Milczenie, powrót, śmierć, dzieciństwo

Grze­gorz Cze­kań­ski: Karol Mali­szew­ski stwier­dził kie­dyś, że Two­ja poezja to „ostra nad­re­ali­stycz­na pla­ma w o’ha­ry­stycz­nej sza­rzyź­nie”. O’ha­ryzm, jak się oka­za­ło, szyb­ko prze­brzmiał, nato­miast repre­zen­tan­ci poety­ki awan­gar­do­wej – w tym wypad­ku o zabar­wie­niu nad­re­al­nym – mają się wca­le nie­źle. W związ­ku z tym czy wciąż odnaj­du­jesz się w roli jed­ne­go z przed­sta­wi­cie­li sur­re­ali­stycz­ne­go kur­su w pol­skiej poezji?

Roman Honet: Nigdy nie zaj­mo­wa­ło mnie oglą­da­nie wła­sne­go pisa­nia przez pry­zmat jego per­cep­cji kry­tycz­nej. Owszem, ter­mi­ny, utwo­rzo­ne przez kry­ty­ków, towa­rzy­szą­cych współ­cze­snej lite­ra­tu­rze, znam dobrze – zapo­zna­wa­łem się z nimi albo na potrze­by współ­re­da­go­wa­ne­go prze­ze mnie pisma, albo po pro­stu na wła­sny uży­tek. Znam je, rozu­miem. Czy się wobec nich odnaj­du­ję, czy nie – nie wiem, nie mnie oce­niać. Wyho­do­wa­łem w życiu kil­ka potrzeb; potrze­by oglą­da­nia z bli­ska poko­le­nio­wych zmar­twień – nie wyho­do­wa­łem. Nie zwy­kłem pytać kry­ty­ków, jak odnaj­du­ją się wobec moich wier­szy – i oby ten stan trwał nadal. Jeże­li poeta na bie­żą­co odno­si komen­ta­rze, for­mu­ło­wa­ne przez bada­czy lite­ra­tu­ry, do wła­sne­go pisa­nia, świad­czy to prze­waż­nie – oprócz bra­ku wia­ry i rozu­mu – o bez­wstyd­nej inten­cjo­nal­no­ści tego pisa­nia. Ewen­tu­al­nie una­ocz­nia, że w pogo­dze­niu się z pod­rzęd­ną rolą sło­wa poety wobec sło­wa kry­ty­ka nie ma nic nad­zwy­czaj­ne­go.

Widzę, że to może tak wyglą­dać, że spo­ty­ka się oby­dwie posta­wy, lecz ja nie tak sobie lite­ra­tu­rę wyobra­żam. Gdy­bym nawet, pomi­ja­jąc spra­wy głu­po­ty czy koniunk­tu­ra­li­zmu, zało­żył, że mnie, na przy­kład, uwie­ra to, co o mnie kry­tyk napi­sał, i gdy­bym w związ­ku z tym do nie­go poszedł i powie­dział: „kry­ty­ku, ogar­niam two­je racje, jed­nak­że mimo to kiep­sko się z nimi czu­ję, zaradź temu” – to by mnie każ­dy kry­tyk na drze­wo wyko­pał. Może zatem nie war­to mie­szać porząd­ku liry­ki, kry­ty­ki i autor­skie­go komen­ta­rza, o ile o to cho­dzi. Żad­ne o’ha­ry­zmy, kla­sy­cy­zmy, bar­ba­ry­zmy. Każ­de­go dnia utrwa­lam się w prze­ko­na­niu, że mowa o moim pisa­niu nie wyma­ga mnie. Tak ją widzę, tak rozu­miem, i tak zosta­wiam. Komen­tarz do wier­sza nie wyma­ga reak­cji auto­ra, dla mnie to nie ule­ga wąt­pli­wo­ści.

