Czy można się o nich pokłócić?

Anto­ni­na Tosiek: Czy­li dobór do roz­mo­wy dość intu­icyj­ny: jed­na od pro­zy, dru­ga od poezji. Sama czu­ję się w tej szu­flad­ce nie­co klau­stro­fo­bicz­nie, bo u mnie na czy­tel­ni­czym pie­de­sta­le zawsze sta­ły dłu­gie for­my, co pora­dzić. Ale for­mat się zmie­nia, „Połów” nie jest już dedy­ko­wa­ny jedy­nie debiu­tu­ją­cym poet­kom i poetom – wer­sy musia­ły zro­bić tro­chę miej­sca na całe te, no, zda­nia zło­żo­ne i dia­lo­gi. Jak oce­niasz takie zbra­ta­nie? Uda­ne, prze­strze­lo­ne? Pęka­ty miks.

Maria Krzyw­da: Co masz na myśli, pisząc o dłu­gich for­mach sto­ją­cych na pie­de­sta­le? Powie­ści? Miks na pew­no bar­dzo zróż­ni­co­wa­ny. I to nie tyl­ko przez zesta­wie­nie pro­zy i poezji, ale i w obrę­bie tych dwóch spo­so­bów pisa­nia tek­sty są bar­dzo od sie­bie róż­ne. W poezji chy­ba nawet bar­dziej niż w pro­zie. Widać to i pod wzglę­dem trak­to­wa­nia for­my jako środ­ka wyra­zu czy spo­so­bu na prze­ka­zy­wa­nie tre­ści, ale też w poru­sza­nej tema­ty­ce. W pro­zie zaba­wy for­mal­ne tak bar­dzo nie rzu­ca­ją się w oczy, choć tak­że są obec­ne. Samo zesta­wie­nie pro­zy i poezji daje cie­ka­wy efekt. Z jed­nej stro­ny wymu­sza szer­sze spoj­rze­nie, pomna­ża punk­ty widze­nia. Z dru­giej: ta wie­lość może przy­tła­czać – szcze­gól­nie że doty­czy ona i for­my, i tre­ści. Kie­dy myślę o poło­wo­wych tek­stach, przy­cho­dzi mi na myśl macierz – ter­min mate­ma­tycz­ny – któ­ra ma for­mę zesta­wu ele­men­tów uło­żo­nych w wier­sze i kolum­ny. W ten spo­sób łatwiej jest mi przyj­rzeć się poszcze­gól­nym ele­men­tom, ale i dostrzec kore­la­cje mię­dzy nimi. I tutaj odbi­ję piłecz­kę. Czy według Cie­bie poezja i pro­za coś zyska­ły na takim zesta­wie­niu lub czy coś stra­ci­ły?

