W literaturze zawsze zostaje się w tyle

Jakub Winiar­ski: Pomów­my o cichych psach. Co ten tytuł zna­czy dla cie­bie? O czym to mia­ła być książ­ka? Od razu wie­dzia­łeś, co chcesz napi­sać, czy zasko­czy­łeś sam sie­bie tym, co final­nie powsta­ło?

Roman Honet: Tytuł potrak­to­wa­łem jako połą­cze­nie mojej wiel­kiej miło­ści do psów i sytu­acji, kie­dy spe­cy­ficz­nym wyna­tu­rze­niem tego zwie­rzę­cia sta­je się czło­wiek cywi­li­za­cji Zacho­du.

Spe­cy­ficz­nym wyna­tu­rze­niem?

Spe­cy­ficz­nym, wła­śnie tak. Czło­wiek sta­je się wyna­tu­rze­niem wobec psa. Pies bowiem nie zacho­wu­je się cicho, zawsze dra­pie, szcze­ka, pisz­czy, stu­ka pazu­ra­mi o pod­ło­gę, ude­rza dźwięcz­nie ogo­nem o ścia­ny i drzwi, wyje, sapie zarów­no po for­sow­nym bie­gu, jak i w poważ­nej cho­ro­bie. Ogól­nie rzecz bio­rąc, jest to stwo­rze­nie wybit­nie aku­stycz­ne, pomi­ja­jąc przy­pad­ki psów w zaawan­so­wa­nym wie­ku, ale nie cho­dzi o wda­wa­nie się w kyno­lo­gię, lecz o fakt, że cichy pies jest zja­wi­skiem zasad­ni­czo anor­mal­nym. Weź­my na przy­kład wybór naj­prost­szy z moż­li­wych: nie­waż­ne, dzień czy noc, wieś czy mia­sto, plan­ty czy las, ale bie­gnie za tobą pies, zbli­ża się, i co byś wte­dy wolał? Żeby szcze­kał czy żeby biegł cicho?

Cisza w czło­wie­ku jest inna?

Cisza zaś w czło­wie­ku, isto­cie rów­nież na ogół z grun­tu hała­śli­wej, tak­że przy­bie­ra czę­sto for­my nie­po­ko­ją­ce czy osta­tecz­ne: do cho­re­go czy umie­ra­ją­ce­go na przy­kład przy­stę­pu­je­my cicho, nie­mniej rów­nież cicho przy­cho­dzi do nas zło­dziej czy mor­der­ca. Ciche są mate­ria­ły budow­la­ne, to oczy­wi­ste, są mar­twe, ale też cicho zacho­wu­ją się ci, któ­rzy zamie­rza­ją je, już uło­żo­ne w kon­struk­cje, wysa­dzić w powie­trze razem z ludź­mi, aby ci ludzie byli mar­twi. Czas, tak waż­ny dla nas i nie­po­wta­rzal­ny, nie wyda­je dźwię­ku, dźwięk nie ist­nie­je poza naszym świa­tem, zno­wu, tak dla nas waż­nym i nie­po­wta­rzal­nym, co ozna­cza, że cisza to syno­nim świę­to­ści i zwy­rod­nie­nia, oby­dwu po rów­no.

Co możesz powie­dzieć o tomi­ku?

O tym, co powsta­ło, wolę nie mówić, wolę mówić o tym, jak powsta­ło, jak to mia­ło final­nie być. Tak więc o tym wie­dzia­łem, myśla­łem o tomi­ku, któ­ry był­by prost­szy w lek­tu­rze niż poprzed­nie, w któ­rym skok fra­zy podług jej zna­cze­nia – w cało­ści zwa­ny prze­waż­nie her­me­ty­zmem, jeśli cho­dzi bowiem o wie­lu kry­tycz­nych ojców chrzest­nych poezji wsze­la­kiej, to każ­de­go szko­da – został­by czę­ścio­wo zastą­pio­ny przez jej spój­ność oraz dłu­gość. Myśla­łem też o wypra­wach krzy­żo­wych, o uży­wa­nej żyw­no­ści, o melo­dii i mil­cze­niu współ­cze­sne­go czło­wie­ka oraz mil­cze­niu i melo­dii jego świa­ta.

