Kryptoreklama korespondencyjnego kursu szybkiego czytania

Artur Bursz­ta: „O, cześć Krzy­siek, wca­le cię nie pozna­łem, w ogó­le się nie zmie­ni­łeś. Jak ten czas leci”.

Krzysz­tof Jawor­ski: To, czy „czas w ogó­le może lecieć”, sta­ło się już kie­dyś przed­mio­tem moich filo­zo­ficz­nych roz­wa­żań, lecz dopro­wa­dzi­ło mnie, nie­ste­ty, jedy­nie do dru­zgo­cą­cej kon­klu­zji natu­ry bio­lo­gicz­nej…

Dasz wia­rę, że minę­ło już dzie­sięć lat od Two­ich spek­ta­ku­lar­nych wystę­pów w Legni­cy? Może zanim poga­da­my o Duszach monet powspo­mi­naj­my tro­chę?

Dobrze, że nie spy­ta­łeś o tego gołę­bia…

Gołę­bie koja­rzą mi się z pew­nym legnic­kim pomni­kiem, „obra­bia­nym” bez opa­mię­ta­nia przez te wszech­obec­ne w tym mie­ście stwo­rze­nia (śmiech). Czy pamię­tasz, że zanim poje­cha­li­śmy na Two­je pierw­sze spo­tka­nie autor­skie, bodaj do Lubi­na, Jola Kowal­ska z TVP zacią­gnę­ła nas pod ten pomnik wła­śnie. Pomnik „Przy­jaź­ni Pol­sko-Radziec­kiej”. No i dałeś cza­du.

Mówiąc „dałeś cza­du” masz zapew­ne na myśli, że czy­ta­łem wier­sze? Z tego, co pamię­tam, to prze­czy­ta­łem wte­dy „Nie­od­wra­cal­ne skut­ki rusy­fi­ka­cji” i fak­tycz­nie Jola Kowal­ska to bodaj zare­je­stro­wa­ła na taśmie. Nie wiem, co się sta­ło z tym kon­kret­nym mate­ria­łem. Sama Pani Jola Kowal­ska zasłu­gu­je na nie­jed­no wspo­mnie­nie, bo pamię­tam, że zawsze poja­wia­ła się w tych pio­nier­skich cza­sach w Legni­cy. To do niej prze­cież nale­ży frag­ment wywia­du ze mną, w któ­rym zare­je­stro­wa­ła moją wypo­wiedź na temat poezji z komen­ta­rzem: „Poeci coraz nie­chęt­niej wypo­wia­da­ją się na temat swo­jej poezji”. Do dziś sta­no­wi to mój nie­ma­ły powód do dumy, ponie­waż skon­stru­owa­łem wów­czas zda­nie zło­żo­ne z 3 czę­ści, w któ­rym żad­na z tych czę­ści nie mia­ła ze sobą nic wspól­ne­go. Nigdy już nie uda­ło mi się powtó­rzyć tam­te­go wyczy­nu, a wypo­wiedź do dziś trak­tu­ję jako przy­kład pod­ręcz­ni­ko­wy. A mówiąc poważ­nie, ówcze­sną współ­pra­cę z Panią Jolą Kowal­ską wspo­mi­nam z wiel­kim sen­ty­men­tem.

Cała seria, bodaj 8–10 zwa­rio­wa­nych pro­gra­mów o poetach bio­rą­cych udział w cyklu „bar­ba­rzyń­cy i nie”, zacho­wa­ła się w tele­wi­zyj­nym archi­wum. Mia­łem oka­zję obej­rzeć ją jakiś czas temu. W Two­im odcin­ku oprócz „Nie­od­wra­cal­nych skut­ków rusy­fi­ka­cji” i roz­mo­wy ucho­wał się frag­ment sztu­ki Cze­ka­jąc na Mroż­ka, któ­rej pra­pre­mie­ra zwień­czy­ła Two­ją pierw­szą „legnic­ką tra­sę”. Rok póź­niej w tym samym miej­scu w trak­cie For­tu odby­ło się czy­ta­nie Sze­he­re­za­dy. Pamię­tam, że mie­li­śmy spo­ro zaba­wy przy oka­zji obu tych pre­mier.