Jeśli mia­ła­bym roz­pi­sać listę „za” i „prze­ciw” ukła­da­niu w jed­ną książ­kę zło­wio­nej pro­zy i poezji, dla minu­sów musia­ła­bym pew­nie dokle­ić kle­jem w tub­ce dodat­ko­wą kolum­nę. Plus, zna­czą­cy, choć zakła­da­ją­cy opty­mi­stycz­ny roz­wój wyda­rzeń, doty­czy może zwięk­szo­nej dostęp­no­ści, pro­mo­cji i roz­po­wszech­nia­nia lite­rac­kich dziw­no­ści wśród czy­tel­ni­czek, któ­re nie się­gnę­ły­by po książ­kę wyłącz­nie o wyrwa­nych z kon­tek­stu frag­men­tach powie­ści czy też zło­żo­ną jedy­nie z mło­dej poezji. Może ktoś szu­kał Sawic­kiej, a zaczy­ta się w Leftwi­chu? Oby! Czy­li dzia­ła­nie na rzecz posze­rze­nia pola. Pro­za ma prze­cież więk­sze zasię­gi, poezja sku­pia lojal­nych i zde­ter­mi­no­wa­nych (kup sobie dobrą książ­kę poetyc­ką z Miko­ło­wa, wyzwa­nie na jesień np., o) czy­tel­ni­ków. „Połów” od zawsze był jed­nak pew­nym stem­pel­kiem, sym­bo­licz­nym pokle­pa­niem po ramie­niu i wrę­cze­niem bile­tu w stro­nę któ­re­goś z wydaw­ców. Śro­do­wi­sko osób czy­ta­ją­cych poezję to prze­cież prze­waż­nie oso­by piszą­ce inną poezję, kil­ka mam i smut­ni studenci/profesorowie z fakul­te­tów na fil­po­lu, więc obieg „po-poło­wie” wyzna­czał w pewien spo­sób cykl życia wydaw­ni­cze­go. Wśród pro­za­ików i pro­za­iczek jest chy­ba nie­co ina­czej – do pro­zy wer­bu­je się jak­by w innym try­bie, a ław­ka wyda­je się być dłuż­sza, szer­sza. I, jak to mówi nie­mal każ­dy poeta po suk­ce­sie książ­ki pro­za­tor­skiej: wow, ktoś to napraw­dę czy­ta. Nie mam oczy­wi­ście na myśli ter­mi­nów ze słow­nicz­ka neo­lib­ki-hipo­kryt­ki, czy­li pre­sti­żu, suk­ce­su czy wyni­ku (poezja, hi, hi!). Kamy­kiem w bucie sta­je mi chy­ba nie­po­rzą­dek i nie­rów­ny poziom kolej­nych tek­stów. Bra­ku­je jakiejś pró­by spro­ble­ma­ty­zo­wa­nia wła­śnie takiej kon­ste­la­cji, nie tyle uza­sad­nie­nia, co świa­do­mo­ści dia­lo­go­wa­nia form. Sko­ro aż tak razem, to może jest tam jakiś rodzaj wspól­ne­go uner­wie­nia? Albo to tyl­ko piąt­ki z pisa­nia do dzien­ni­ka, a ja się cze­piam. 

A pie­de­sta­ły… Po pro­stu z zasa­dy (o, pro­szę, wyjąt­ki) nie piszę o poezji; wygod­niej, bo z dystan­su, pod­glą­da mi się pro­zę. To co, może pod włos pomy­sło­wi? For­tel: zamia­na. Co Cię naj­bar­dziej zasko­czy­ło w zło­wio­nych zesta­wach poetyc­kich?

Rze­czy­wi­ście jest w tym zesta­wie­niu coś pro­ble­ma­tycz­ne­go, szcze­gól­nie jeśli patrzeć na doce­lo­wą gru­pę czy­tel­ni­ków. Pew­na cha­otycz­ność, któ­ra może prze­ło­żyć się na brak satys­fak­cji odbior­ców nasta­wio­nych tyl­ko na pro­zę lub tyl­ko na poezję.

Co do samej poezji. Lubię się jej przy­glą­dać, choć nie ukry­wam, że odbi­łam się od czę­ści wier­szy. Naj­le­piej czu­ję się w poezji, w któ­rej for­ma i treść są trak­to­wa­ne jako kom­ple­men­tar­ne wobec sie­bie. Gdy te pro­por­cje są moc­no zabu­rzo­ne, kolo­kwial­nie mówiąc, nie zawsze „łapię, o co cho­dzi”. Taka poezja bar­dziej brzmi lub wyglą­da niż zna­czy. Ma to swój urok, na mnie nie zawsze podzia­łał. Miej­sca­mi bra­ko­wa­ło mi i zna­cze­nia, i zro­zu­mie­nia tego, co czy­tam. Na jakimś pozio­mie czu­ję flow wier­sza, ale nie­ko­niecz­nie mi się on udzie­la. Przy nie­któ­rych zesta­wach towa­rzy­szy­ło mi uczu­cie zmę­cze­nia i her­me­tycz­no­ści czy­ta­nej poezji, nie­któ­re zabie­gi gra­ficz­ne pozo­sta­ły dla mnie tajem­ni­cą. Być może próg wej­ścia był po pro­stu za wyso­ki. Pew­ne wier­sze – np. Bart­ka Hory­zy – aż się pro­szą o ich gło­śne prze­czy­ta­nie. Tak jak­by zosta­ły stwo­rzo­ne z myślą o ich dźwię­ko­wej reali­za­cji. I tutaj myślę, że papier nie odda tym utwo­rom spra­wie­dli­wo­ści.