Mówi się cza­sem, że książ­ka skła­da się z dwóch czę­ści: z tego, co autor napi­sał i z tego, cze­go nie napi­sał. Co powiesz o tej dru­giej czę­ści w przy­pad­ku two­ich ksią­żek? Cze­go nie napi­sa­łeś, choć w głę­bi wiesz, że powi­nie­neś ten temat poru­szyć? Jakie­go tema­tu, któ­ry – być może masz taki – drę­czy cię i męczy, nie poru­szy­łeś?

To tak się mądrze mówi jak o szklan­ce: jed­ni twier­dzą, że jest do poło­wy peł­na, inni zaś utrzy­mu­ją, że jest do poło­wy pusta. Un sot tro­uve toujo­urs un plus sot pour l’ad­mi­re – jak mawiał Ein­ste­in [śmiech]. Nie tyle to kwe­stia tre­ści, ile kon­wen­cji. Cza­sem chciał­bym mieć na całe niu­an­se i gła­zy lite­ra­tu­ry tak wywa­lo­ne, by widzieć owe gła­zy osi­ka­ne, a niu­an­se zdep­ta­ne, i napi­sać współ­cze­snych Absz­ty­fi­kan­tów Gru­bej Ber­ty, tak na przy­kład. Tyle. Choć myślę też: Mozart, cze­go nie napi­sał? Pio­se­nek Iron Maiden? Widocz­nie zapo­mniał. Wiel­ka szko­da dla muzy­ki, nie­po­we­to­wa­na [śmiech]. Albo malar­stwo: cze­go nie nama­lo­wał, choć mógł­by, lub nawet i nie, przy­kła­do­wo Viva­ri­ni? Albo obraz Bel­li­nie­go Pro­ce­sja Krzy­ża Świę­te­go na pla­cu św. Mar­ka, gdzie zoba­czysz mnó­stwo ludzi, więc to pyta­nie: któ­rzy są nie­po­trzeb­ni? Tak­że w wer­sji pre­cy­zyj­niej­szej: któ­ry jest nie­po­trzeb­ny? A może odwrot­nie: kogo bra­ku­je?

Jaki­mi cecha­mi powi­nien dys­po­no­wać twój ide­al­ny czy­tel­nik? Co powi­nien wie­dzieć, zanim się­gnie po two­je wier­sze i na co powi­nien być przy­go­to­wa­ny? Cze­go ocze­ku­jesz od swo­ich czy­tel­ni­ków, jeśli w ogó­le cze­goś?

Odpo­wiem odwrot­nie: nie powi­nien, kie­dyś o tym już wspo­mi­na­łem, być repre­zen­tan­tem zespo­łu lite­rac­kiej para­olim­pia­dy. Żeby nie trze­ba mu było poka­zy­wać pal­cem, że to a to moż­na czy­tać tak i tak, a wyobra­żać sobie w ten i w ten spo­sób. Żeby nie trze­ba było wyja­śniać mu spraw ele­men­tar­nych. W zamian daję mu cał­ko­wi­cie nie­skrę­po­wa­ną wol­ność lek­tu­ry, czy­li nie wtrą­cam się, nie popra­wiam, nicze­go nie naka­zu­ję ani nie zaka­zu­ję. Sło­wem, daję mu spo­kój, wszak jeśli mu się tom nie spodo­ba, odło­ży go na pół­kę, sprze­da czy wyrzu­ci.

Co uwa­żasz za swo­je naj­więk­sze osią­gnię­cie i co jesz­cze pla­nu­jesz osią­gnąć – w życiu, w lite­ra­tu­rze?

Nie wiem. Spo­rzą­dza­nie ran­kin­gu osią­gnięć wła­snych koja­rzy mi się ze spor­tem, a w lite­ra­tu­rze z nar­cy­zmem, więc go nie mam. Z kolei życie mnie nauczy­ło, może pokrzy­wio­na to nauka, lecz wyni­ka­ją­ca z wła­sne­go doświad­cze­nia, żeby nicze­go nie pla­no­wać. A lite­ra­tu­ra, mam tu na myśli poezję, jest z natu­ry nie­pla­no­wa, wręcz zaprze­cza pla­nom, jest zbyt dyna­micz­na, nie­obli­czal­na. Trzy­ma­ny w dło­ni żar to nie latar­ka, może tak, więc liczą się bli­zny, a nie stru­mień świa­tła.