Poeci, któ­rzy oma­wia­ją komen­ta­rze do wła­snych wier­szy, to repre­zen­tan­ci rebu­su w dzie­dzi­nie liry­ki, cza­sem przed­sta­wi­cie­le pry­wat­nej, pokur­czo­nej para­nau­ki, cza­sem alche­mi­cy prze­są­dów wła­snych, prze­waż­nie twór­cy pier­do­le­tów bez­sen­sow­nych. Cza­sem zazdrosz­czę repre­zen­tan­tom ostat­niej gru­py, gdyż utrzy­mu­ją bez­sens na napraw­dę wyso­kim pozio­mie. Auto­rzy dogma­tu o Trój­cy Świę­tej to przy tych asach trą­by. Ale mają swo­ją opo­wieść. Osta­tecz­nie lite­ra­tu­ra zawsze spi­sa­na jest pro­sto i zawsze tak samo: czar­no na bia­łym. Lite­ra­tu­ra to mał­pa, a oni bawią się luster­ka­mi. Ale nie zawsze tak bywa. Cza­sem poeta myśli, że dro­czy się z mał­pą, że ją – że tak powiem – zagi­na, tyle że sie­dzi nie po tej stro­nie klat­ki, co trze­ba. I zamiast luster­ka ma bana­na. Cza­sem bywa też tak.

Rozu­miem, że nie iden­ty­fi­ku­jesz się z żad­ną gru­pą ani obec­nym nur­tem poetyc­kim, zwłasz­cza z nad­re­ali­zmem?

Nie odma­wiam słusz­no­ści żad­nym zasze­re­go­wa­niom w lite­ra­tu­rze, rozu­miem też, tak mi się wyda­je, potrze­bę zrze­sza­nia się w sztu­ce i życiu – to ma swo­je pod­sta­wy. Tyle że, sko­ro mówi­my o iden­ty­fi­ko­wa­niu się, odpo­wiem wprost: nigdy nie iden­ty­fi­ko­wa­łem się z żad­ną for­ma­cją lite­rac­ką, żad­ną gru­pą poetyc­ką; nigdy nie odczu­wa­łem pra­gnie­nia, by posia­dać towa­rzy­stwo w pisa­niu. Z pisa­niem w gru­pach jest jak z prze­pły­nię­ciem morza z przy­ja­ciół­mi. Zasad­ni­czo da się to zro­bić, mogą pły­nąć obok, ale jeśli nie pra­cu­jesz wła­sny­mi ręka­mi i noga­mi, pój­dziesz na dno. Sam. A jeśli oni zaczną tonąć na peł­nym morzu, też nie zdo­łasz pomóc. Dla­te­go nie mam złu­dzeń. Zbyt czę­sto dotkli­wie i abso­lut­nie wąt­pię w sens tego, co sam piszę, dla­te­go za dużo by mnie kosz­to­wa­ło, gdy­bym miał obar­czać innych swo­ją nie­wia­rą. Poczu­cie wspól­no­ty z inny­mi, oprócz korzy­ści, któ­re z tego pły­ną, to tak­że wia­ra i poświę­ce­nie, jeśli się nie mylę. Żeby jed­nak nie demo­ni­zo­wać natu­ral­nej skłon­no­ści ludzi do nawią­zy­wa­nia zna­jo­mo­ści, powiem tak: kole­ga-pisarz to jest taki sam kole­ga jak każ­dy inny, musisz tyl­ko bar­dziej uwa­żać, żeby ci nie wyru­chał żony.

Poje­cha­łeś po ban­dzie tak ostro, że zmie­nię temat. Byłeś uczest­ni­kiem „Odsie­czy”, zor­ga­ni­zo­wa­nej w ramach „For­tu Legni­ca ‘99”. Bra­li w niej udział tak zacni auto­rzy jak: Bar­tło­miej Maj­zel, Mar­ta Pod­gór­nik, Krzysz­tof Siw­czyk, Euge­niusz Tka­czy­szyn-Dyc­ki oraz Filip Zawa­da. Wszy­scy ci auto­rzy poza Fili­pem Zawa­dą zwią­za­li się z Biu­rem Lite­rac­kim. Teraz pora na Cie­bie?

Tak. Przy­glą­dam się funk­cjo­no­wa­niu Biu­ra od daw­na i nie mam wąt­pli­wo­ści, że jest tu wyko­ny­wa­na dobra robo­ta. Dobra robo­ta w znacz­nych ilo­ściach i ze świet­nym rezul­ta­tem. Jest dla mnie oczy­wi­ste, że nade­szła pora na opu­bli­ko­wa­nie książ­ki tam, gdzie jej jesz­cze nie wyda­łem: w Biu­rze Lite­rac­kim.

Czy jed­nak jest to ele­ment Two­jej stra­te­gii autor­skiej, dale­ko­sięż­na per­cep­cja na miej­sce dla wła­snej twór­czo­ści w kon­kret­nej przy­sta­ni?