To, co w jakimś stop­niu zwró­ci­ło moją uwa­gę, to pró­by wyj­ścia auto­rów i auto­rek poza ramy poezji, mniej lub bar­dziej uda­ne. Bada­nie gra­nic i spraw­dza­nie, w któ­rym miej­scu wiersz prze­sta­je być wier­szem, prze­sta­je zna­czyć. Być może celo­we balan­so­wa­nie na gra­ni­cy zro­zu­mie­nia? Choć to oczy­wi­ście moja per­cep­cja tego, co się w nie­któ­rych wier­szach dzie­je. Nie pró­bu­ję tutaj niko­mu zaj­rzeć do gło­wy.

Ja zapy­tam w takim razie o pro­zę. Czy coś Cię w tek­stach pozy­tyw­nie uwie­ra­ło, czy coś z nich zosta­nie z Tobą na dłu­żej? A co nie do koń­ca Cię prze­ko­na­ło?

Mnie w zesta­wach poetyc­kich zain­try­go­wał pewien kolek­tyw­ny entu­zjazm i twór­cza – nie oce­niam, na ile naiw­na – wia­ra w eks­pe­ry­ment na tkan­ce wier­sza, na wcho­dze­niu z nim w inne­go rodza­ju rela­cje. I kupu­ję to w kil­ku przy­pad­kach. Jestem zachwy­co­na dwo­ma pro­po­zy­cja­mi, zesta­wem Zosi Kijań­skiej i Patry­ka Leftwi­cha. Oba testu­ją moje czy­tel­ni­cze przy­wią­za­nia i przy­zwy­cza­je­nia do okre­ślo­nych form czy obra­zów, prze­rzu­ca­jąc ich zna­cze­nia (i wra­że­nia) w zupeł­nie nie­ocze­ki­wa­ne dla mnie prze­strze­nie. U Kijań­skiej rusza się w trip po jakimś eufo­rycz­nym, peł­nym pokru­szo­nych struk­tur i dro­bin, śnie. Nama­cal­ne i zmy­ślo­ne miesz­ka­ją w jed­nej „kre­ciej norze”, a nie­bez­pie­czeń­stwo infan­tyl­nej intym­no­ści odwra­ca po pro­stu pęd histo­rii-obra­zów. Dla mnie chó­ry pod­ziem­ne (tytu­łu nie kupu­ję, ma zupeł­nie inny cię­żar) to była taka przy­go­da, jaką jest spa­cer w do wyj­ścia w jakimś Pom­pi­dou czy innym MOCA­Ku; tro­chę już nawa­la ci krę­go­słup, włó­czysz noga­mi, a po dro­dze kolej­ne rze­czy, rze­czy, obra­zy, kadry.

