni­ka­ły przez tysiąc­le­cia i z tą naszą, glo­bal­ną, Natu­ra też sobie pora­dzi. Nie nale­ży­my do pierw­sze­go wymie­ra­nia.

Dla­te­go pozwa­lam sobie tęsk­nić za trans­mu­ta­cją, Bo lubię baśnie. Powi­do­ki mają nie­zwy­kłą siłę, potra­fią oddzia­ły­wać na mate­rię.

Kata­wo­tra jest o mie­ście i two­rzy się tam u Was pięk­na łódz­ka kon­ste­la­cja melan­cho­lij­nych mary­ni­stów z her­me­tycz­nym pod­gle­biem (podob­nie żeglu­je po swo­jej nie­ist­nie­ją­cej Łodzi Maciek Robert, bar­dziej oce­anicz­ny dryf ma Kac­per Bart­czak, quasi-wenec­ki­mi kana­ła­mi lubi się prze­my­kać Jerzy Jar­nie­wicz). U Cie­bie ta wędrów­ka jest jed­nak zie­mi­sta, błot­na. Mamy w tej książ­ce do czy­nie­nia raczej ze scho­dze­niem w głąb (na dno, nadir), niż z dry­fo­wa­niem w poprzek, tra­wer­so­wa­niem (jak u Sosnow­skie­go). A zatem zaczep­nie: kata­wo­tra czy kata­ba­za (jak suge­ro­wa­ło­by mot­to z Gom­bro­wi­cza)? Czy może – jak w miste­riach eli­zej­skich Kere­ny­’e­go – jed­no zakła­da dru­gie? I czy dna moż­na dotknąć tek­stem? Albo czy tek­stem moż­na się z dna wydźwi­gnąć?

Dna nie moż­na dotknąć tek­stem. Myślę, że „dotknię­cie” docie­ra tyl­ko do wyobra­że­nia tego, co jest na samym dnie, bo jak moż­na dotknąć real­no­ści uni­ce­stwia­ją­cej wszyst­ko. Łódź w lite­ra­tu­rze czę­sto jawi się poprzez pie­kiel­ne obra­zy, ale mnie nie inte­re­su­je apol­liń­skie ogar­nię­cie tego doświad­cze­nia, któ­re, co praw­da porząd­ku­je pra­cę języ­ka jak pytia nad skal­ną szcze­li­ną z wyzie­wa­mi w wyrocz­ni del­fic­kiej i jest nie­odzow­ne w porząd­ko­wa­niu mate­ria­łu poetyc­kie­go. Wybie­ram doświad­cze­nie dio­ni­zyj­sko-her­me­so­we, któ­re jest dość ryzy­kow­nym zej­ściem w dół, nie wyrze­ka się bólu, cier­pie­nia, znisz­cze­nia. Kata­wo­try były w Gre­cji przej­ścia­mi do świa­ta zmar­łych. Dla­te­go kata­wo­tra zakła­da kata­ba­zę, a kata­ba­za kata­wo­trę. W tym ostat­nim sło­wie, w owym (wtr) jest ście­ra­nie na pro­szek wszyst­kie­go, co zasta­ne, nie­sa­mo­wi­ty ruch w głąb, potęż­na „nega­tyw­na” ener­gia języ­ka.

„WTR” – zbit­ki gło­sek, ście­ra­nie. Jeste­śmy cały czas w prze­strze­ni „alche­mii sło­wa”, ale też chy­ba pro­ce­su dia­lek­tycz­ne­go: zro­zu­mie­nie praw, ana­li­za (roz­kład), syn­te­za w celu stwo­rze­nia nowej jako­ści. Mówisz o nega­tyw­nej ener­gii, tak, nie tyl­ko w tytu­le są te tar­cia, mia­zga. Ale gdzie w takim razie – este­tycz­nie, tema­tycz­nie – była­by w Kata­wo­trze ta siła rekon­stru­ują­ca, syn­te­zu­ją­ca, ruch wzno­szą­cy? Odys, Ene­asz, a nawet Chry­stus, nie scho­dzą do pod­zie­mi, żeby zostać star­ci na mia­zgę, tyl­ko żeby sie­bie (lub innych) z nich wydźwi­gnąć ku dosko­na­ło­ści. 