No rze­czy­wi­ście w 1996 było tak, że spo­ro pomy­słów inspi­ro­wa­ły te legnic­kie spo­tka­nia. Cze­ka­jąc na Mroż­ka ktoś mi kie­dyś prze­grał na kase­tę wideo i mia­łem oka­zję ją zoba­czyć „z zewnątrz”. Z per­spek­ty­wy cza­su wyraź­nie widać, że to jest sztu­ka, któ­ra daje wie­le swo­bo­dy akto­ro­wi, więc dzi­wię się, cze­mu nikt od tam­tej pory jej nie zagrał. Choć mylił­by się ten, kto by sądził, że to sztu­ka łatwa, bo sko­ro nie pada w niej żad­ne sło­wo, to w związ­ku z tym wca­le nie trze­ba uczyć się roli, wręcz prze­ciw­nie. Tak że Cze­ka­jąc na Mroż­ka nadal cze­ka na swo­je­go Mroż­ka. Tro­chę ina­czej sta­ło się z Sze­he­re­za­dą – od momen­tu jej publi­ka­cji w „Dia­lo­gu” i potem pre­mie­ry w Teatrze im. Sol­skie­go w Tar­no­wie sztu­ka zaczę­ła żyć wła­snym życiem i co jakiś czas się­ga­ją po nią nie tyl­ko zawo­do­wi akto­rzy. Wysta­wia­ła ją nawet mło­dzież szkol­na, oczy­wi­ście po odpo­wied­niej cen­zu­rze. To zawsze jest dla mnie wiel­ka przy­jem­ność móc wyra­zić zgo­dę na wysta­wia­nie, zwłasz­cza że Sze­he­re­za­da powsta­ła dla­te­go, że nie lubię teatru. I to jest dopie­ro komicz­ne.

A poezję lubisz (śmiech)?

Poezji nie lubię naj­bar­dziej.

Pamię­tam Two­ją bły­sko­tli­wą wypo­wiedź dla „Odry” z 1996 roku. „Moja głę­bo­ka wia­ra w nas – wszyst­kich ludzi tego dosko­na­łe­go świa­ta, szcze­gól­nie zaś wia­ra w kry­ty­ków lite­rac­kich, ludzi pió­ra, radia i tele­wi­zji oraz ich bły­sko­tli­wy inte­lekt, daje mi nie­pod­wa­żal­ne pod­sta­wy do zary­zy­ko­wa­nia stwier­dze­nia, iż, po pierw­sze: poezja nie jest dla wszyst­kich, po dru­gie: nie da się jej wytłu­ma­czyć, po trze­cie: trze­ba wziąć miskę i iść powo­li w kie­run­ku tej bia­łej linii. Albo w kie­run­ku tam­tej bia­łej linii. Ale to już według uzna­nia”. Czy dzi­siaj podał­byś inną defi­ni­cję?

Nie. Taka może zostać.

Mimo że szy­ku­je­my już 12. edy­cję festi­wa­lu nikt jak dotąd „nie prze­bił” innych Two­ich wystę­pów. Myślę tu na przy­kład o słyn­nym, mogę chy­ba tak powie­dzieć, spo­tka­niu w zakła­dzie fry­zjer­skim. Po latach docho­dzę do prze­ko­na­nia, że Two­ja obec­ność na pierw­szych festi­wa­lach, zwa­rio­wa­ne pomy­sły łamią­ce ste­reo­typ nud­nych wie­czor­ków, gdzie za sce­no­gra­fię robią liście i świe­ce, odci­snę­ły zasad­ni­cze pięt­no na tym, co dzia­ło się na kolej­nych festi­wa­lach. Czy masz świa­do­mość tego coś nawy­ra­biał, Krzy­siu?