Z kolei zestaw Leftwi­cha to bar­dziej mapa-wytycz­ne do poru­sza­nia się w rze­czy­wi­sto­ści (i języ­ku) po apo­ka­lip­sach. Pęk­nię­ciach w hie­rar­chii, w rela­cjach, w potrze­bach. Ale poszcze­gól­ne „modu­ły” (wier­sze) nie są ele­gia­mi na odcho­dzą­cy świat; czy­tam jest bar­dziej jako prze­wod­ni­ki po nowym, nie­ko­niecz­nie destruk­tyw­nym i nie­go­ścin­nym. A wybo­ry for­mal­ne jesz­cze tę grę w poetyc­ki ban­der­snatch uroz­ma­ica­ją i pod­krę­ca­ją. Z kolei czy­ta­jąc zestaw Bart­ka Hory­zy, mia­łam wra­że­nie, że for­ma cza­sem hamu­je czy nawet zupeł­nie wytra­ca natu­ral­nie roz­krę­co­ny flow tych wier­szy. Współ­czu­ję oso­bie reda­gu­ją­cej poten­cjal­ną książ­kę, bo autor jest zapew­ne moc­no przy­wią­za­ny do swo­jej kon­cep­cji mate­rial­no­ści tek­stu, a jest tu spo­ro momen­tów do wyczysz­cze­nia. Ucho ma za to Hory­za świet­ne! Trud­ny próg wej­ścia mam jed­nak przy zesta­wie mło­dziut­kie­go Szy­mo­na Kowal­skie­go, dwu­krot­ne­go fina­li­sty „Poło­wu”. Rozu­miem zagryw­ki i celo­wo­ści, ale zupeł­nie mnie ta poezja sobą nie zain­try­go­wa­ła. 

A… Ale pyta­łaś o pro­zę..? To może pój­dę Two­im śla­dem i rzu­cę na począ­tek kil­ka wła­snych tro­pów czy­tel­ni­czych dla roz­pę­du. Dwa zesta­wy już brzmią jak zaląż­ki ksią­żek, któ­rych była­bym cie­ka­wa: Han­ka Mar­ty Lipo­wicz i kobie­ce por­tre­ty z opo­wia­dań Bar­ba­ry Frą­czyk. Dobre tem­po, uważ­ne oko i język – cho­ciaż dosto­so­wa­ny do spe­cy­fi­ki opo­wie­ści – czuj­ny na fał­szy­we nuty. Doce­niam tak­że detal i Peipe­row­ską wyobraź­nię Ali­cji Sawic­kiej, ale odno­szę wra­że­nie, że ta pro­za za bar­dzo się wdzię­czy, jak­by lubi­ła słu­chać wła­sne­go gło­su, kie­dy wypo­wia­da ład­ne sło­wa. U Sawic­kiej jest jak­by zawsze kil­ka zdań nad­dat­ku.

Jeśli cho­dzi o poezję, to mnie naj­bar­dziej prze­ko­nu­ją wier­sze Alek­san­dry Byr­skiej i Zofii Kil­jań­skiej. U pierw­szej podo­ba mi się zesta­wie­nie dwóch per­spek­tyw cza­so­wych. Ciąg myśli pro­wa­dzą­cych od pre­hi­sto­rii do współ­cze­sno­ści. Geo­lo­gicz­ne uję­cie rze­czy­wi­sto­ści szkol­nej – zaska­ku­ją­ce, ale też popro­wa­dzo­ne w spo­sób, któ­ry kupu­ję. Mniej może mi się podo­ba „In Gre­ta they trust”, tro­chę za dużo się tam dzie­je – kil­ka róż­nych punk­tów widze­nia, a jed­no­cze­śnie wiersz nie mówi nic nowe­go, wkradł się patos. W każ­dym razie utwo­ry two­rzą spój­ną i cie­ka­wą całość. W chó­rach pod­ziem­nychpodo­ba mi się spo­sób, w jaki autor­ka ope­ru­je cie­le­sno­ścią. Roz­kła­da cia­ło na czyn­ni­ki pierw­sze i two­rzy wła­sne kon­fi­gu­ra­cje, umiesz­cza poszcze­gól­ne czę­ści cia­ła w róż­nych kon­tek­stach – cza­sem oczy­wi­stych, cza­sem intry­gu­ją­cych. Połą­cze­nie mięk­kie­go języ­ka z upior­no­ścią. Jest w tym zesta­wie­niu coś z baśni, któ­re nie koń­czą się dobrze.