 Hola hola, tak wyso­ko bym się nie wspi­nał. Kata­wo­tra jest fazą, przej­ściem pod­zie­mia, opcją zero­wa­nia, oczysz­cza­niem szkie­le­tu. Co jest dalej? Nie wie­rzę w ruch wzno­szą­cy, raczej zno­szą­cy. Zno­szą­cy kolej­ne zasło­ny powi­do­ków lub tka­ją­cy z nich pat­chwor­ki. Ci wszy­scy boha­te­ro­wie zosta­li zamknię­ci już w opo­wie­ści. Robo­ta, któ­rą upra­wiam w języ­ku, jesz­cze się nie skoń­czy­ła. Nie uda mi się odpo­wie­dzieć na to pyta­nie. Na pew­no two­rzę nowe kon­struk­ty z tego, co znaj­dę. I dopie­ro za deka­dę lub dwie, jeśli będę miał szan­sę, może uda mi się opo­wie­dzieć, czy lite­ra­tu­ra gdzieś splo­tła się z życiem, i jak toczy się opo­wieść tych ksią­żek, w któ­rych sta­ram się roz­po­zna­wać sie­bie, świat i wza­jem­ne zależ­no­ści: od Rdzy przez Jarz­mo do Kata­wo­try. Acz­kol­wiek meta­fi­zy­ka to część kró­le­stwa wyobraź­ni i bar­dziej ją cenię, niż twar­dą wie­dzę. Nie zamy­kam się na nią tak­że jako antro­po­log, bo moi pobra­tym­cy byli wodze­ni za nos przez rze­czy­wi­stość ducho­wą i rela­cje z tego są nie­odzow­ną czę­ścią roz­praw nauko­wych. Maię Deren „ujeź­dził” duch voodoo, Kir­sten Hastrup mia­ła tak­że spo­tka­nie z duchem. Nie mogę wyklu­czyć moż­li­wo­ści zda­rzeń tzw. cudow­nych, acz­kol­wiek trze­ba zacho­wać nie­zbęd­ny dystans. Do języ­ka mam jed­nak bar­dzo „mate­rial­ne” podej­ście.

Mate­rial­ne to też „tech­nicz­ne”. Raz pod­miot lirycz­ny prze­cho­dzi w pod­miot larycz­ny, innym razem trak­tat to kata­rak­ta. Co wie­dzie Two­je pisa­nie blo­ków, jaki­mi nie­wąt­pli­wie są te frag­men­ty pro­zy poetyc­kiej z Kata­wo­try? Flow? Spływ/spław? Podo­bień­stwo brzmie­nio­we pro­wa­dzi do sko­ja­rzeń? Czy prze­ciw­nie: te podo­bień­stwa i sko­ja­rze­nia unie­moż­li­wia­ją spój­ność, zry­wa­ją nar­ra­cję, spra­wia­ją, że piszesz spię­trze­nia­mi, że gdzie kory­to, tam gro­bla?

I tak, i tak. Wyda­je mi się, że ule­gam czę­sto takiej chę­ci doświad­cze­nia róż­nych krań­ców języ­ka. A on mię­dzy zwę­ża­ją­cy­mi się sym­ple­ga­da­mi gwał­tow­nie przy­spie­sza. Chy­ba po pro­stu lubię się temu pod­da­wać, odnaj­dy­wać rytm, a za chwi­lę aryt­micz­ność i zwich­nię­tą ener­gię, któ­ra mnie same­go zbi­ja z tro­pu w takim pół­au­to­ma­tycz­nym zapi­sie.

Bar­dzo mi się też podo­ba ten moment tytu­ło­wej „Kata­wo­try”, kie­dy nazwy figur reto­rycz­nych (chy­ba tak moż­na okre­ślić palin­drom) prze­cho­dzą płyn­nie w nazwy anty­de­pre­san­tów, a te potem w sło­wa z pozio­mu woj­sko­wo­ści z Ukra­iną w tle. Cały tekst to jak­by frag­ment dzien­ni­ka, kom­pul­syw­ne­go, zaczy­na­ją­ce­go się od (a jak­że) palin­dro­mo­wej daty 22.02.2022, daty lustrza­nej, nume­ro­lo­gicz­nie podob­no bar­dzo szczę­śli­wej, cho­ciaż u Cie­bie zaczy­na ona część „Czar­ne zie­mie” i jest raczej momen­tem tąp­nię­cia cało­ści albo jakie­goś prze­war­to­ścio­wa­nia szo­ru­ją­ce­go po dnie pod­mio­tu – zde­rze­nia go z zasa­dą rze­czy­wi­sto­ści. Ale woj­na – przy­naj­mniej ta w wer­sji maso­wej inwa­zji – zaczę­ła się 24, dzien­nik docią­gasz w tym „zapi­sie” do 28. Pytam o licz­by, o poli­czal­ność i nume­rycz­ność (rów­nież o nume­ro­lo­gię), o fetysz liczb (jak u Sen­dec­kie­go), bo to wła­ści­wie jedy­ny moment w książ­ce, kie­dy oka­zu­ją się one waż­ne (sygnu­ją czas histo­rycz­ny, skła­da­ją się w daty) i zara­zem wła­śnie nie­istot­ne, bo i tak pod­po­rząd­ko­wa­ne są jakiejś innej, palin­dro­mo­wo-depre­syj­nej logi­ce, cze­muś her­me­tycz­ne­mu (w zna­cze­niu: we wła­dzy Her­me­sa).

