Lunch z Benem i Dżej Lo

Joan­na Muel­ler: Pamię­tam, jak po wyda­niu Pię­ciu opa­ko­wań, w któ­re „upa­ko­wa­łaś” pięt­na­ście lat swe­go pisa­nia (zda­je się, że to było na naszym wspól­nym spo­tka­niu autor­skim w Ryb­ni­ku), mówi­łaś, że te wier­sze zebra­ne to dla Cie­bie zamknię­cie jakie­goś eta­pu – i wręcz suge­ro­wa­łaś, że chy­ba już wier­szy pisać nie będziesz, że prze­rzu­cisz się na pro­zę. Nie bar­dzo wte­dy wie­rzy­łam w to Two­je nie­pi­sa­nie wier­szy, ale z dru­giej stro­ny kaza­łaś czy­tel­ni­kom tro­chę cze­kać na nowy tom – Rezy­den­cję sury­ka­tek. Powiedz, czy było trud­no wystar­to­wać z nową książ­ką po „wier­szach zebra­nych”? Czy to dla Cie­bie jak­by nowy debiut, czy po pro­stu kolej­ny tomik poetyc­ki, spon­ta­nicz­ny ciąg dal­szy?

Mar­ta Pod­gór­nik: Każ­da książ­ka jest zamknię­ciem i począt­kiem. Jak w życiu, coś się musi skoń­czyć, żeby coś mogło się zacząć. Przy­szło mi do gło­wy coś zabaw­ne­go – jeśli­by przy­jąć, jak chcą nie­któ­rzy recen­zen­ci – zwo­len­ni­cy autor­skie­go ewo­lu­cjo­ni­zmu (śmiech) – że Pró­by nego­cja­cji to książ­ka ini­cja­cyj­na, Para­di­so – o miło­ści, Dłu­gi maj o śmier­ci, a Dwa do jeden o lite­ra­tu­rze, to rze­czy­wi­ście, dalej na połu­dnie może już nastę­po­wać jedy­nie pro­za (śmiech). Nie czu­ję się „już-nie-poet­ką-jesz­cze-nie-pro­za­icz­ką”, jeśli o to pytasz. Być może, dzię­ki szer­szej for­mu­le, bar­dziej sobą.

Pytam o ten „nowy począ­tek” tak­że dla­te­go, że poprzed­ni tomik – Dwa do jeden – był według mnie zupeł­nie inny niż Two­je wcze­śniej­sze książ­ki. On był pisa­ny „na odlew”, „na wkur­wie”, ale ta wście­kłość, napę­dza­ją­ca tak­że wcze­śniej­sze tomy, w Dwa do jeden zosta­ła wyce­lo­wa­na bar­dziej w życie lite­rac­kie niż w życie „jako takie”. To było takie Pod­gór­ni­ko­we „J’Ac­cu­se…!” ude­rza­ją­ce w mecha­ni­zmy wydaw­ni­cze, w kli­ki lite­rac­kie, a nawet w kon­kret­nych twór­ców. Swo­imi „cove­ra­mi doigry­wań” dema­sko­wa­łaś wszech­ogar­nia­ją­cy fałsz, któ­ry ska­ził język poetyc­ki. Pisa­łaś: „To nie jest Poezja, nie­praw­daż? A wła­śnie toście skur­wy­sy­ny uczy­ni­li / z tą dzie­dzi­ną!”. Swo­imi stra­ceń­czo post­mo­der­ni­stycz­ny­mi wier­sza­mi docho­dzi­łaś do ścia­ny, do muru nie­zro­zu­mia­ło­ści, o któ­ry roz­bi­jał się czy­tel­ni­czy odbiór. Podzi­wia­łam Cię za to moc­ne obna­że­nie i oskar­że­nie, ale zasta­na­wia­łam się, czy po takim świa­dec­twie roz­cza­ro­wa­nia lite­ra­tu­rą w ogó­le moż­na dalej pisać. I oto poja­wia się Rezy­den­cja sury­ka­tek – czy to zna­czy, że na powrót uwie­rzy­łaś w poezję, a lite­ra­tu­ra nie jest już tyl­ko „festi­wa­lem nie­speł­nień”?