Co do pro­zy. Z por­tre­tów Bar­ba­ry Frą­czyk naj­bar­dziej prze­ko­na­ła mnie „Lid­ka”. We wszyst­kich tek­stach autor­ka bie­rze tak napraw­dę dość ste­reo­ty­po­wy obraz współ­cze­snej kobie­ty i obra­ca go na swój spo­sób. Doda­je mu głę­bi, zło­żo­no­ści, odpa­pie­ro­wia swo­je boha­ter­ki, oży­wia. Odważ­ny i myślę, że w dużej mie­rze uda­ny zabieg. Tu była­bym cie­ka­wa, na ile zadzia­łał­by przy więk­szej licz­bie por­tre­tów. Moją uwa­gę zwró­ci­li też Głod­ni Iwo­ny Bas­sy. Non­sza­lan­cja języ­ka, iro­nia, dystans zde­rzo­ne z trud­nym tema­tem bie­dy i jej funk­cjo­no­wa­nia w sys­te­mie. Temat waż­ny spo­łecz­nie, ale potrak­to­wa­ny wła­śnie lite­rac­ko. Autor­ka nie pole­ga na waż­ko­ści pro­ble­ma­ty­ki, o któ­rej pisze, nie zanie­dbu­je na jej rzecz stro­ny lite­rac­kiej.

Z Han­ką Mar­ty Lipo­wicz mia­łam ten pro­blem, że tekst mi się bar­dzo podo­bał, ale… No wła­śnie, były takie momen­ty, w któ­rych po świet­nym frag­men­cie było o jed­no, cza­sem dwa zda­nia za dużo. Dopi­sa­ne pod­su­mo­wa­nie, morał, któ­ry uwie­rał. Na przy­kład tutaj:

Mogła tyl­ko kon­tro­lo­wać postę­po­wa­nie zaj­mo­wa­nia przez Sta­rą wód grun­to­wych, a im czę­ściej ją wie­trzy­ła, tym mniej z niej ula­ty­wa­ło, mniej osia­da­ło, prze­cie­ka­ło. Było jak było, jest jak jest, nie ma korzy­ści i nie­ko­rzy­ści, jest tyl­ko kolej­ny dzień, w któ­rym trze­ba być czło­wie­kiem.

Rewe­la­cyj­ny frag­ment i to: „trze­ba być czło­wie­kiem” na koniec. Tro­chę łopa­to­lo­gicz­nie. Choć to może tyl­ko moja nie­chęć do mora­li­za­tor­stwa i wykła­da­nia wszyst­kie­go wprost się tutaj prze­ja­wia. Jest to oczy­wi­ście dro­biazg. Tekst nie tyl­ko się bro­ni, ale i jest zde­cy­do­wa­nie war­ty prze­czy­ta­nia.

Wspo­mnę może jesz­cze o pro­zie Mir­ka Kuli­sza. To jest cie­ka­wy przy­pa­dek w kon­tek­ście tego, od cze­go zaczę­ły­śmy naszą roz­mo­wę. Czy­ta­łam opo­wia­da­nia auto­ra w „biBLio­te­ce” i byłam bar­dzo cie­ka­wa tek­stu z alma­na­chu. I nie­ste­ty mam wra­że­nie, że frag­men­ta­rycz­ność nie zadzia­ła­ła tu na jego na korzyść. „Pierw­szy raz” z „bib­BLio­te­ki” był świet­ny – skon­den­so­wa­na i inten­syw­na pro­za. Histo­ria przed­sta­wio­na w „Weso­łym mia­stecz­ku” gdzieś się roz­my­wa.