Nie mam żad­nej stra­te­gii autor­skiej, mam kon­kret­ny, wła­sny pomysł na pisa­nie. Zetkną­łem się na przy­kład z gada­niem, że nie lubię, gdy mi zdję­cia robią, i że to jest stra­te­gia autor­ska. A ja po pro­stu nie lubię, i tyle. Żad­na stra­te­gia. Kupa ludzi, gdy­by im zapro­po­no­wać w pre­zen­cie książ­kę, odpo­wie­dzia­ła­by kwe­stią z otrza­ska­ne­go dow­ci­pu: książ­kę już mam. Czy to moż­na nazwać stra­te­gią czy­tel­ni­czą? Jeśli tak, to owszem. Jeśli tak, to na tej samej zasa­dzie: ja mam już zdję­cie, już mi zro­bi­li i wystar­czy. Wra­ca­jąc do tema­tu – publi­ka­cja książ­ki w Biu­rze to nie jest chwi­lo­wy eks­ces. Trak­tu­ję Biu­ro – wydaw­cę mojej nowej książ­ki – z powa­gą, sza­cun­kiem, zaufa­niem i ocze­ku­ję wza­jem­no­ści. O samej publi­ka­cji – choć teraz nie ma sen­su wra­cać do prze­szło­ści – zade­cy­do­wa­ły spra­wy zwy­kłe, czas i nie­cier­pli­wość. Mam w powa­ża­niu tytu­ły Biu­ra Lite­rac­kie­go, ale mam też w powa­ża­niu książ­ki, któ­re uka­zu­ją się nakła­dem wydaw­nic­twa Ryszar­da Kry­nic­kie­go. Roz­ma­wia­łem z nim o moż­li­wo­ści wyda­nia baw się nakła­dem a5. Dużo dobre­go zawdzię­czam tej roz­mo­wie, tyle że ewen­tu­al­ny ter­min dru­ku oka­zał się odle­glej­szy, niż ocze­ki­wa­łem. Nad książ­ką pra­co­wa­łem ponad sześć lat – jeże­li ma sens prze­li­cza­nie liry­ki na lata – stąd uwa­żam, że pora na publi­ka­cję baw się nade­szła teraz, a nie w 2009 roku. Jeśli spra­wił to mój pośpiech, trud­no, widocz­nie nad nim nie panu­ję. Tym­cza­sem Artur Bursz­ta poka­zał szyb­kość, zde­cy­do­wa­nie i dość bli­ski plan – ja to lubię w ludziach. Wte­dy pomy­śla­łem – sta­ło się. I dobrze się sta­ło.

Ogól­na tona­cja Two­jej poezji nigdy nie nale­ża­ła do prze­sad­nie opty­mi­stycz­nych…

Nigdy. Opty­mizm w liry­ce nie opła­ca się. Sta­dio­ny, szpi­ta­le, urzę­dy skar­bo­we, sądy – tam jest miej­sce na opty­mizm, nie w poezji. Poezja, jeśli ma być głu­pa­wa odro­bi­nę, a nie cało­ścio­wo, nie może być opty­mi­stycz­na. Zresz­tą opty­mi­sta nie pisze wier­sza, ale biz­nes plan.

Czy możesz zatem zdra­dzić, w jakiej kon­dy­cji insty­tu­cja tzw. pod­mio­tu lirycz­ne­go będzie funk­cjo­no­wać w tomie baw się i kil­ka innych wier­szy o rze­czach waż­nych?

Pod­miot lirycz­ny to, że tak powiem, niech każ­dy kry­tyk w pięk­nych rękach trzy­ma. A czy­tel­ni­cy zoba­czą wier­sze zapi­sa­ne wobec utra­ty, śmier­ci, wobec tego, co defi­ni­tyw­ne, osta­tecz­ne, nie­roz­strzy­gal­ne. Nic ponad to nie mogę im obie­cać. Nie­któ­rzy może zoba­czą, że się wiję, nie­któ­rzy, że tań­czę, nie­któ­rzy może nie zoba­czą nic. I tak ma być.