Czym jest dla cie­bie poezja? Co daje ci wiersz – wła­sny bądź cudzy?

Poezja jest dla mnie przede wszyst­kim pięk­nem. Nie­mod­ne to dziś, ale tak bym to ujął. Dla mnie to naj­waż­niej­sze zało­że­nie: pisz pięk­nie. Wiersz cudzy, jeże­li oka­zu­je się dobry, wybit­ny, daje mi poczu­cie przy­jem­no­ści, zapew­nia wie­dzę, że mogę do nie­go wra­cać, i wia­rę, że ten powrót jest wart wszel­kie­go cza­su. Do tego nie­kie­dy docho­dzi też nie­co zazdro­ści, ale poko­ra docie­ra w więk­szym stop­niu, nie­mniej oba wspo­mnia­ne uczu­cia ogar­nia­ją mnie rów­no­cze­śnie. Wła­sny zaś, o ile uznam go za satys­fak­cjo­nu­ją­cy i nie wyrzu­cę, zapew­nia poczu­cie spo­ko­ju po dobrze wyko­na­nej robo­cie. Rodzaj bez­cen­ne­go dla mnie wytchnie­nia, któ­re­go nie zdo­łam ani wyja­śnić, ani doświad­czyć w żad­nej innej sytu­acji.

Myślisz, że każ­da książ­ka prze­czy­ta­na wzbo­ga­ca nas ducho­wo i inte­lek­tu­al­nie? Czy może tyl­ko kil­ka, a resz­ta to stra­ta cza­su lub jego przy­jem­ne, ale bez wpły­wu na nic, zabi­ja­nie?

Niech cię więc Jaro­slav Hašek wzbo­ga­ci ducho­wo, a Tomasz Mann wyna­gro­dzi w inte­lek­cie [śmiech]. Ale, już odno­śnie two­je­go pyta­nia, dodam, że wie­le ksią­żek spra­wi­ło, że cho­ciaż chcia­łem przy­jem­nie zabić czas, czy­li wybrać wer­sję mini­ma­li­stycz­ną, wszyst­ko zda­ło się na nic: zwy­czaj­nie mnie nudzi­ły. Jeśli przy­szło­by mi czy­tać książ­kę bez wpły­wu na nic, wolę sobie usma­żyć jajecz­ni­cę. Nawet nie cho­dzi, jak powie­dzia­łeś, o wzbo­ga­ca­nie, niech mnie książ­ka poru­szy, oszo­ło­mi, ziry­tu­je, oczy­wi­ście nie byle­ja­ko­ścią, ale przy­kła­do­wo odmien­nym od moje­go oglą­dem i oce­ną rze­czy­wi­sto­ści przez jej auto­ra. Nuda bowiem czy ruty­na w sztu­ce nie prze­kła­da się na zabi­ja­nie cza­su, ale samej lite­ra­tu­ry. Ewen­tu­al­nie autor może uda­wać, że napi­sał książ­kę wybit­ną, wydaw­ca, że wydał książ­kę wybit­ną, wte­dy mógł­bym uda­wać, że czy­tam wybit­ną książ­kę, ale nie potra­fię tak postę­po­wać. Zresz­tą to było­by jesz­cze szpet­niej­sze mor­der­stwo.

Czy pisarz powi­nien zaj­mo­wać się kwe­stia­mi bie­żą­cej poli­ty­ki? Czy pisarz powi­nien anga­żo­wać się w poli­tycz­ne spo­ry? 