U Frą­czyk podo­ba mi się wła­śnie ta świa­do­mość i umie­jęt­ne ogra­nie zarów­no fabu­lar­nych, jak i języ­ko­wych for­ma­tek czy klisz. Bo prze­cież do pew­ne­go momen­tu „Lid­ka”, „Kaś­ka” i „Tere­sa” czer­pią ze zgra­ne­go ste­reo­ty­pu peł­ny­mi gar­ścia­mi; a potem kiks, zmia­na per­spek­ty­wy i całe pod­glą­dac­two trze­ba zaczy­nać od nowa. U Bas­sy bra­ku­je mi wła­śnie samo­świa­do­mo­ści w ope­ro­wa­niu fra­ze­sem. Pomysł i tema­ty­ka zde­cy­do­wa­nie tra­fia­ją w moje czy­tel­ni­cze upodo­ba­nia i wraż­li­wość, ale tra­cą na pew­nej infan­tyl­no­ści języ­ka. Za dużo tam oczy­wi­sto­ści, nie­mal fra­ze­olo­gii, tro­chę gry w pro­za­tor­skie bin­go. Moż­li­we jed­nak, że to kwe­stia przy­mu­su alma­na­cho­wej kon­so­li­da­cji, dłuż­szy frag­ment mógł­by brzmieć ina­czej, wpusz­czać wię­cej powie­trza.

Lipo­wicz pisze bar­dzo fil­mo­wo, panu­je nad poszcze­gól­ny­mi sekwen­cja­mi, jak­by widzia­ła je już przed kame­rą. Myślę, że te przy­da­rza­ją­ce się w Han­ce nad­dat­ki wyni­ka­ją z jakiejś pró­by prze­nie­sie­nia opo­wie­ści z pro­jek­tu podob­ne­go do sce­na­riu­sza – suge­ru­jąc się dotych­cza­so­wy­mi doświad­cze­nia­mi autor­ki – w prze­strzeń suwe­ren­nie lite­rac­ką. Ale to kwe­stia jedy­nie czuj­nej redak­cji, nie sta­wia­nia i roz­pę­dza­nia tek­stu od nowa. Mnie zęby okrop­nie zabo­la­ły przy zda­niu: „Sły­sza­ła, jak wnętrz­no­ści wsi wyda­ją pomruk satys­fak­cji”, ale szyb­ko je sobie usu­nę­łam z pola widze­nia, więc dalej było już tyl­ko dobrze.

Co zaś do „Weso­łe­go mia­stecz­ka” – Adam Kacza­now­ski (poła­wia­ją­cy) napi­sał w swo­im komen­ta­rzu, że Kulisz jest jak Houdi­ni, któ­ry potra­fi się wyswo­bo­dzić z samo­dziel­nie zasta­wio­nych puła­pek, bo prze­cież pisa­nie o trzy­na­sto­let­nich dzie­cia­kach może się ześli­zgnąć w infan­ty­lizm, „prze­sło­dzić, prze­pie­przyć, prze­ry­so­wać”. Ewi­dent­nie ani Kacza­now­ski, ani Mirek Kulisz nie byli nigdy trzy­na­sto­let­nią dziew­czy­ną. Mnie tak­że to opo­wia­da­nie roz­cza­ro­wa­ło. Wkra­dła się do nie­go jakaś fabu­lar­na nie­kon­se­kwen­cja (np. kwe­stia tech­no­lo­gii w życiu nasto­lat­ków i jej wpły­wu na rela­cje, raz jest, raz się ją wyci­na, jak­by w tego ping-pon­ga gra­ło się w latach 80.) i nie­au­ten­tycz­ność zarów­no w sfe­rze psy­cho­lo­gii posta­ci, jak i same­go języ­ka. Nie kupu­ję poety­ki kon­fe­syj­ne­go pamięt­nicz­ka z żela­zną puen­tą dla roz­dzie­le­nia kolej­nych sekwen­cji.

A co powiesz o frag­men­tach od Patry­ka Kul­py?

Jesz­cze co do Głod­nych Bas­sy – zasta­na­wia­łam się, na ile autor­ka kon­tro­lu­je język, a na ile to ten język ją nie­sie. Miej­sca­mi rze­czy­wi­ście kon­tro­la zda­je się jej wymy­kać.