Mam wra­że­nie, że nale­żę do tych, któ­rzy zoba­czy­li – tyl­ko nie mam pew­no­ści, czy ujrze­li to, co naj­waż­niej­sze. Jest w tym zbio­rze kil­ka sta­łych moty­wów. Dziec­ko, lecz nie­mal zawsze umar­łe, bądź przy­no­szą­ce lub wiesz­czą­ce śmierć. „Dziec­ko, któ­re niwe­czy”. Rów­nież chłód – pod posta­cią śnie­gu lub lodu, któ­ry posia­da wła­ści­wo­ści para­dok­sal­ne: potra­fi trwa­le opa­rzyć. Ponad wszyst­kim zaś wyczu­wal­na jest obec­ność śmier­ci, mil­czą­cej. Czy ten zestaw moty­wów ma swo­je zako­twi­cze­nie w jakiejś kon­kret­nej tra­dy­cji filo­zo­ficz­nej, ku któ­rej się skła­niasz? Powiem wprost: mnie to pach­nie Cio­ra­nem – odar­tym ze wszel­kich pozo­rów opty­mi­zmu, któ­re zale­d­wie nie­licz­ni potra­fią u nie­go odna­leźć.

Może i to pach­nie Cio­ra­nem, ale – to jest moje. Jeśli poważ­nie trak­to­wać potrze­bę usta­wie­nia liry­ki wobec Cio­ra­na, moż­na to wyko­nać, tak zawsze usta­wia się wier­sze czy obra­zy – wobec tego, co już zapo­zna­ne, co moż­na uza­sad­nić w wywo­dzie kry­tycz­nym, co gwa­ran­tu­je zamie­rzo­ny kształt w myślach i mowie. Tyle że w odwrot­ną stro­nę to prze­ło­że­nie nie dzia­ła: pisa­nie jest czyn­no­ścią tak irra­cjo­nal­ną, gwał­tow­ną i cało­ścio­wą, że na oglą­da­nie się na innych po pro­stu nie ma cza­su. Z filo­zo­fów, jeśli już – to Marks. Zresz­tą, ja tu piszę poezję, robię roc­k’n’rol­la w pust­ce i kost­ni­cach, co mnie obcho­dzi filo­zo­fia. O filo­zo­fii powin­no się roz­ma­wiać nie z poeta­mi, ale z gwiaz­da­mi fil­mu na przy­kład. Już widzę fan­ki i fanów, któ­rym zna­ny aktor mówi, że aby zostać zna­nym akto­rem, trze­ba dużo czy­tać Haber­ma­sa, i oni potem tym Haber­ma­sem katu­ją się maso­wo i sakra­menc­ko.

Nie roz­ta­czam męt­nej ide­olo­gii wokół baw się, nie zamie­rzam wyja­śniać, że zagra­łem z czy­tel­ni­kiem, że nawią­za­łem tu i tam, i opi­sy­wać, jak się to odby­ło. Nie zagra­łem. Nie potrze­bu­ję innej opo­wie­ści niż wier­sze. Wier­sze, któ­re przy­szły do mnie tak poważ­nie i po pro­stu, że nawet gdy­bym chciał z czy­tel­ni­kiem zagrać, nie zdą­żył­bym. Zatem piszę o dzie­ciach i śmier­ci. Obcho­dzi mnie dzie­ciń­stwo, obcho­dzi mnie śmierć. Zwłasz­cza dzie­ciń­stwo jako czas okru­cień­stwa i nie­win­no­ści, zachwy­tu, nie­od­po­wie­dzial­no­ści i tra­wy. Być może z tego powo­du poja­wia­ją się moty­wy, o któ­rych mówi­łeś.

Skup­my się na pod­ty­tu­le: co uwa­żasz za „rze­czy waż­ne”? Mam na uwa­dze zarów­no Cie­bie, jak i samą poezję.

Rze­czy waż­ne to – zapi­sa­łem to w baw się – mil­cze­nie, powrót, śmierć, dzie­ciń­stwo. Tak­że miłość, ból, dzi­kość. To, co od zawsze było w pisa­niu moty­wem węzło­wym. I w życiu, w życiu miliar­dów ludzi i moim. Temu ufam, na to sta­wiam. I nie umiem o tym opo­wia­dać.

Kla­ru­je się tym samym obraz Cie­bie jako poety, trak­tu­ją­ce­go swe two­rzy­wo z wiel­ką powa­gą.

Trak­tu­ję pisa­nie śmier­tel­nie poważ­nie, nawet jeśli cza­sem posa­dy tej powa­gi się chwie­ją. I mam wobec pisa­nia poważ­ny dług. Nie drę­czy mnie koniecz­no­ścią, nie żąda wyja­śnień. Jest, sta­je się i lśni.