Trud­no mi zgo­dzić się, by kon­te­sta­cja sytu­acji lite­rac­kiej czy też oko­ło­li­te­rac­kiej sta­no­wi­ła domi­nan­tę Dwa do jeden i na pew­no nie dałam tam świa­dec­twa roz­cza­ro­wa­nia lite­ra­tu­rą jako taką. Nie­speł­nie­nie, owszem, ale prze­cież w kon­tek­ście festi­wa­lu (śmiech).

Zada­jesz naj­trud­niej­sze pyta­nia. Te, na któ­re się cze­ka, bez wiel­kiej nadziei, że pad­ną, i te, któ­rych naj­bar­dziej się boimy. Karol Mali­szew­ski kie­dyś powie­dział (napi­sał) o mnie chy­ba naj­mil­sze zda­nie, jakie­go się ze stro­ny kry­ty­ka docze­ka­łam: „Pod­gór­nik jesz­cze wie­rzy w wiersz”. W wiersz nie prze­sta­łam zatem wie­rzyć nigdy, choć wia­ra ta, jak każ­da, wysta­wia­na bywa na nie­sym­pa­tycz­ne pró­by. Z wia­rą jest chy­ba zawsze tak, że zakła­da pewien ele­ment dro­cze­nia się z jej przed­mio­tem? Ale prze­cież nie spo­sób było­by pod­da­wać w wąt­pli­wość cze­goś, w co się nie wie­rzy, nie­praw­daż?

Pod­rą­żę jesz­cze temat. Two­je iro­nicz­ne, dema­sku­ją­ce ostrze zwra­ca się nie tyl­ko prze­ciw­ko róż­nym gier­kom pod­jaz­do­wym w świe­cie lite­rac­kim, ale w ogó­le prze­ciw­ko try­bi­kom sze­ro­ko poję­tej kul­tu­ry. W Rezy­den­cji sury­ka­tek mamy na przy­kład kpi­nę z ange­lu­so­wych rau­tów, slaj­dy z lite­rac­kie­go „festi­wa­lu nie­speł­nień”, wresz­cie utrzy­ma­ną w sty­li­sty­ce plot­kar­skich ser­wi­sów histo­rię „bena afle­ka” i „dżej lo”. Powiedz, czy nie szko­da Ci sie­bie na takie odsła­nia­nie bie­lizn i mie­lizn popkul­tu­ry?

Prę­dzej zjem lunch z benem i dżej lo niż nie­któ­rzy kole­dzy z Aude­nem, Hora­cym czy Lar­ki­nem, raz z przy­czyn obiek­tyw­nych (ben i dżej żyją, więc teo­re­tycz­nie…), dwa – bliż­sza cia­łu koszu­la, czy­li w moim wypad­ku popkul­tu­ra, któ­ra mnie fascy­nu­je i prze­ra­ża i w któ­rej przy­szło mi się poru­szać. Nigdy nie uda­wa­łam, że miesz­kam w kate­drze; nie, żeby to był przy­tyk do nie­któ­rych kole­gów i kole­ża­nek po pió­rze… Ale śmie­szą mnie nie­po­mier­nie aka­de­mic­kie pozy w kon­tek­ście cał­kiem popkul­tu­ro­wych dzia­łań pro­mo­cyj­nych; chy­ba to o tym jest ten wiersz.

W swo­jej nowej książ­ce nagro­ma­dzi­łaś spo­ro świa­do­me­go kiczu. Znaj­du­je­my tam szmi­ro­wa­te moty­wy, „laty­no­skie odcin­ki”, łza­we „praw­dzi­we histo­rie” i „tym podob­ne ciul­stwa”, sty­li­sty­ka nie­któ­rych utwo­rów też jest moc­no kam­po­wa. Się­gasz po rymo­wan­ki (jak ta o świn­ce mor­skiej albo wiersz „Zawsze”), wyzy­sku­jesz dla sie­bie gatu­nek pio­sen­ki („Chel­sea Hotel No. 5” czy „Ragaz­za”). Zda­ję sobie spra­wę, że ta cała zgry­wa jest pod­szy­ta post­mo­der­ni­stycz­ną powa­gą, ale i tak zapy­tam – po co Ci te kam­po­we mru­gnię­cia do czy­tel­ni­ka?