Jeśli cho­dzi o pro­zę Patry­ka Kul­py, to mam mie­sza­ne uczu­cia. Mia­łam wra­że­nie pew­nej mono­to­nii języ­ko­wej. Autor uży­wa dłu­gich, leją­cych się zdań, bawi się pod­mio­ta­mi, jego boha­te­ro­wie mówią bar­dzo „na luza­ku”. I w przy­pad­ku kil­ku opo­wia­dań ja to kupu­ję. Tyl­ko w któ­rymś momen­cie mia­łam poczu­cie, że taki język nie zawsze przy­sta­je do tre­ści. Przy­da­ło­by się wię­cej pre­cy­zji języ­ko­wej, zróż­ni­co­wa­nia – może zaba­wy reje­stra­mi języ­ka. A może po pro­stu więk­szej selek­cji wśród samych tek­stów. Tak, aby język zawsze paso­wał do histo­rii. Bo tak zaczę­łam się zasta­na­wiać, czy autor uży­wa tego języ­ka w kon­kret­nym celu, czy dla­te­go, że tyl­ko tak potra­fi. Podej­rze­wam, że jed­nak to pierw­sze, bo „Świę­ta w domu” są napi­sa­ne ina­czej, ale to jest jeden tekst na sie­dem z zesta­wu i gdzieś te moje wąt­pli­wo­ści pozo­sta­ją. A nie sądzę, żeby o taki efekt auto­ro­wi cho­dzi­ło.

Jesz­cze wspo­mnę o zesta­wie Oli Lewan­dow­skiej. Podob­nie jak u Kul­py, było spo­ro rze­czy, któ­re mi się podo­ba­ły i tro­chę takich, któ­re mnie nie prze­ko­na­ły. Nie rozu­miem zabie­gu z angiel­sko­ję­zycz­ny­mi tytu­ła­mi, nie znaj­du­ję dla nie­go uza­sad­nie­nia w tre­ści wier­szy. Autor­ka bazu­je na dość moc­no wyeks­plo­ato­wa­nych moty­wach dzie­ciń­stwa, dora­sta­nia, w tle poja­wia się blo­ko­wi­sko. I miej­sca­mi two­rzy obra­zy, któ­re nie wywo­łu­ją u mnie reak­cji. Spra­wia­ją wra­że­nie zuży­tych. Spodo­bał mi się za to aspekt dziew­czyń­ski tej poezji. Obser­wo­wa­nie, bada­nie, a może wyzna­cza­nie gra­nic dziew­czyń­sko­ści i jej nie­za­leż­ne­go ist­nie­nia. Mimo że w wier­szach poja­wia­ją się „gan­gi wąsko­bio­drych chłop­ców” to jed­nak „my dziew­czy­ny myśli­my o tym/ co na nasze podo­bień­stwo”.

Lewan­dow­ska gra odnie­sie­nia­mi do Mur­der Bal­lads Nic­ka Cave’a and the Bad Seeds, stąd część anglo­ję­zycz­nych frag­men­tów. Zgra­na este­ty­ka, dużo puła­pek. Czy­li staw­ką wyda­je się być wykre­owa­nie kli­ma­tu nie­po­ko­ju, nie­odra­czal­ne­go fatum i wiedź­miej misty­ki. Podo­ba mi się pró­ba prze­ję­cia chło­pac­kiej poety­ki blo­ko­wisk (tu np. hood­shit (grip­ta­pe) Myt­ni­ka), to podwór­ko­wa stra­te­gia w duchu tra­dy­cyj­nej prak­ty­ki femi­ni­stycz­ne­go brzu­cho­mów­stwa Iri­ga­ray – deko­ra­cje i język uzna­ne za cudze, jed­nak głos suwe­ren­ny, choć usły­sza­ny za spra­wą mówie­nia z cudze­go brzu­cha. Cave moc­no usta­wił (chy­ba też tro­chę go prze­pi­sał) mi w gło­wie ten zestaw, bo całość wyda­ła mi się znacz­nie bar­dziej prze­ko­nu­ją­ca, kie­dy zaczę­łam czy­tać pod­miot­ki Lewan­dow­skiej jako dzi­kie i nie­obli­czal­ne (pro­blem z kul­tu­ro­wym utoż­sa­mie­niem orga­nicz­no­ści i natu­ry z ezo-kobie­co­ścią to tak­że pułap­ka sto­ją­ca przez autor­ką) Loret­ty z „The Cur­se of Mil­l­ha­ven” – pew­na sank­cja zemsty czy krwa­we­go bun­tu cały czas w nich kieł­ku­je i nara­sta. A jed­nak coś mi w wier­szach z jeste­śmy pierw­szą ciem­no­ścią tego lata zgrzy­ta; tro­chę to wszyst­ko za pro­ste, zbyt prze­wi­dy­wal­ne. Może cały ten este­tycz­ny szta­faż nie pozwa­la się języ­ko­wi roz­pę­dzić? 