Dostrze­głem ezo­te­rycz­ny poten­cjał tych liczb w jakimś szy­der­czym obja­wie­niu Neme­zis za tłu­ste cza­sy poko­ju, jakie mie­li­śmy w Euro­pie nazna­czo­nej przez róż­ne zgni­łe ustęp­stwa i naiw­ne złu­dze­nia. Jeśli połą­czysz ten poten­cjał licz­bo­wy z licz­bą 33 (utwo­rów w książ­ce), to możesz się bawić dalej w nume­ro­lo­gię tzw. mistrzow­skich liczb. Ale cze­go do koń­ca nie prze­my­śla­łem, o tym zamil­czę. Jest w tym dzien­ni­ko­wym zapi­sie spo­ro ciem­nej ener­gii, któ­rą moż­na ogar­nąć chy­ba tyl­ko licz­ba­mi, enu­me­ra­cją z melan­cho­lij­ne­go porząd­ku. W każ­dym razie nie kom­bi­no­wa­łem, żeby w tej czę­ści poema­tu pra­co­wać jako szy­frant na głę­bo­kim pozio­mie.

Dużo w tym tomie zapi­sków z życia pod­mio­tu, powiedz­my, spre­ka­ry­zo­wa­ne­go arty­sty, dzia­ła­cza kul­tu­ry w kon­flik­cie z poli­ty­ką kul­tu­ral­ną mia­sta. Nie ucie­kasz od tych odnie­sień do sie­bie i swo­je­go miej­sca w łódz­kich pla­nach zarzą­dza­nia. W tym sen­sie pew­nie mogli­by­śmy mówić albo o takim doraź­nym, publi­cy­stycz­nym zaan­ga­żo­wa­niu, albo o auto­et­no­gra­fii, co jako antro­po­lo­go­wi, było­by Ci bli­skie. Ale jed­nak nic tu nie jest dane wprost, żaden zapi­sek nie doty­czy po pro­stu życia, jest raczej insce­ni­za­cją pojęć wokół nie­go – pojęć spe­cja­li­stycz­nych, odnie­sień kul­tu­ro­wych, kom­po­zy­cji afek­tów, bo w cen­trum pozo­sta­je „pod­miot depre­syj­ny”. Ale są też tacy – się­gasz po róż­ne for­my i zagaj­ki oko­ło­mu­zycz­ne – któ­rzy spoj­rze­li na te pro­zy jako mani­fe­sty, sko­wyt, for­my per­for­ma­tyw­ne, do wygło­sze­nia ze sce­ny. Jak mamy trak­to­wać te pro­zy poetyc­kie i dla­cze­go pro­zy? Sety? Obwiesz­cze­nia? Bart­czak np. wymie­szał w ostat­nim tomie wier­sze z pro­za­mi, bo potrze­bo­wał płasz­czy­zny, żeby roze­grać kwe­stie kon­fe­syj­ne, auto­bio­gra­ficz­ne, a jego wiersz nie bar­dzo się do tego nada­je – nie mie­ści w sobie tego roz­ma­za­nia powierzch­ni, roz­la­nia się cie­ku. A jak jest u Cie­bie? 