Nie wiem, czy powi­nien, na pew­no może. To wol­ny kraj [śmiech]. Oso­bi­ście wolę natu­ral­ny porzą­dek rze­czy. To zna­czy sytu­ację, w któ­rej pisarz zaj­mu­je się lite­ra­tu­rą, a poli­tyk poli­ty­ką. Pisa­rze wypo­wia­da­ją­cy się na tema­ty poli­tycz­ne prze­waż­nie nie się­ga­ją wzro­kiem ani umy­słem ponad wła­sne pre­fe­ren­cje poli­tycz­ne, w efek­cie zazwy­czaj więc śmie­szą mnie nie­udol­nym agi­ta­tor­stwem. Kom­plet­nie jest przy tym nie­waż­ne, pod kim przez swo­je orę­dow­nic­two chcą wyko­pać dołek, a kogo przez usi­ło­wa­nie wynieść na pie­de­stał. Adam Zaga­jew­ski, chro­nicz­ny kan­dy­dat do Nobla, nie­ste­ty w dzie­dzi­nie poezji, mimo że przez usi­ło­wa­nie w poezji ani usi­ło­wa­nie w che­mii nikt Nobla nie otrzy­mał, roz­po­wszech­nił swo­je­go cza­su w sie­ci wia­do­mość, któ­ra dotar­ła i do mnie, a w któ­rej pouczał ludzi, natu­ral­nie z wyso­ko­ści, na kogo powin­ni oddać głos w wybo­rach pre­zy­denc­kich, pisząc o polo­wa­niach i nazy­wa­jąc odbior­ców swo­jej wia­do­mo­ści wraż­li­wy­mi duszycz­ka­mi.

Dener­wu­ją­ce to było?

Tak, bo pro­tek­cjo­nal­ny ton prze­ja­wiał się tu wła­śnie w taniej i świę­tosz­ko­wa­tej tro­sce o wraż­li­we duszycz­ki, nie wie­dzieć cze­mu nie moje zło­te kora­le na przy­kład lub owo­ce jogo­bel­li spry­ska­ne hyzo­pem, a przede wszyst­kim, jeśli cho­dzi o moje odnie­sie­nie do takich rze­czy, cała ta huc­pa, poważ­nie nie spo­sób tego bowiem potrak­to­wać, oka­za­ła się komu­ni­ka­tem cał­ko­wi­cie chy­bio­nym. Mnie bowiem poli­ty­ka gów­no obcho­dzi, czy to z pra­wa, czy z lewa, czy z kosmo­su. Nie wiem, jak mają się spra­wy higie­ny w toa­le­cie Die­go Mara­do­ny i to też mnie nie obcho­dzi, wsze­la­ko zga­dzam się ze sło­wa­mi argen­tyń­skie­go pił­ka­rza: poli­ty­cy są brud­ni jak kibel. A czy polu­ją, nur­ku­ją, ste­pu­ją – nie ma zna­cze­nia. Nawet gdy­by wyro­sły im skrzy­dła i zaczę­li fru­wać – i tak by to spie­przy­li.

Czy łatwo było zna­leźć wydaw­cę dla two­je­go debiu­tu?

W 1995 roku Mariusz Czy­żow­ski powie­dział, że tomi­ki chciał­by wyda­wać, uśmia­łem się w pięść z myślą, że chciał­bym być kró­lo­wą angiel­ską, ale z moim marze­niem się nie obno­szę, żeby nie wzbu­dzać zain­te­re­so­wa­nia psy­chia­trów. Osta­tecz­nie zre­ali­zo­wał swój zamiar, po pew­nym cza­sie zaczął wyda­wać. Wte­dy wła­śnie zamie­rza­łem opu­bli­ko­wać tomik w Stu­dium, nie­mniej zda­rzył się Kon­kurs Poetyc­ki o Nagro­dę im. K.K. Baczyń­skie­go. Mie­li, może nadal tak jest, naj­pięk­niej­szą czcion­kę w Pol­sce, nie­mniej co się naga­da­łem z Mariu­szem Bar­to­sia­kiem i Tom­kiem Cie­śla­kiem, nie­mal zmiaż­dży­li mnie swo­ją wital­no­ścią [śmiech], osta­tecz­nie tomik dosta­łem we wrze­śniu, otwo­rzy­łem pacz­kę i pomy­śla­łem: ale syf, tyle było obwo­lut pięk­nych, tyle żeście wyda­li, a ta moja przy­po­mi­na papier, w któ­ry za komu­ny pako­wa­no buty… Ale wyda­li, i to było pięk­ne, a teraz już wyro­bi­łem sobie wła­sny spo­sób na oglą­da­nie obwo­lu­ty, nie oglą­dam jej bowiem. A ta nie­cier­pli­wość dole­ga ludziom mło­dym, jak mnie wte­dy, prze­cież czas od stycz­nia do wrze­śnia nie pły­nie dłu­go…

Jak wspo­mi­nasz współ­pra­cę z wydaw­ca­mi? Co jest czy też było w niej naj­lep­sze­go, a co naj­trud­niej­sze­go według cie­bie?