Cała ta „kam­po­wość”, mam wra­że­nie, że dosta­ję ją w pro­mo­cji (jesteś już dru­gą, po Joasi Orskiej, kry­tycz­ką, któ­ra o to zaga­du­je). A ja chy­ba do koń­ca nie wiem, co to wła­ści­wie zna­czy. Rymo­wan­kę o świn­ce mor­skiej poży­czy­łam z Księ­gi non­sen­su, kul­to­wej w moim domu rodzin­nym książ­ki, któ­ra nie­ste­ty gdzieś mi zagi­nę­ła. Pozwól więc, że w ramach roz­mo­wy o owej legen­dar­nej (śmiech) „kam­po­wo­ści” wszyst­kich i wszyst­kie­go zacy­tu­ję jeden z moich ulu­bio­nych tek­stów teo­re­tycz­no­li­te­rac­kich, Obro­nę non­sen­su G. K. Che­ster­to­na: „Nic praw­dzi­wie arty­stycz­ne­go nie powsta­ło nigdy z czy­ste­go arty­zmu – tak jak nic roz­sąd­ne­go nigdy nie powsta­ło z czy­ste­go roz­sąd­ku… Każ­da dobra lite­ra­tu­ra zawsze jest ale­go­rycz­na, to zna­czy przed­sta­wia jakiś pogląd na świat w spo­sób ale­go­rycz­ny. (…) Świat nie może być tyl­ko tra­gicz­ny, roman­tycz­ny czy reli­gij­ny – musi być rów­nież non­sen­sow­ny. (…) I wszyst­ko w isto­cie ma ten ‘inny powód’, tę swo­ją dru­gą stro­nę jak księ­życ – patron non­sen­su”.

Zacze­piam Cię o kwe­stie kam­pu i dema­sko­wa­nia głu­pot popkul­tu­ry dla­te­go, że w mojej opi­nii takie znaj­do­wa­nie we wła­snej poezji miej­sca na „rażą­cą doraź­ność” jest dosyć ryzy­kow­ne – trze­ba mieć do tego dużo odwa­gi, a i tak na koniec nie wia­do­mo, czy się opła­ci­ło (bo nie zawsze się opła­ca – vide: powszech­na „jaś­ka­pe­li­za­cja” mło­dej poezji). Czy Ty też odczu­wasz swo­je iro­ni­zu­ją­ce dzia­ła­nie jako podej­mo­wa­nie ryzy­ka? A może sze­rzej – czym dla Cie­bie jest ryzy­ko w poezji, na co byś się w pisa­niu nie odwa­ży­ła?

Nie odwa­ży­ła­bym się na kłam­stwo uszy­te dla potrzeb. Nie umia­ła­bym uda­wać, że mój stan ducha nie jest aku­rat ope­ret­ko­wy. Jeśli przy­wo­łasz tu „dawa­nie świa­dec­twa”, praw­do­po­dob­nie pój­dę popra­wić maki­jaż (tak ele­ganc­kie panie nazy­wa­ją wizy­ty nad musz­lą klo­ze­to­wą). Ja chy­ba ina­czej poj­mu­ję odwa­gę i opła­cal­ność owej niż przy­wo­ła­ny przez Cie­bie repre­zen­tant dmu­cha­nej ofen­sy­wy rocz­ni­ków osiem­dzie­sią­tych. Więk­szość swo­ich posu­nięć ufun­do­wa­nych na „odwa­dze”, defi­nio­wa­nej jako „ryzy­ko” czy „sprze­ciw”, dziś nazwa­ła­bym czy­stą głu­po­tą. No, ale poezja jest już taką „dziw­ną świn­ką” (śmiech).