W tych łódz­kich pro­zach jest spo­ro odnie­sień, któ­re nie zosta­ną wychwy­co­ne przez kogoś nie­spre­ka­ry­zo­wa­ne­go przez łódz­ki sys­tem zarzą­dza­nia kul­tu­rą. To sys­tem bar­dzo neo­li­be­ral­ny, mają­cy na ołta­rzu Mar­ga­ret That­cher i slo­ga­ny typu, że lite­ra­tu­ra nie jest sek­si w mie­ście, w któ­rym naj­bar­dziej liczą się masów­ki i festi­wa­lo­we impor­ty. Dla­te­go chciał­bym bro­nić tych wie­lu fraz, któ­re doty­czą jed­nak życia, ludzi pra­cu­ją­cych i two­rzą­cych sfe­rę, w naj­bar­dziej oczy­wi­sty spo­sób prze­cho­wu­ją­cą auto­te­licz­ne war­to­ści. Ludzi two­rzą­cych kul­tu­rę jak naj­bar­dziej oddol­nie. Ta sfe­ra życia nie jest w Łodzi nale­ży­cie upodmio­to­wio­na, jest pomia­ta­na przez wła­dzę. W Łodzi nie uświad­czysz żad­nej otwar­tej deba­ty na temat kul­tu­ry, ale możesz się wpa­ko­wać w kło­po­ty, jeśli marzysz o wła­snej pod­mio­to­wo­ści i spraw­czo­ści, co utrzy­mu­je tę wła­dzę w prze­świad­cze­niu, że może robić z kul­tu­rą, co chce. W tym sen­sie uwa­żam, że pole świa­do­mo­ści w sek­to­rze kul­tu­ry jest w Łodzi zdo­mi­no­wa­ne przez swo­istą sym­bio­zę ducha mer­kan­ty­li­zmu z jaki­miś ostań­cem homo sovie­ti­cu­sa, czy­li figu­rą, któ­ra poprzez wła­sny strach i lęki legi­ty­mi­zu­je dzia­ła­nia opre­syj­nej wła­dzy i pozwa­la jej zarzą­dzać tą sfe­rą życia mia­sta, jak wła­dza chce i dla kogo chce. Nie jest to spo­łecz­ność otwar­ta, świa­do­ma, że wła­dza jest po to, żeby słu­żyć oby­wa­te­lom, więc jest odwrot­nie, słu­ży się wła­dzy. Wszel­kie mate­ria­ły i tre­ści, tudzież polu­bie­nia komen­ta­rzy eks­per­tów spo­łecz­ni­ków, w jaki­kol­wiek uza­sad­nio­ny spo­sób kry­tycz­ne wobec władz, któ­re poja­wią się w mediach spo­łecz­no­ścio­wych któ­rejś miej­skiej kul­tu­ry, są usu­wa­ne. Robi to kadra zarzą­dza­ją­ca tych insty­tu­cji, któ­ra dobrze wie, że zaraz może zostać wezwa­na na dywa­nik. W tym sen­sie wol­ność sło­wa nie ist­nie­je, a zapi­sy usta­wo­we o auto­no­mii insty­tu­cji kul­tu­ry nie dzia­ła­ją. Dla­te­go ta część Kata­wo­try ma jed­nak ran­gę inter­wen­cyj­ną i, jak sądzę, może wkur­wić kogo trze­ba, cho­ciaż trud­no wyma­gać od tych Tuwi­mow­skich kukieł, żeby rozu­mia­ły poezję. Coś, co nie daje kasy, a męczy inte­lekt i sumie­nie, nie jest prze­cież sek­si. Oczy­wi­ście Kata­wo­tra to też rodzaj auto­et­no­gra­fii pro­wa­dzą­cy do wnio­sków z badań poprzez odej­ście od wła­sne­go „ja” i obco­wa­nie z jego tek­sto­wym awa­ta­rem. A jeśli cho­dzi o for­mę spro­za­izo­wa­ną, poemat pro­zą ofe­ru­je, moim zda­niem, więk­szy poten­cjał per­for­ma­tyw­ny, wła­śnie jak ode­zwa, mani­fest, felie­ton, niż for­ma wier­sza, któ­ra bar­dziej pod­le­ga este­ty­za­cji. Nie szu­kał­bym tu roz­ma­za­nej powierzch­ni. To raczej obszar raże­nia i kon­kret­ne cele. Jako czło­wiek wywo­dzą­cy się z ludu, nie rzu­cam tu ręka­wi­cy, nie wcho­dzę w grzecz­no­ścio­wą pole­mi­kę w ramach poje­dyn­ku, ponie­waż jej moż­li­wo­ści się już daw­no wyczer­pa­ły. Dia­log prze­stał być moż­li­wy. Wolę użyć „łuku i topor­ka” wobec nie­przy­ja­cie­la, któ­ry uży­wa dłu­gich kling i kopii w spo­sób cere­mo­nial­ny, a wal­czy tak napraw­dę szty­le­tem i czę­sto wbi­ja go w ple­cy, gdy ktoś nie jest jej już potrzeb­ny.

Wła­śnie – łuk. Sko­ro Robin Łódź, sko­ro legen­dy rycer­skie, sko­ro strze­lec-bun­tow­nik ukry­ty wśród drzew – jakaś dziw­na sym­bio­za lasu i czło­wie­ka – muszę Cię spy­tać o łucz­ni­ka i sam łuk. Prze­mek Sucha­nec­ki będzie nie­dłu­go wyda­wał Łucz­ni­ka (i nie cho­dzi o maszy­nę do szy­cia), mam wra­że­nie, że nawet u poetów, któ­rzy nie­ko­niecz­nie chcą kla­sy­cy­zo­wać, ta figu­ra – Sagit­ta­rius – ostat­nio wra­ca, jak­by wra­ca­ło z nią samo „napię­cie” (cię­ci­wa, ruch strza­ły, strze­lec). Jak myślisz, skąd to przy­cho­dzi? Skąd u Cie­bie?