Ze ste­reo­ty­pa­mi jest tak, że moż­na je łamać, pod warun­kiem, że ma się dla kogo. Aku­rat mia­łem to szczę­ście, że tra­fi­łem na dwie rze­czy: odważ­nych orga­ni­za­to­rów i zna­ko­mi­tą „publicz­ność”. Ludzie, któ­rzy te legnic­kie spo­tka­nia aran­żo­wa­li, i ci, któ­rzy na nie przy­cho­dzi­li, byli wspa­nia­ły­mi odbior­ca­mi, bo świet­nie odczy­ty­wa­li moje inten­cje i radzi­li sobie z inter­pre­ta­cją. Odno­si­łem wra­że­nie, że nie­któ­rzy napraw­dę lubią i, o zgro­zo, rozu­mie­ją moje wier­sze i to co piszę. Nie myli­li gro­te­ski z wygłu­pem, iro­nii z bła­zno­wa­niem, nihi­li­zmu z bra­kiem war­to­ści, nie pod­cho­dzi­li do mnie i nie mówi­li, że „powi­nie­nem zało­żyć kaba­ret lite­rac­ki, bo jestem śmiesz­ny”, albo że moja poezja jest „saty­rycz­na” i w związ­ku z tym „taki faj­ny ze mnie jaj­carz”. Umy­słów pro­stych i nie­skom­pli­ko­wa­nych jak spuch­nię­cie w Legni­cy spo­ty­ka­łem nie­wie­le. Nato­miast spo­tka­łem wie­lu ludzi otwar­tych na rze­czy osob­ne. Dla­te­go lubi­łem tam przy­jeż­dżać i czy­tać wier­sze na przy­kład w zakła­dzie fry­zjer­skim. Zresz­tą, jak dosko­na­le wiesz, nie mam nic prze­ciw­ko świe­com i liściom na wie­czo­rach poetyc­kich. Pro­blem pole­ga na tym, że to, co mia­łem do powie­dze­nia, jakoś nie paso­wa­ło do liści i świec. I do gło­wy mi nie przy­szło, że kie­dy­kol­wiek znaj­dę się w festi­wa­lo­wym TOP 12.

Od cza­su tych wystę­pów prze­wi­nę­ły się nam już przy­naj­mniej dwa nowe poko­le­nia odbior­ców. Wra­casz do Por­tu po ośmiu latach. Widzów jest też kil­ka razy wię­cej niż w cza­sach for­tecz­nych. Nie­ste­ty zni­kła kame­ral­na i rodzin­na atmos­fe­ra z pierw­szych festi­wa­li. Przy­zna­ję, że cie­ka­wy jestem, jak zosta­niesz teraz przy­ję­ty.

Artur, przy­by­wam w poko­ju (śmiech). I nie trak­tu­ję tego „powro­tu” w kate­go­riach rywa­li­za­cji. Wszyst­kich zain­te­re­so­wa­nych i nie­za­in­te­re­so­wa­nych uprzej­mie infor­mu­ję, iż – posłu­gu­jąc się języ­kiem orga­ni­za­to­rów – będę czy­tał na sie­dzą­co, a nie na sto­ją­co, jak rów­nież nie będę krzy­czał, bo tych wier­szy nie ma co krzy­czeć, a czas czy­ta­nia nie prze­kro­czy w sumie 10 minut – wraz z tłem muzycz­nym (za tło muzycz­ne rów­nież nie jestem odpo­wie­dzial­ny). Tak że spo­koj­nie będzie.

Na kil­ka lat wyco­fa­łeś się z aktyw­ne­go uczest­nic­twa w życiu lite­rac­kim. Co w tym cza­sie pora­biał jeden z naj­waż­niej­szych pol­skich poetów?

Wiesz, zale­ży, jak się rozu­mie aktyw­ne życie lite­rac­kie. Moim zda­niem cały czas jestem aktyw­ny. Od 1997 roku ist­nie­je prze­cież Wytwór­nia Fil­mów Ame­ry­kań­skich (aktu­al­nie w uśpie­niu), któ­rej jestem współ­za­ło­ży­cie­lem, był film „Gola­sy”, do któ­re­go pisa­łem sce­na­riusz i wie­le innych pro­jek­tów. Jeśli cho­dzi o poezję – wspól­na książ­ka z Wojt­kiem Wil­czy­kiem Kapi­tał, któ­ra uka­za­ła się naj­pierw po pol­sku w 2002, a potem w cało­ści po nie­miec­ku z ini­cja­ty­wy Asi i Mariu­sza Bed­nar­skich. Poja­wia­li­śmy się z nią w nie­ty­po­wych dla poezji miej­scach, bo w gale­riach arty­stycz­nych w Kra­ko­wie czy Ber­li­nie. Wła­śnie do Ber­li­na zosta­łem zapro­szo­ny na jed­ną z naj­cie­kaw­szych dla mnie imprez – dzie­się­cio­le­cie cza­so­pi­sma „Gegner”. Cały czas zaj­mu­je mnie rów­nież syl­wet­ka nasze­go naj­gło­śniej­sze­go futu­ry­sty, Bru­no­na Jasień­skie­go. Opu­bli­ko­wa­łem książ­kę o jego poby­cie w Pary­żu, a rok temu wybór wier­szy w Iskrach. I tak dalej, i dalej. Tak że z moje­go punk­tu widze­nia nie sądzę, żebym się wyco­fał z życia lite­rac­kie­go. Po pro­stu znu­dzi­ły mnie spę­dy poetyc­kie i prze­sta­łem się na nich poja­wiać. Mar­gi­nal­ność zja­wi­ska zwa­ne­go w Pol­sce życiem arty­stycz­nym jest męczą­ca.