W wywia­dach z Tobą z róż­nych lat powta­rza się – jak wyzna­nie poetyc­kiej wia­ry – zda­nie o tym, że w sztu­ce naj­waż­niej­sze jest wzru­sze­nie. Posta­no­wi­łam zatem zapy­tać o nie jesz­cze raz – czy stra­ceń­czy post­mo­der­nizm z tomu Dwa do jeden nie zni­we­czył wzru­sze­nia, a kom­bi­na­to­ry­ka takich wier­szy jak „Gra­ma­ty­ka Księ­ży­co­wa” czy „Twar­de Okład­ki, Mięk­ki Podo­łek” nie zgnio­tła go w swych żela­znych try­bach?

Powtó­rzę to nawet zbu­dzo­na nad ranem alar­mem prze­ciw­po­ża­ro­wym, w łóż­ku hote­lo­wym, w Łom­ży, Kut­nie lub Płoc­ku. Naj­waż­niej­sze jest wzru­sze­nie. Ten nie­na­zy­wal­ny moment, gdy czytelnik/słuchacz/widz przez krót­ką chwi­lę czu­je to, co Ty, i nagle wiesz, że jed­nak możesz być prze­tłu­ma­czal­ny; nie umiesz tego zro­bić pod­czas śnia­da­nia, poran­nej roz­mo­wy, nie nada­jesz się na lan­cze, bran­cze, ban­kie­ty, pane­le, dys­ku­sje, deko­ra­cje meda­la­mi, kon­cer­ty mało odkryw­czych wyko­nań Cho­pi­na, nawet w łóż­ku nie bar­dzo potra­fisz być szcze­ry, ale kil­ka lini­jek zwar­te­go tek­stu ratu­je Two­ją repu­ta­cję. No i wątłą więź ze świa­tem (śmiech).

Sam­pel, mix, cover – to gatun­ki, po któ­re się­gasz ostat­nio coraz czę­ściej. Czy podob­nie jak „kole­dzy po Pió­rze” – Sosnow­ski, Sen­dec­ki, Foks – czer­piesz czy­stą rado­chę ze scha­dzek z Wiel­kim Kom­pi­lej­to­rem?

Nikt chy­ba nie czer­pie czy­stej rado­chy, ona ma i swój rewers. No i samych wier­szy na niej niby ufun­do­wa­nych rado­sny­mi bym nie nazwa­ła. No, chy­ba, że zde­fi­niu­je­my „rado­chę” jako rodzaj maso­chi­stycz­nej rado­ści. Nie upa­try­wa­ła­bym szcze­gól­ne­go zna­cze­nia w dobo­rze for­mu­ły, dla mnie nigdy nie deter­mi­no­wa­ła isto­ty wier­szy, tak czy­ta­nych, jak pisa­nych. Pod sukien­ką czy w ogrod­nicz­kach, pod mun­du­rem czy w kom­bi­ne­zo­nie – to zawsze to samo cia­ło. Raz weso­łe, raz smut­ne.

Kie­dy w listo­pa­dzie pro­wa­dzi­ły­śmy razem warsz­ta­ty w Biu­rze Lite­rac­kim, zain­te­re­so­wa­ła mnie tabli­ca opo­zy­cji, któ­rą zro­bi­łaś wraz z warsz­ta­to­wi­cza­mi, a mia­no­wi­cie podział poezji na zro­zu­mia­łą i nie­zro­zu­mia­łą. Cie­ka­wi mnie, jak sama zapa­tru­jesz się na to (Miło­szow­skie chy­ba) prze­ciw­sta­wie­nie – i gdzie na tej sza­li umiej­sco­wi­ła­byś wła­sną twór­czość?

Szcze­rze mówiąc, sama nigdy nie natra­fi­łam na przy­kład poezji nie­zro­zu­mia­łej; to chy­ba zale­ży, kto i co i na ile potrze­bu­je zro­zu­mieć, żeby poczuć. Albo ina­czej – wystar­czy poczuć, żeby rozu­mieć. A dobre tek­sty się czu­je. Kiep­skim nic nie pomo­że, że są pisa­ne kawą na ławie czy krwią ser­decz­ną. No, jest jesz­cze pseu­do­her­me­tyzm, vel pseu­do­ni­mo­wa­nie pust­ki, pro­ce­der chęt­nie upra­wia­ny przez wstę­pu­ją­cych (i nie tyl­ko) poetów, pole­ga­ją­cy na (pół bie­dy, jeśli intu­icyj­nej, gorzej, gdy zupeł­nie przy­pad­ko­wej) żon­gler­ce topo­sa­mi i kon­wen­cja­mi uzna­ny­mi za pożą­da­ne; ale tego typu hochsz­ta­pler­kę wpraw­ne oko i ucho natych­miast roz­po­zna, a czy­tel­nik nazwie wła­śnie „poezją nie­zro­zu­mia­łą”.