Ha. Robin to mój ulu­bio­ny boha­ter z dzie­ciń­stwa, ale w głę­bi tej „uszla­chet­nio­nej” rycer­skim mie­czem legen­dy kry­je się też Robin Good­fel­low (zwo­dzą­ce licho, psot­nik i bła­zen), Puck, Hern Myśli­wy, a w kon­se­kwen­cji pra­daw­na zwie­rzę­co-ludz­ka postać roga­te­go bóstwa lasu, zwie­rząt, łowów, magii, zmar­łych, zaświa­tów i odro­dze­nia. Jed­no z naj­star­szych pan­te­istycz­nych przed­sta­wień abso­lu­tu, jeśli weź­mie­my pod uwa­gę malo­wi­dło „pana” (pan po grec­ku zna­czy „wszyst­ko”) – cza­ro­dzie­ja z jaski­ni Lascaux. Fakt, że Robin się­ga po łuk, by strą­cać kon­nych (ryce­rzy) i żyje pośród wygnań­ców w lesie, w prze­wa­ża­ją­cej mie­rze wło­ścian, któ­rych nie stać na łupież­cze podat­ki, więc ucie­kli przed okrut­nym panem, świad­czy raczej, że Hood nie kul­ty­wu­je pod kap­tu­rem tra­dy­cji rycer­skiej, cho­ciaż ona domi­nu­je w legen­dzie lite­rac­kiej. Robin to przede wszyst­kim figu­ra rebe­lian­ta, kogoś, kto wal­czy z nie­spra­wie­dli­wą wła­dzą. I to mi się też w tej posta­ci podo­ba, że cał­kiem weso­ło bim­ba po lesie i bła­znu­je. Lubię to bim­ba­nie, bo jed­no­cze­śnie jest obco­wa­niem z życiem na głę­bo­kim, oczysz­cza­ją­cym pozio­mie. Jeśli łuk i cię­ci­wa, to para­bo­la i napię­cie. Nagi­na się ku nam, jak łuczy­sko, sama języ­ko­wość poezji. Powie­dzieć, napi­sać to, co powszech­nie się wyra­ża – ina­czej – i nadać temu ener­gię wystrze­lo­nej strza­ły. Łuk, to atry­but Apol­la – prze­wod­ni­ka muz. Ale jego wyna­laz­cą, cho­ciaż nie mówi o tym żaden mit, mógł być prze­cież Her­mes – ojciec wszyst­kich wyna­laz­ków.

Posia­dam kolek­cję łuków, i raczej nie odpo­czy­wa­ją na ścia­nie. Łucz­nic­two jest cudow­ną prak­ty­ką kon­cen­tra­cji. Chęt­nie postrze­lał­bym z Prze­mkiem Sucha­nec­kim. Kac­per Bart­czak cał­kiem dobrze strze­la. W poezji jest świet­nym łucz­ni­kiem.

Filip Zawa­da zro­bił z tego spo­sób na życie, nie tyl­ko w poezji, Wat, z tego co pamię­tam, też kon­tem­plo­wał japoń­skie łucz­nic­two (ale jed­nak to spor­to­we i japoń­skie tro­chę się róż­nią od Two­je­go łucz­ni­ka-bani­ty…). Wróć­my jesz­cze do melan­cho­lij­nej Łodzi. Przy oka­zji Jarz­ma mówi­łeś Paw­ło­wi Kacz­mar­skie­mu, że bar­dziej niż moder­ni­stycz­ny fla­neur, któ­ry się tro­chę zużył i nie jest moż­li­wy w naszej cza­so­wo­ści, inte­re­so­wa­ła­by Cię figu­ra „prze­my­ka­cza”. Pomy­śla­łem wte­dy, że to jest świet­ne okre­śle­nie nie tyl­ko na bycie-w-mie­ście, ale też w tek­ście, zwłasz­cza że gdzieś po sąsiedz­ku pra­co­wa­ło we mnie wów­czas „czy­ta­nie jako koczow­nic­two” de Cer­te­au. Ale teraz, kie­dy jestem po kil­ku lek­tu­rach Kata­wo­try, myślę, że ten prze­my­kacz w kon­tek­ście nowe­go tomu, jako zasa­da lek­tu­ro­wa, ale też kon­dy­cja, spo­sób bycia w świe­cie, jest tro­chę nie­ak­tu­al­ny, zbyt lot­ny, pozba­wio­ny uzie­mie­nia jesz­cze bar­dziej, niż był fla­neur kon­te­stu­ją­cy nowo­cze­sny czas. Bar­dziej paso­wał­by mi – od angiel­skiej nazwy gatun­ku rpg-ów – dun­ge­gon craw­ler. Czoł­gacz? Peł­zacz? A może odwrot­nie, z uciecz­ką poza mia­sto, w wątek eko­lo­gicz­ny: łąkacz, od (ależ to jest zro­bio­ne!) „łąkaj się, gdzie gawo­rzą łysicz­ki, brzo­zy bro­dzą w łyku lud­ne od czu­ba­jek spro­śnie nęcą­cych deszcz”?