Być może to siła suge­stii (za któ­rą mnie pew­nie wyśmie­jesz), ale rze­czy­wi­ście odnaj­du­ję w nowej książ­ce wie­le sur­re­ali­stycz­nych tro­pów. Dałem się znie­wo­lić? Dostrze­gam prze­cież poety­kę snu („otwo­rzy­łem sen nie mój”). Fra­pu­ją mnie nie­po­ko­ją­ce zesta­wie­nia („oddech naj­droż­szy kobiety/ jak trze­po­ta­nie piły spa­li­no­wej w ikrze”), któ­re przy­wo­łu­ją na myśl nad­re­ali­stycz­ną meto­dę upra­wia­nia lite­ra­tu­ry – pięk­nej „jak przy­pad­ko­we spo­tka­nie na sto­le pro­sek­to­ryj­nym maszy­ny do szy­cia i para­so­la”. I ten obse­syj­ny motyw oczu („zawsze otwar­te”), kore­spon­du­ją­cy ze sła­wet­ną brzy­twą Psa anda­lu­zyj­skie­go. Czy nad­re­alizm to wła­ści­wy klucz do inter­pre­to­wa­nia tej poezji?

Myślę, że to moż­li­wy trop. Cenię w liry­ce to, że jest zdol­na mnie orzeź­wić, wyrwać z czy­tel­ni­cze­go stu­po­ru, poko­chać i opier­do­lić. To dobra kobie­ta, liry­ka. Że jest we wła­da­niu, w mocy, aby obra­zić, olśnić, prze­ra­zić. Że daje gruz – do wąt­piów, nie do myśle­nia. Poezja, któ­rą sza­nu­ję, z któ­rą mi jest, w lek­tu­rze i pisa­niu, po dro­dze, musi poda­wać nie­sza­blo­no­wą meta­fo­ry­kę, musi dać żywio­ło­wy, kon­wul­syj­ny obraz. Nie pochy­lam się nad nią, kie­dy jest rebu­sem, grzecz­ną dziew­czyn­ką na kore­pe­ty­cjach albo gada­niem kazno­dziei czy szy­frem inte­lek­tu­al­ne­go spry­cia­rza, albo tępym patrze­niem w brud na wła­snych butach. Moż­na to zro­bić, ale ja się nie pochy­lam.

Jed­nak ja zary­zy­ku­ję i się jesz­cze pochy­lę, bo uwi­dacz­nia się coś ponad­to – „tęsk­no­ta za minio­nym”. Czy wią­że się z tym rola poezji, mają­cej „przy­wra­cać” prze­szłość za pomo­cą „tego, co zosta­ło w pamię­ci”?

Poeta tęsk­nią­cy, hodu­ją­cy żal, upra­wia­ją­cy ból, spo­rzą­dza esen­cję liry­ki. Nie może­my odzy­skać minio­ne­go cza­su, ale może­my zacho­wy­wać się tak, że poczu­je­my się tak jak w minio­nym cza­sie. Oczy­wi­ście w życiu nie ma to żad­ne­go sen­su. Poeta wia­ry­god­ny, według mnie, utrwa­la w sobie zadrę, dba o roz­po­ło­wie­nie, nie szu­ka wyj­ścia. Wle­cze ze sobą ból, tęsk­no­tę, żal, pasję. Wszyst­ko, co ma zna­cze­nie i wagę. Poeta zawsze ma dotkli­wy bagaż, dźwi­ga ze sobą par­szy­wie nie­po­ręcz­ne koło albo pal. Gdy zapier­da­la z obłą wali­zecz­ką, to mu nie wie­rzę i w związ­ku z tym nie inte­re­su­je mnie, jakie nic ma w środ­ku.

Nale­ży pod­kre­ślić, że jest to pamięć per­wer­syj­na, świa­do­mie wywo­łu­ją­ca „tor­sje”. Bo nawet jeże­li uzy­ska­my kon­takt z prze­szło­ścią, z dzie­ciń­stwem – szyb­ko napo­tka­my „umar­łych – dzie­ci, któ­re jedzą śpiew”. Innej moż­li­wo­ści nie ma?