Chcę zapy­tać Cię o fak­ty i pak­ty (auto­bio­gra­ficz­ne). W wier­szu „Rand­ki i wywia­dy” z Dłu­gie­go maja pisa­łaś: „wsu­nę­łam wymię­ty / dowód oso­bi­sty mię­dzy low­ry­’e­go i joy­ce­’a, niech się wypra­su­je”. Czy­ta­łam ten wiersz jako kpi­nę z czy­tel­ni­ków, któ­rzy bio­rą za „okru­chy życia” i „praw­dzi­we histo­rie” o Tobie to, co jest – brzyd­ko mówiąc – z Low­ry­’e­go i Joy­ce­’a wyssa­ne. Tak jak­byś mówi­ła nam wszyst­kim, że taki dowód na praw­dę o pry­wat­no­ści – taki „łut (łud) praw­dy” – to sobie może­my mię­dzy baj­ki wło­żyć. „Pod­ło­żę się” więc jak pierw­sza naiw­na: jak to jest, że z jed­nej stro­ny wciąż świa­do­mie pod­rzu­casz czy­tel­ni­kom tro­py, któ­re moż­na uznać za auto­bio­gra­ficz­ne, a z dru­giej – upar­cie je zacie­rasz, suge­ru­jąc, że są sfin­go­wa­ne, „spi­sa­ne”, wzię­te z cudzych wier­szy i fabuł?

Trud­na kwe­stia. Może odpo­wiem ciut wymi­ja­ją­co (śmiech). Nie wie­rzę w wier­sze cał­ko­wi­cie odser­co­we, auto­bio­gra­ficz­ne, pisa­ne krwią, potem i łza­mi auto­ra, nie rusza­ją mnie też wystu­dio­wa­ne wydmusz­ki opar­te li tyl­ko na per­fek­cyj­nym opa­no­wa­niu rze­mio­sła, wie­dzy, prze­wrot­no­ści języ­ka; te i tam­te zda­ją mi się być ogra­ni­czo­ne, pod­pię­te pod z góry zało­żo­ną przez dane­go pisa­rza tezę „czym jest (ma być) poezja”. Ja lubię tek­sty żywe, cza­sem zło­wiesz­czo wykal­ku­lo­wa­ne, cza­sem ckli­we, śmiesz­ne i strasz­ne, momen­ta­mi nud­ne, momen­ta­mi zabie­ra­ją­ce w podróż rol­ler­co­aste­rem języ­ka; zaska­ku­ją­ce dla same­go auto­ra. Pisa­nie to tro­chę ukła­da­nie pasjan­sa; do rozkładu/układu potrze­ba całej talii, nie da się go zro­bić z samych serc czy kar. No i te joke­ry! (śmiech)

W Rezy­den­cji sury­ka­tek widzę chęć zawar­cia z czy­tel­ni­ka­mi pak­tu auto­bio­gra­ficz­ne­go, a jed­no­cze­śnie jakąś oba­wę przed tym aktem szcze­ro­ści i auten­ty­zmu. Staw­ka, o jaką toczy się gra, jest okre­ślo­na już w mot­cie tomu – cyta­cie z książ­ki Karo­la Bun­scha o Isa­do­rze Dun­can. Pada­ją tam sło­wa: „Pamięt­nik jej, któ­re­go szcze­rość gwa­ran­tu­je oczy­wi­sty brak samo­kry­ty­cy­zmu, jest zara­zem baśnią i doku­men­tem. Szcze­ry był nie­wąt­pli­wie sto­su­nek autor­ki do sztu­ki. O ile jej socjal­na rewo­lu­cyj­ność była być może zbyt egzal­to­wa­na, o tyle w sztu­ce swej fak­tycz­nie doko­ny­wa­ła rewo­lu­cji”. Czy Mar­ta Pod­gór­nik może powie­dzieć tak jak kie­dyś Bova­ry o swej Emmie – „Isa­do­ra Dun­can to ja”? I co to zna­czy być Isa­do­rą Dun­can poezji?