Tak, czoł­gacz, peł­zacz, tro­pi­ciel, zwia­dow­ca, ktoś, kto nie­spiesz­nie buszu­je, ocie­ra­jąc się miło­śnie o każ­de ist­nie­nie. Tego nauczył mnie las, ten natu­ral­ny, nie będą­cy plan­ta­cją. W któ­rym spę­dzam spo­ro cza­su w roku, o każ­dej jego porze na połu­dniu i pół­no­cy. Kata­wo­tra jest doświad­cze­niem wej­ścia w zie­mi­stość, pod­zie­mie i w życio­daj­ne mokra­dło. To pozwa­la skom­po­sto­wać i roz­ło­żyć two­ją słab­szą for­mę, tak­że w doświad­cze­niu depre­sji, i daje szan­sę nowych naro­dzin. Łódź kocham i nie­na­wi­dzę, bo mia­sto to ludzie. Bole­ję nad tym, że Łódź ujaw­ni­ła mi tyle twa­rzy opor­tu­ni­stycz­nych lub bojaź­li­wych. Może to spa­dek po bar­dzo trud­nej trans­for­ma­cji. Sta­ram się to zro­zu­mieć bez gwał­tow­nych emo­cji, ale to się nie dzie­je bez roz­go­ry­cze­nia i szy­der­stwa. I szy­dzę też z daw­ne­go sie­bie, któ­ry grał w tę grę. Para­dok­sal­nie Łódź nauczy­ła mnie wal­ki o wła­sną pod­mio­to­wość i wol­ność, a natu­ral­ny las wspie­rał mnie w powro­cie do życia. Dla­te­go kocham go bez­gra­nicz­nie razem z miło­sier­nym okru­cień­stwem jego praw, praw Mat­ki.

Wła­śnie wycho­dzą w ha!arcie Wyzna­nia otrzeź­wia­łe­go eko­lo­ga, dra­ma­tycz­na rzecz o klę­sce dobrej woli w star­ciu z wchła­nia­ją­cym wszyst­ko kapi­ta­li­zmem, a z dru­giej stro­ny WBPi­CAK nie­daw­no dostar­czył nam roz­mo­wy z Don­ną Hara­wa­wy Jestem listo­tą, rady­kal­nie odmien­ny, onto­lo­gicz­ny pro­jekt sta­wa­nia się, nie­mal­że uto­pij­ny. U cie­bie ta „eko­lo­gicz­ność” – w tym aku­rat tomie, Twój poprzed­ni to Eko­ton, też wła­ści­wie bar­dziej roz­k­mi­na histo­rio­zo­ficz­na, niż stric­te eko­lo­gicz­na – pod­po­rząd­ko­wa­na zosta­ła wio­dą­cej meta­fo­rze łowiec­kiej, w tym sen­sie też „tru­chło” jako kon­dy­cja ofia­ry-upo­lo­wa­ne­go. Łow­cą-łucz­ni­kiem jest tu Robin Łódź, a całość roz­pi­sa­na jest w wokół popkul­tu­ro­wych (a może folk­lo­ry­stycz­nych) tro­pów z opo­wie­ści o Robin Hoodzie. Jak­by na zmia­nę – tuła­czem i bani­tą jest raz Robin Łódź, raz Odys (raz Nikt), też jak wie­my – świet­ny myśli­wy. Ale to tułaczka/banicja pozor­na, bo cały czas w kon­dy­cji myśli­we­go-zdo­byw­cy. Czy potra­fisz sobie wyobra­zić wyj­ście poza te figu­ry tuła­cza-noma­dy i bani­ty w kon­tek­ście meta­for śro­do­wi­sko­wych?