Ale­śmy dużo naga­da­ły (napi­sa­ły)! To co, czas na pod­su­mo­wa­nia? Może pyta­nie gra­nicz­ne: czy tego­rocz­ny alma­nach „Poło­wu” nada­je się na pre­zent gwiazd­ko­wy? Czy moż­na się o nie­go pokłó­cić? Ma prze­cież peł­nić funk­cję prze­glą­du przed­po­la mło­dej (już nie tyl­ko) poezji. Myślisz, że to repre­zen­ta­tyw­ny zbiór? Że tu się dzie­ją rze­czy zwia­stu­ją­ce albo komen­tu­ją­ce prze­su­nię­cia w rodzi­mym polet­ku lite­rac­kim?

Odnie­sie­nia do Nic­ka Cave’a zała­pa­łam, tyl­ko że dalej nie wiem, co z nich wyni­ka. Może za mało znam jego twór­czość. Inna rzecz, że taki zabieg two­rzy z tego zesta­wu poezję z klu­czem, bez któ­re­go zro­zu­mie­nie wier­szy auto­ma­tycz­nie sta­je się uboż­sze. Nie wiem, czy mnie to prze­ko­nu­je. Wola­ła­bym, żeby zabieg ofe­ro­wał nad­da­tek zna­czeń, żeby tytu­ły bro­ni­ły się i bez zewnętrz­ne­go w sto­sun­ku do tre­ści wier­szy klu­cza.

Czy moż­na się o zbiór pokłó­cić? – Na pew­no. Faj­ny jest w tym alma­na­chu pewien roz­mach auto­rek i auto­rów, wie­lo­gło­so­wość i widocz­ne szu­ka­nie swo­ich dróg, pra­ca na języ­ku, bada­nie jego ogra­ni­czeń. Myślę, że jest jed­nak za wcze­śnie, żeby mówić o zwia­sto­wa­niu czy komen­to­wa­niu prze­su­nięć na naszym lite­rac­kim polet­ku, a wła­ści­wie polet­kach. Na pew­no war­to przy­glą­dać się dal­szej dro­dze auto­rów i auto­rek. Nie zdzi­wię się, jeśli przy­naj­mniej niektórzy/re z nich roz­gosz­czą się w lite­ra­tu­rze na dobre.

Patrz, a u nas bez barw wojen­nych, pełen pokój, choć nie w każ­dym miej­scu zgo­da. „Poło­wo­wi” – powo­dze­nia; a Tobie, Mario, dzię­ki za poga­da­nie! 

Rów­nież dzię­ku­ję. To była przy­jem­ność.

Dofi­nan­so­wa­no ze środ­ków Mini­stra Kul­tu­ry i Dzie­dzic­twa Naro­do­we­go pocho­dzą­cych z Fun­du­szu Pro­mo­cji Kul­tu­ry – pań­stwo­we­go fun­du­szu celo­we­go