Nie posą­dza­łam Cię dotąd o brak poczu­cia humo­ru (śmiech). I jako poet­ka nie powin­naś chy­ba mul­ti­pli­ko­wać tego naj­bar­dziej znie­na­wi­dzo­ne­go przez twór­ców wszel­kiej maści ste­reo­ty­pu: pod­miot to (ponie­kąd) ja. Nie ma pol­skich Isa­dor Dun­can ani Wojacz­ków w spód­ni­cy, ani tym podob­nych idio­tycz­nych nało­żeń kli­szy na realia zbyt może nie­do­pa­so­wa­ne do tego całe­go kam­pu, lan­su czy jak temu tam na imię.

Isa­do­ra Dun­can to jed­na z kil­ku posta­ci kobie­cych, któ­re poja­wia­ją się w nowym tomie. Jej towa­rzysz­ka­mi są m.in. Ele­ono­ra Duse, Eli­za­beth Bishop, Emi­ly Dic­kin­son, tajem­ni­cza pani Girard. Ich życio­ry­sy – po czę­ści opar­te na fak­tach, a po czę­ści zmy­ślo­ne, „nad­pi­sa­ne”, sfin­go­wa­ne – słu­żą Ci po to, by lepiej nary­so­wać samą sie­bie?

No wiesz, jakoś tak nie uwa­żam „samej sie­bie” za obiekt do ryso­wa­nia (jeśli już, to raczej kan­wę dla kary­ka­tu­ry). Co za w ogó­le teo­ria, że lite­ra­tu­ra ma być luste­recz­kiem, któ­re jak wia­do­mo, mówi prze­cie, żeśmy (tu wstaw dowol­ny przy­miot­nik w stop­niu naj­wyż­szym) … na świe­cie. Ale po co, jak spy­tał­by nasz kole­ga z Miko­ło­wa? Niech­że sobie posta­ci żyją wła­snym życiem, w ryt­mie lite­rac­kim, bez zobo­wią­zań, cie­sząc się tym rodza­jem tra­gicz­nej w swych skut­kach wol­no­ści, któ­ra nam, żywym, rzad­ko bywa dana.

Wśród kobiet w nowym tomie poja­wia się tak­że łącz­nicz­ka, zna­na z książ­ki Fok­sa i Libe­ry. Zapy­tam prze­wrot­nie – co robi łącz­nicz­ka w naj­now­szej pol­skiej poezji („ma za zada­nie prze­nieść nie wia­do­mo co, w bez­piecz­ne miej­sce”?) i czym się zaj­mu­ją chłop­cy z bata­lio­nu?

To opo­wia­da­nie dys­kon­tu­je i komen­tu­je meto­dę pisar­ską, jed­no­cze­śnie opo­wia­da­jąc bar­dzo oso­bi­stą histo­rię. Tu docie­ra­my do sed­na mojej nie­chę­ci do roz­mo­wy (o wła­snych przede wszyst­kim, ale też o cudzych wier­szach). Dla­cze­go nie może­my roz­ma­wiać o tek­stach, książ­kach, jako o cało­ściach? Cze­mu zawsze kry­tycz­ne oko kie­ro­wać mamy na for­mę, for­mu­łę, treść, styl, oko­licz­no­ści, etc.? To opo­wia­da­nie o chłop­cach moje­go życia (śmiech). Tych nama­cal­nych i tych, któ­rych czy­ty­wa­łam. A co robi łącz­nicz­ka? Łączy.