Ci, któ­rzy zna­ją Two­je wcze­śniej­sze książ­ki: Czas trium­fu gołę­bi, Jesień na Mar­sie czy 5 poema­tów, mogą byś Dusza­mi monet tro­chę zasko­cze­ni. Nie dość, że te wier­sze jakieś takie krót­kie są, niby zabaw­ne, ale tak napraw­dę na koń­cu nie jest nam do śmie­chu. To bar­dzo przej­mu­ją­cy tomik.

„Krót­kie” to moja ulu­bio­na kate­go­ria este­tycz­na, w myśl zało­że­nia, że dobre wier­sze to dużo czar­ne­go, mało bia­łe­go. W Duszach odwra­cam tę zasa­dę i mamy mało czar­ne­go, dużo bia­łe­go. A zasko­cze­nie? Myślę, że takie tek­sty jak „Chmu­ry” z Jesie­ni na Mar­sie czy z póź­niej­sze­go tomu Hiper­re­alizm świę­to­krzy­ski taki krok zapo­wia­da­ły. Zawsze chcia­łem się zmie­rzyć z for­mu­łą poema­tu zamknię­te­go w jed­nym zda­niu.

Boh­dan Zadu­ra zauwa­żył: „Naj­now­szy tomik Krzysz­to­fa Jawor­skie­go czy­ta się jed­nym tchem. Mnie lek­tu­ra Dusz monet zaję­ła 6 minut i 12 sekund”. Kie­dy zapro­po­no­wa­łem Ci doda­nie jed­ne­go, dwóch tek­stów powie­dzia­łeś, że to zamknię­ta całość. Czy to by ozna­cza­ło, że pra­co­wa­łeś nad tą książ­ką myśląc o zwar­tej i zamknię­tej cało­ści?

Mam nadzie­ję, że to nie jest jakaś kryp­to­re­kla­ma kore­spon­den­cyj­ne­go kur­su szyb­kie­go czy­ta­nia, któ­ry zamie­rzasz popro­wa­dzić? Boh­dan nie powi­nien takich rze­czy mówić gło­śno, bo zaraz się znaj­dzie ktoś, kto podej­mie wyzwa­nie i prze­czy­ta szyb­ciej. W Pol­sce nie brak ludzi ambit­nych. Dusze monet pisa­łem oko­ło pół­to­ra roku. Osta­tecz­nie książ­ka była skoń­czo­na gdzieś w maju 2003. I od tam­tej pory nic się w niej nie zmie­ni­ło. Widzia­łem ją jako zamknię­tą całość i tak też powsta­wa­ła. Kil­ka wier­szy, nie było ich wie­le, odpa­dło np. „Kobie­ty żyją dłu­żej”. Do tych 30 tek­stów nie pasu­je po pro­stu ani jeden wię­cej, a te trzy lata, któ­re minę­ły od powsta­nia książ­ki, zupeł­nie to potwier­dzi­ły.

Czy dasz się w naj­bliż­szym cza­sie namó­wić na wier­sze zebra­ne lub więk­szy wybór?

Wyda­wa­nie „wier­szy zebra­nych” za życia auto­ra uwa­żam za śmiesz­ne. Zresz­tą z moim wybo­rem był­by pro­blem, mię­dzy inny­mi z tego wzglę­du, co sta­ło się z książ­ką Kame­ra­den, któ­ra ist­nie­je bodaj w 10 egzem­pla­rzach. Żeby „ura­to­wać” choć część wier­szy, prze­nio­słem je do Cza­su trium­fu gołę­bi. Wyja­śnia­nie „co? jak? dla­cze­go?” było­by w wybo­rze zbyt zawi­łe i nie­po­trzeb­ne, a mnie bra­ko­wa­ło­by Kame­ra­den jako osob­nej książ­ki. Nato­miast może dam się namó­wić na następ­ną książ­kę poetyc­ką. To zna­czy sam sie­bie muszę namó­wić.

„Moż­na poświę­cić życie dla idei”?

Moż­na. Nie­prze­ko­na­nym pole­cam lek­tu­rę wier­sza „Karl Jaspers”.