To mógł­by być Szy­mon Słup­nik, wer­sja posta­po­ka­lip­tycz­na, ktoś pogo­dzo­ny i uspo­ko­jo­ny, kto wie, że kil­ka­set tysię­cy lat pod nie­bo­skło­nem to mgnie­nie. A tyle cza­su wystar­czy, żeby życie mogło się odtwo­rzyć jak w pobli­żu roz­pie­przo­ne­go reak­to­ra zamknię­te­go w beto­no­wej kopu­le. Nie postrze­gam figu­ry łow­cy w spo­sób utar­ty, ponie­waż jest tu posta­cią jed­nak ujaw­nio­ną w kon­tek­ście poza­ludz­kie­go świa­ta: para­dok­sal­nie mają­cą bro­nić róż­no­rod­no­ści życia. Tak się aku­rat skła­da, że dra­pież­ni­ki wybie­ra­ją ofia­ry sła­be, głu­pie albo cho­re. Tam, gdzie jest wata­ha, a nie ma myśli­wych, wil­ki zacho­wa­ją popu­la­cję jele­ni w zdro­wym sta­nie, wbrew kołom łowiec­kim i dzia­ne­mu towa­rzy­stwu, któ­re polu­je na naj­pięk­niej­sze, więc naj­sil­niej­sze zwie­rzę­ta. Zatem, jeśli w lesie jest wilk albo ryś, to za prze­pro­sze­niem, niech wypier­da­la myśli­wy. Jeśli uży­wam figu­ry myśli­we­go, to w archa­icz­nym zna­cze­niu, raczej jako isto­ty, któ­ra respek­tu­je pra­wa Natu­ry, bo wie, że każ­de ist­nie­nie w rów­no­wa­dze jest tro­ską o następ­ne poko­le­nia, o samo życie po pro­stu. Zaś bani­ta to isto­ta, któ­ra z pew­ne­go porząd­ku zosta­je wygna­na, ale żyjąc w ostę­pie, może być wol­na, cho­ciaż w pew­nym sen­sie przy­pi­sa­na jest mu kon­dy­cja homo sacer. Ta figu­ra fascy­nu­je mnie dla­te­go, że przed­sta­wia inną moż­li­wość prze­trwa­nia i prak­ty­ki życia poza powszech­ny­mi regu­ła­mi. Robin Hood nie jest sam, ma swo­ją ban­dę, Robin Łódź jest total­nym prze­gry­wem. W miej­skim świe­cie, któ­ry kie­dyś współ­two­rzył, może poja­wiać się od świę­ta, np. w Wigi­lię, bo, jak od dzi­kie­go zwie­rzę­cia, ocze­ku­je się wte­dy od nie­go zro­zu­mia­łe­go gło­su. W kon­tek­ście meta­for śro­do­wi­sko­wych znaj­du­ję też wyj­ście w figu­rze rzeź­bia­rza, kogoś, kto wydo­by­wa z mate­rii nowe kształ­ty. Dla­te­go też moja następ­na książ­ka, jeśli dobrze pój­dzie, będzie obiek­tem arty­stycz­nym wyko­na­nym w naj­star­szym mate­ria­le słu­żą­cym pismu – gli­nie. Powsta­ną papie­ro­we cór­ki tego obiek­tu na zasa­dzie pra­co­chłon­nych odbić przy uży­ciu dru­kar­skiej far­by. Bar­dzo to będzie żmud­na pra­ca w mate­rii o mate­rii z odle­głym echem w Sume­rze, rene­san­so­wych kore­spon­den­cjach sztuk: lite­ra­tu­ry i obra­zu jaką ofe­ru­je emble­mat w for­mie pła­sko­rzeź­by ze „zma­te­ra­li­zo­wa­nym” poten­cja­łem nowo­cze­snej ale­go­rii. Całość pod robo­czym tytu­łem Emble­mat Kró­lo­vej. Apo­ka­lip­sa jest tyl­ko jed­ną z odsłon, tą nisz­czy­ciel­ską i ciem­ną – Kró­lo­vej.

No to wywo­ła­łeś apo­ka­lip­sę z lasu, bo i tak mia­łem o nią pytać – o ten rodzaj kon­wen­cji, spo­sób uję­cia nega­tyw­nych afek­tów. Wpro­wa­dzasz nas w Kata­wo­trze w świat jako „rów, nad któ­rym uschło ostat­nie drze­wo”, się­gasz po osła­wio­nych jeźdź­ców, grasz z tą bar­dzo poważ­ną, wyso­ką este­ty­ką, ale w sumie jesteś zwia­stu­nem klę­ski. Czy pisa­nie to (melan­cho­lij­ne) odwle­ka­nie nie­uchron­ne­go? Czy może swój wła­sny spo­sób myśle­nia o poezji widział­byś jako część gno­styc­kiej tra­dy­cji, alche­micz­ne­go wzno­sze­nia tego, co upa­dło w stwo­rze­nie? A może odwrot­nie, za Bataille’em, w dół, za zda­niem „kom­post jest trans­mu­ta­cją”, rzecz w języ­ku prze­ista­cza się prze­ciw idei?

Myślę, że to ruch wła­śnie w tę stro­nę, ale raczej w alche­mii prze­wa­gę osią­ga pier­wia­stek pan­te­istycz­ny. Znisz­cze­nie jest warun­kiem odro­dze­nia. Tak, podo­ba mi się to okre­śle­nie, „przy­wra­cać upa­dłe stwo­rze­niu”, ale wie­dząc, że powrót z upa­dłych prze­strze­ni jest moż­li­wy tyl­ko w ten spo­sób. Ina­czej chy­ba nie zaczął­bym zno­wu pisać. A z dru­giej stro­ny chciał­bym też „wywi­nąć” język prze­ciw idei, skom­po­sto­wać ją w żyzną gle­bę, z któ­rej może wyro­snąć nowe życie. Spad­ko­bier­cy Aten nie boją się apo­ka­lip­sy, ona nie­po­koi spad­ko­bier­ców Jero­zo­li­my. W tym sen­sie jestem quasi-poga­ni­nem jak Bru­no, Goethe i Ted Hughes, w któ­re­go poezji odkry­łem parę dni temu pokrew­ną lirycz­nie, oczy­wi­ście star­szą o deka­dy duszę, bar­dzo mrocz­ną. Wiem, że tam na dnie bytu są prze­ra­ża­ją­ce mat­ki, a w zasa­dzie jed­na o trzech twa­rzach. Ale ona nie tyl­ko poże­ra, ale też nie­ustan­nie rodzi.