A jeśli mowa o chłop­cach… Roz­sier­dzi­łaś chy­ba nie­jed­ną femi­nist­kę nie­gdy­siej­szym stwier­dze­niem: „nie napi­szę / tych paru dobrych wier­szy, bo już je napi­sa­li chłop­cy”. W „Gorz­kich żalach” z gen­de­rem i kwe­stią kobie­cą poczy­nasz sobie jesz­cze bez­czel­niej: „Nie jestem poet­ką inte­lek­tu, ponie­waż mam cip­kę, a nie chu­ja; moje / poglą­dy na sztu­kę niko­go nie inte­re­su­ją. Nie jestem femi­nist­ką, ponie­waż / mam mózg oprócz cip­ki, i to on deter­mi­nu­je moje zacho­wa­nia. Jestem / zakład­nicz­ką ludo­wej teo­rii, że mądrzej­szy powi­nien głup­sze­mu ustą­pić”. Ale w tym samym tek­ście nie pozo­sta­jesz dłuż­na tak­że chłop­com: „Tak, cza­sa­mi uda­ję głup­szą niż jestem, żeby kole­gom nie robić / przy­kro­ści”. Czy zatem kwe­stia płci w poezji to w ogó­le jest dla Cie­bie jakaś kwe­stia? I co dopro­wa­dza Cię do więk­szej pasji – zawłasz­cza­nie Two­jej twór­czo­ści przez femi­nist­ki czy jowial­ne okre­śle­nie, że „Pod­gór­nik to jest taka męska poet­ka”?

Obiek­tyw­nie; juro­ru­jąc w kon­kur­sach lite­rac­kich i reda­gu­jąc dla wydaw­nictw, w ogó­le obser­wu­jąc tzw. życie lite­rac­kie, zauwa­żam, że mnie wię­cej sie­dem­dzie­siąt pro­cent piszą­cych wier­sze sta­no­wią kobie­ty, nato­miast sie­dem­dzie­siąt pro­cent publi­ku­ją­cych, wygry­wa­ją­cych, ist­nie­ją­cych w tzw. obie­gu – męż­czyź­ni. Nie sądzę, aby była to kwe­stia spi­sku męskiej czę­ści świa­ta lub pasyw­no­ści i nie­gra­mot­no­ści jego żeń­skiej czę­ści. Tak się po pro­stu dzie­je. Nigdy nie sta­no­wi­ło to dla mnie, że spa­ra­fra­zu­ję Dic­kin­son, pro­ble­mu na tyle poważ­ne­go, bym pod­nio­sła wzrok spo­nad lek­tu­ry. Niech sobie tam panie kole­żan­ki toczą dzia­ła pia­ny, a pano­wie dys­ku­sje o kore­la­cji mię­dzy wiel­ko­ścią biu­stu a nagra­dzal­no­ścią w tur­nie­jach jed­ne­go wier­sza. Nigdy nie odczu­łam płci jako ogra­ni­cze­nia, nie mam więc potrze­by wygry­wa­nia jej na zasa­dzie han­di­ca­pu.

Ta „męska poet­ka” to auten­tyk – już kil­ka razy spo­tka­łam się z tym okre­śle­niem w odnie­sie­niu do Cie­bie, ale też na przy­kład do mnie. Jak się zapa­tru­jesz na ten ter­mi­no­lo­gicz­ny bul­l­shit? I na chy­bo­tli­wą opo­zy­cję: „poezja męska” – „poezja kobie­ca”?

Jak wyżej. I wiesz co? Wymie­nię Ci jesz­cze kil­ka podob­nych wytry­chów recen­zenc­kich, świad­czą­cych tyl­ko o bez­rad­no­ści tzw. kry­ty­ki towa­rzy­szą­cej wobec naj­now­szej lite­ra­tu­ry (i w ogó­le sztu­ki) – wymie­nio­ny przez Cie­bie i Asię Orską „kamp”, dalej „poezja men­stru­acyj­na”, „neo­lin­gwizm”, „poezja wyso­ka”, „aka­de­mic­ka”, czy mój ulu­bio­ny ter­min – „poezja obła” (mię­dzy­na­ro­do­wa – to taka łatwo prze­tłu­ma­czal­na na każ­dy język, któ­rej przed­sta­wi­cie­le z łatwo­ścią zysku­ją poklask zagra­nicz­nej Polo­nii), etc. Jak ktoś nie ma ani ser­ca, ani oka, ani szkieł­ka, to są to z pew­no­ścią przy­dat­ne ter­mi­ny, zwłasz­cza gdy chce się pro­wa­dzić żenu­ją­ce dzie­się­cio­mi­nu­to­we pro­gra­my o lite­ra­tu­rze w tele­wi­zjach odda­nych swej misji. Dla mnie czy­tel­ny i wbrew pozo­rom bar­dzo obiek­tyw­ny jest jeden podział – poezja dobra i kiep­ska.