Wspo­mi­nam dobrze, sto­su­ję tak­że pew­ne jej ele­men­ty jako redak­tor. Naj­trud­niej­szym, a zara­zem naj­lep­szym oka­zał się Tomasz Cie­ślak, redak­tor moje­go pierw­sze­go tomi­ku. Wysłał swo­je uwa­gi bez cere­gie­li i bez znie­czu­le­nia, bez prób pro­wa­dze­nia za rękę, i wte­dy musia­łem zde­cy­do­wać, ale sam, czy je akcep­tu­ję, czy odrzu­cam. A były roz­sąd­ne ze wszech miar. Wte­dy, ponad 20 lat temu – nie mnie oce­niać, czy to daw­no, czy nie – wsze­la­ko na debiu­tan­tów nikt nie chu­chał, nikt nie uzna­wał debiu­tu­ją­cych za nie­do­ma­ga­ją­cych umy­sło­wo czy chro­mych lite­rac­ko. Uży­tecz­ne podej­ście: zaufa­nie zamiast dyrek­ty­wy. Potem w biblio­te­ce Stu­dium wyda­łem dwa tomi­ki i pomy­śla­łem, że zaj­mu­ję już miej­sce nie moje. Że to zbyt wygod­ne. Wysła­łem więc wier­sze Ryszar­do­wi Kry­nic­kie­mu, potem nie mogłem się do nie­go dodzwo­nić, zawsze bowiem prze­by­wał w piw­ni­cy, lecz w koń­cu wyszedł z tej piw­ni­cy, spo­tka­li­śmy się, poroz­ma­wia­li­śmy i zgo­dził się na publi­ka­cję tomu. Nie­mniej oświad­czył, że za rok. Zro­bił mi tak­że her­ba­tę nowo­fa­lo­wą, to jest ten rodzaj parzo­nej sub­stan­cji, kie­dy po wyję­ciu toreb­ki w fili­żan­ce zosta­je cień napa­ru, i wska­zał kil­ka fraz, któ­re z liry­ką nie mia­ły zbyt wie­le wspól­ne­go: wspa­nia­le i uważ­nie prze­czy­tał. Ale mnie ten rok nie paso­wał, uwa­ża­łem, że to zbyt dłu­go, więc wysła­łem tom do Biu­ra Lite­rac­kie­go, któ­re wyda­ło go w cią­gu mie­sią­ca czy dwóch, już nie pomnę, nie­mniej tam zosta­łem.

To zna­czy, że teraz masz bar­dziej nostal­gicz­ne spoj­rze­nie na przy­go­dy z wydaw­ca­mi?

Nie­zbyt istot­ne, co w mojej z współ­pra­cy z wydaw­ca­mi było naj­lep­sze, a co naj­gor­sze, szcze­gól­nie że nie pamię­tam ani sytu­acji zbyt dra­ma­tycz­nych, ani momen­tów szcze­gól­nie eks­ta­tycz­nych, tak więc myślę, że w rela­cji mię­dzy auto­rem a wydaw­cą naj­waż­niej­szy jest brak zgo­dy per­ma­nent­nej przy cią­głej skłon­no­ści do zgo­dy warun­ko­wej. Muszą być z obu stron. Wydaw­ca w pewien spo­sób bywa wro­giem auto­ra, a wro­giem wydaw­cy – autor, w ten spo­sób się to krę­ci. Tak więc: męskie rela­cje, sta­now­czość, ale nie obra­żal­stwo. Akcep­ta­cja, choć­by czę­ścio­wa, zamiast cał­ko­wi­tej kapi­tu­la­cji. Chłód umy­słu, nie pożar emo­cji.

Jak czu­jesz się po napi­sa­niu i opu­bli­ko­wa­niu kolej­ne­go zbio­ru wier­szy? Świę­tu­jesz? Odpo­czy­wasz? Odpra­wiasz jakiś pry­wat­ny rytu­ał?