Hughes koja­rzy mi się z tor­fem, podob­nie jak Heaney, zie­mi­ści poeci, ale bez tego „chto­nicz­ne­go” nad­dat­ku, któ­ry dzi­siaj jest w modzie. Więc niech na koniec będzie coś o modzie i modach. Kata­wo­tra to trud­na książ­ka, nawet dla mnie, filo­lo­ga z wykształ­ce­nia. Wie­le rze­czy musia­łem googlo­wać, ale to aku­rat nie pro­blem – w tym sen­sie eru­dy­cja chy­ba znik­nę­ła jako prze­szko­da w czy­ta­niu, sko­ro mamy asy­sten­tów roz­sze­rzo­nej per­cep­cji (cho­ciaż pew­nie nie dla każ­de­go). Jest też trud­na emo­cjo­nal­nie – nie­sie w sobie gigan­tycz­ny bagaż gnie­wu, roz­cza­ro­wa­nia, bez­rad­no­ści, afek­tów nega­tyw­nych, któ­re zosta­ły w niej jakoś unie­ru­cho­mio­ne, a zak­tu­ali­zo­wa­ne spra­wia­ją, że jako czy­tel­nik po pro­stu dosta­ję od niej w twarz raz za razem. Ale jest też trud­na este­tycz­nie – dłu­ga, ciem­na, gęsta, zbu­do­wa­na z samych obfi­tych próz poetyc­kich, ale takich, któ­re wyma­ga­ją czy­ta­nia na głos i to sło­wo po sło­wie, jak­by dalej pozo­sta­wa­ły wier­sza­mi, a kie­ru­je nimi zgrzyt języ­ka). Mam wra­że­nie, że jest w niej skon­den­so­wa­ne i skłę­bio­ne wię­cej niż cza­sem w 4–5 współ­cze­snych tomach. I o tę trud­ność muszę Cię zapy­tać – czy lek­tu­ra cze­goś, co piszesz, w domy­śle pew­nie wciąż lite­ra­tu­ry wyso­ko­ar­ty­sty­czej, musi wią­zać się z tru­dem? Z wyzwa­niem na tych wszyst­kich pozio­mach: inte­lek­tu­al­nym, emo­cjo­nal­nym, per­cep­cyj­nym? 

Kata­wo­tra jest gestem pod prąd. Nie krę­cą mnie este­tycz­ne mody, uprasz­cza­nie komu­ni­ka­tu, fej­so­wa­nie liry­ki, wystu­dio­wa­ne pod ocze­ki­wa­nia powro­ty lirycz­ne­go „ja”, któ­re się baru­je na róż­ne spo­so­by ze sobą i świa­tem. Odczu­wam nie­uf­ność do pierw­szej oso­by. Nie kokie­tu­ję ciem­nych emo­cji, tyl­ko w nie wcho­dzę, a wła­ści­wie w nie scho­dzę. Chcę, by moje pisa­nie było gęste jak zie­mia, żeby zbli­ży­ło się cho­ciaż tro­chę do sta­nu mate­rii, ści­śnię­tej, aż zacznie się żarzyć ciem­nym ogniem. Zda­ję sobie spra­wę, że gro­zi mi sta­tus odmień­ca, ale nie potra­fię ina­czej wędro­wać przez pusz­czę z jej całym zmy­sło­wym bogac­twem. To pisa­nie ma wła­śnie taką kon­sy­sten­cję, by jego deko­do­wa­nie było opor­ne na migo­tli­wość dzi­siej­szych form cza­su dostęp­nych na czy­ta­nie, a więc tak­że sta­wia­ło opór kry­ty­ko­wi. To nie jest książ­ka dla tych, któ­rzy potra­fią wejść w ciem­ną rze­kę i w ciem­ny ogień na chwil­kę, a potem wystar­czy się otrzą­snąć. Musisz poło­żyć twarz na dnie, w muł. Cał­ko­wi­cie godzę się na her­me­tycz­ność, zamknię­cie i odru­chy czy­tel­ni­czej nie­chę­ci, bo jed­nak wyrze­kam się jak­że kuszą­cych kal­ku­la­cji: komu tu zro­bić dobrze, żeby jak naj­le­piej dotrzeć do szer­sze­go gro­na odbior­ców i kry­ty­ków? Chcę się zmie­rzyć z języ­kiem, doświad­cze­niem i mate­rią na swój, w mia­rę nie­pod­le­gły, spo­sób. Zda­ję sobie też spra­wę, że „gęste” pisa­nie ofe­ru­je dłuż­sze trwa­nie tek­stu i bar­dziej pożyw­ną mate­rię dla inter­pre­ta­cji. Staw­ką nie jest więc dostęp do czy­tel­ni­ków, miej­sce na ryn­ku i bar­dzo prze­my­śla­na stra­te­gia two­rze­nia pro­duk­tów poetyc­kich. Staw­ką jest „bio­róż­no­rod­ność” tek­stu, jego życie w jak naj­szer­szym zna­cze­niu od pod­ziem­ne­go bio­to­pu, po las z jego pię­tra­mi.