Zasta­na­wia mnie, czy piszą­ca kobie­ta nie musi bar­dziej niż facet wystrze­gać się sen­ty­men­ta­li­zmu, roz­czu­le­nia, mięk­ko­ści. Mam wra­że­nie, że gdy facet jest w wier­szach mięk­ki, to odbior­cy doszu­ku­ją się w tym jakiejś „war­to­ści doda­nej”, pró­bu­ją wyin­ter­pre­to­wać, co ta mięk­kość zna­czy. Nato­miast gdy kobie­ta powa­ża się na sen­ty­ment i mięk­kość, to auto­ma­tycz­nie uwa­ża się to albo za coś bez zna­cze­nia i tłu­ma­czy się to po pro­stu fak­tem, że wiersz napi­sa­ła kobie­ta, „natu­ral­nie zatem skłon­na do mięk­ko­ści”, albo wręcz zapi­su­je się jej to in minus. Ty w Rezy­den­cji sury­ka­tek wie­lo­krot­nie i świa­do­mie popa­dasz w ckli­wość, sen­ty­men­ta­lizm, kamp. Czy to jest ta „sła­bość”, na któ­rą wresz­cie możesz sobie pozwo­lić, bo znu­dzi­ło Ci się bycie w wier­szach sil­ną?

Jeśli (nawią­zu­jąc do poprzed­nich pytań) wystrze­gasz się w wier­szach cze­go­kol­wiek, to Two­je pisa­nie ma szan­se zaist­nieć w prze­strze­ni „kam­pu”, walen­tyn­ko­wych kar­tek, tele­wi­zyj­nych śnia­dań ze sław­ny­mi ludź­mi z nowel tele­wi­zyj­nych wprost czer­pią­cych z życia oświe­co­nych oby­wa­te­li sto­li­cy, etc. Możesz nawet pisać dia­lo­gi do sit­co­mów, zapew­nia­ją­cych dobre samo­po­czu­cie lep­szej czę­ści kra­jo­wej inte­li­gen­cji po stu­diach mar­ke­tin­go­wo-zarzą­dza­ją­cych. Jeśli Cię to nie krę­ci, możesz wziąć sobie do ser­ca dwu­wers z Zadu­ry: „piszę co myślę i co czu­ję / nawet jeże­li się rymu­je”. Ot, cała siła, cała sła­bość. Zmie­nia­ją się miej­sca­mi, zależ­nie od tego, w co się gra.

„Przed trzy­dziest­ką wyda­ła te wier­sze zebra­ne z kil­ku / tomi­ków, w któ­rych w coś wie­rzy­ła i dawa­ła tej wie­rze wyraz na papie­rze”. Teraz, po trzy­dzie­st­ce, wycho­dzi Twój nowy tomik. Fak­tycz­nie, wia­ry w nim nie­wie­le, raczej roz­cza­ro­wa­nie i gorz­kie pod­su­mo­wa­nia, jed­nak mam nadzie­ję, że zda­nie: „zej­ście ze sce­ny zda­je się być pro­ble­mem jedy­nie logi­stycz­nym” – pozo­sta­je w Two­im przy­pad­ku jedy­nie gestem reto­rycz­nym (i gro­zi nie zła­ma­niem pió­ra, a co naj­wy­żej obca­sa)? Więc tra­dy­cyj­nie – co nowe­go w swo­im pisa­niu pla­nu­jesz: wier­sze, pro­zę? Tra­ge­dię, kome­dię, a może romans?

Tra­dy­cyj­nie, jak w życiu: trzy w jed­nym.

Tra­dy­cyj­nie zatem, jak w wywia­dzie: dzię­ku­ję za roz­mo­wę.