Dzię­ku­ję, mam się zno­śnie, lubię, kie­dy mnie się o zdro­wie pyta, pod warun­kiem, że nie jest to ośro­dek zdro­wia. Ani żad­ne pier­do­ły pseu­do­me­dycz­ne. Wysze­dłeś mi na moje­go ulu­bio­ne­go kró­la, Łokiet­ka, choć wąt­pię, czy wobec cie­bie ojcow­skie pają­ki zacho­wa­ły­by ten sam legen­dar­ny spo­kój, o baśnio­wym poświę­ce­niu nie wspo­mnę [śmiech]. Czu­ję się w mia­rę nie­źle, jak na czło­wie­ka w moim wie­ku, nie świę­tu­ję, mnie się kokar­dy i ska­ka­nie pod sufit znu­dzi­ły w wie­ku sied­miu lat, nar­ko­ty­ki chwi­lę potem, za to lata 80. skoń­czy­ły się dla mnie w roku 1999. Pry­wat­ny rytu­ał zamie­rza­łem odpra­wić: posze­dłem do pro­bosz­cza pomo­dlić się za two­ją czar­ną duszę i moją śnież­no­bia­łą, ale ten w zamian wyra­ził pra­gnie­nie pie­nią­dza, więc nie zda­rzy­ło się nic [śmiech]. Odpo­czy­wam, owszem, więc wobec tego pry­wat­ny rytu­ał pole­ga na bie­ga­niu z psem, tak dwa–trzy dni w tygo­dniu, i strze­le­niu bani, tak raz na tydzień, pole­ga tak­że na myślach o uko­cha­nej kobie­cie. Zasad­ni­czo ten pry­wat­ny, jak rze­kłeś, rytu­ał, koja­rzy mi się z prze­glą­da­niem się we wła­snych sło­wach, zaję­ciu zapew­ne dość roz­po­wszech­nio­ne­mu, tyle że zawsze wybie­ra­łem odmien­ne.

Pewien jestem, że zamie­rzasz pisać kolej­ne książ­ki. Wiesz już, co to będzie i jak się będzie róż­nić od tego, co do tej pory napi­sa­łeś?

Taa, wolał­bym zostać pia­ni­stą wesel­nym czy tam – festy­no­wym ope­ra­to­rem syn­te­za­to­ra [śmiech] – wte­dy po pro­stu wali się w kla­wi­sze, nie trze­ba przy­wo­ły­wać przy­szło­ści, nie­zna­nej prze­cież, ani poszu­ki­wać nie­wy­po­wie­dzia­ne­go sen­su, naj­wy­żej sta­wy w pal­cach się odkształ­cą, jak to wśród muzy­ków, nawet odpu­sto­wych, bywa. Owszem, poema­ty cho­dzą po gło­wie, poema­ty w sty­lu Brod­skie­go czy Sło­wac­kie­go, tyle że, banał to wyjąt­ko­wy, zosta­ły już napi­sa­ne. Pod pew­ny­mi wzglę­da­mi w lite­ra­tu­rze zawsze zosta­je się w tyle, macha­jąc cie­nio­wi. Macha­jąc cie­nio­wi – potwor­ny rodzaj kapi­tu­la­cji. Rezy­gna­cji. Skąd­inąd żywi prze­waż­nie mają pew­ną rację wobec umar­łych, tak że, odpo­wia­da­jąc już bli­żej two­je­go pyta­nia, pozwo­lę sobie stre­ścić je do wyra­że­nia: co się sta­nie – nie wiem.

Ist­nie­je coś takie­go, jak sztu­ka czy­sta? Czym ona jest, jeśli jest?

Może prze­ni­ka­ją­cym oczy nie­bem pędz­la Albrech­ta Alt­dor­fe­ra? Może prze­py­chem klej­no­tów na obra­zach Car­la Cri­vel­le­go, ośle­pia­ją­cym? Może geniu­szem Gau­die­go czy Tesli, oba nie­zrów­na­ne? Może utwo­ra­mi Cho­pi­na, wypły­wa­ją­cy­mi spod pal­ców Pogo­re­li­cha albo uśmie­chem Fri­dy, roz­po­czy­na­ją­cym się po dru­giej minu­cie i dwu­na­stu sekun­dach wyko­na­nia, a wła­ści­wie odtwa­rza­nia, w Pol­sce, przez zespół Abba, utwo­ru Fer­nan­do w 1976 roku? Mosięż­nym sło­wem Ern­sta Wie­cher­ta być może, poru­sza­ją­cym mnie zawsze gło­sem San­dry Korze­niak, a może życiem w posta­ci krysz­ta­łu lub gazu? Może to być kobie­ta, któ­rą wła­śnie pro­wa­dzisz za rękę lub już kie­dyś odpro­wa­dzi­łeś ją pomię­dzy śpią­cych. Sztu­ka czy­sta ponie­kąd zaprze­cza wła­snej czy­sto­ści, już choć­by przez to, że – w skró­cie naj­więk­szym – może rodzić się nie z ide­al­no­ści, ale wręcz powsta­wać z fekal­no­ści, wsze­la­ko nie powta­rza się nigdy i nikt nigdy, tak­że sam twór­ca, nie powtó­rzy jej tak samo. W odróż­nie­niu od czy­stej sztu­ki – jeśli się nie mylę – sztu­ka czy­sta to nie­unik­nio­na rzad­kość.

Kim był­byś w ide­al­nym wszech­świe­cie?

Pre­zy­den­tem pie­kła.

Czy lite­ra­tu­ra jest sexy?

Oczy­wi­ście! Jak twarz Bec­ket­ta lub Czy­cza, wybierz sobie. Może przy­śnią ci się dwie noce z rzę­du, wte­dy trze­ciej nie prze­trzy­masz, zwłasz­cza jeśli wraz z nimi wyśnisz Orzesz­ko­wą – tak wła­śnie przyj­dzie two­ja sexy noc, natu­ral­nie ostat­nia noc na powierzch­ni zie­mi, pozo­sta­łe bowiem spę­dzisz pod zie­mią lub zape­klo­wa­ny w murze. Chy­ba że masz odmien­ne pomy­sły na życie wiecz­ne [śmiech]. Możesz dodać oku­la­ry Lecho­nia i nos Tuwi­ma. Krze­pę Pro­usta. Zgrab­ną figu­rę Man­na i wło­sy Brod­skie­go. Dwo­ru­ję sobie, nie­mniej wyraz sexy odno­si się do wyglą­du, do budo­wy cia­ła, mimi­ki czy spo­so­bu poru­sza­nia się, czy­li rze­czy powierz­chow­nych, dla­te­go wolał­bym nie gme­rać w nie­uchwyt­no­ściach, że daj­my na to sexy może zna­czyć tak­że głę­bo­ki ducho­wo, roz­le­gły inte­lek­tu­al­nie, a sty­li­stycz­nie i egzy­sten­cjal­nie – wprost nie­prze­bra­ny, tak bowiem nie jest.

A jak jest?

Nie­wąt­pli­wie w życiu pisa­rza może zagnieź­dzić się pewien ból. Drob­na choć­by i chwi­lo­wa roz­ter­ka pole­ga na prze­ko­na­niu, że mniej­sza o to, czy lite­ra­tu­ra jest sexy, waż­ne, a może szko­da, że lite­ra­tu­ra nie jest tren­dy. A już szko­da cał­ko­wi­ta i nie­po­we­to­wa­na, że nie jest omni. Tyle że oso­bi­ście nie chciał­bym, by sztu­kę wci­skać w strój uszy­ty z przy­miot­ni­ków prze­zna­czo­nych do opi­sy­wa­nia para­so­lek, bran­so­le­tek, kra­wa­tów albo wyfio­ko­wa­nych lam­pu­cer i gogu­sio­wa­tych faga­sów, co to zagra­li epi­zod w trze­cio­rzęd­nym fil­mie, a potem ten film wyświe­tlo­no na zaple­czu ame­ry­kań­skie­go hiper­mar­ke­tu, gdzie został fil­mem roku, i to na cały tydzień. Więc sądzę, że owszem, lite­ra­tu­ra może być sexy, może być sexy tak nie­zmier­nie i bez­gra­nicz­nie, że już nie spo­sób jej czy­tać ani nawet na nią patrzeć.

Dzię­ku­ję ci za roz­mo­wę.