Wyglą­da na to, że w powro­cie do dzie­ciń­stwa zawsze skry­wa się prze­czu­cie nie­na­sy­ce­nia i nie­moż­no­ści. Zawsze przy­cho­dzi ten moment, w któ­rym czas minio­ny, któ­ry zdo­ła­li­śmy zacho­wać w swo­jej pamię­ci, myślach i w ten jedy­ny, nie­udol­ny spo­sób ochro­nić go przed tym, co zewnętrz­ne, trze­ba pod­dać kon­fron­ta­cji z rze­czy­wi­sto­ścią. Oka­że się wów­czas, że nie­gdyś zamy­ka­li­śmy w sobie rze­czy pięk­ne, war­to­ścio­we, by teraz uwal­niać odpa­dy, feka­lia, sło­wem: to, co jest skon­den­so­wa­nym tru­dem po złu­dze­niach. Po złu­dze­niach, że – na ten przy­kład – nasz wła­sny obraz dzie­ciń­stwa, któ­ry chcie­li­śmy zacho­wać, w ogó­le był rze­czy­wi­sty.

Czy może­my jed­nak, pod­su­mo­wu­jąc baw się, stwier­dzić jedy­nie, że sto­isz w opo­zy­cji wobec idyl­licz­ne­go ste­reo­ty­pu dzie­ciń­stwa? Czy to wyczer­pu­je for­mu­łę?

Od tak pospo­li­tych ste­reo­ty­pów jak dzie­ciń­stwo idyl­licz­ne sta­ram się uciec. Czas świa­tła i czas mro­ku zawsze jest splą­ta­ny, dzie­ciń­stwo nie jest tu żad­nym wyjąt­kiem.

Przy­znam, że kore­spon­du­je z tym sza­ta gra­ficz­na baw się. Czym kie­ro­wa­łeś się, decy­du­jąc o obec­no­ści foto­gra­fii Mag­dy Galas w tomie?

Lek­kość i demo­nicz­ność foto­gra­fii Mag­dy Galas była dla mnie osza­ła­mia­ją­ca. Jej zdję­cia w jakiś natu­ral­ny, spo­koj­ny spo­sób pasu­ją do tych wier­szy, tak mi się wyda­je.

Mnie rów­nież. Zmień­my temat. Jesteś koja­rzo­ny z tzw. nur­tem ośmie­lo­nej wyobraź­ni. Spo­ty­ka­łem się tak­że z kate­go­rią nowe­go egzy­sten­cja­li­zmu, do któ­rej nie­jed­no­krot­nie zali­cza­no Two­ją twór­czość. Wyda­je mi się jed­nak, że nada­wa­nie kolej­nych epi­te­tów nie­wie­le może tu pomóc. Prze­ciw­nie, opra­co­wy­wa­nie nowych kate­go­rii histo­rycz­no­li­te­rac­kich w kon­tek­ście Two­jej poezji może mieć nega­tyw­ny poten­cjał: zawę­ża moż­li­wość inter­pre­ta­cji, przy­no­si garść kry­tycz­no­li­te­rac­kich ogól­ni­ków, ujmu­je tej „nad­re­ali­stycz­nej pla­mie” ostro­ści. Tom baw się dowo­dzi jed­nak, że cza­sem kry­ty­ka lite­rac­ka może oka­zać się przy­dat­na. Bo i wyobraź­nia auto­ra chy­ba nigdy nie była ośmie­lo­na tak bar­dzo, jak obec­nie…

Miło sły­szeć. Sfor­mu­ło­wa­ny przez Maria­na Sta­lę osiem lub nawet dzie­więć lat temu „nurt ośmie­lo­nej wyobraź­ni” obec­nie poku­tu­je jako licz­man, ponie­waż nikt dosta­tecz­nie nie pochy­lił się, by dociec, co to okre­śle­nie mia­ło­by wła­ści­wie ozna­czać. Jak mówi­łem, nie przy­kła­dam zbyt­niej uwa­gi do kry­tycz­no­li­te­rac­kich kate­go­rii, w któ­rych bywam umiesz­cza­ny i niech to nie świad­czy o igno­ran­cji, ale o spo­ko­ju. Po pro­stu nie widzę sen­su w kal­ku­lo­wa­niu, nie rosz­czę sobie żad­ne­go wpły­wu na robo­tę bada­czy lite­ra­tu­ry – nie pro­jek­tu­ję i nie obmie­rzam kry­tycz­no­li­te­rac­kich ram, w któ­rych chciał­bym funk­cjo­no­wać. To nie moje.

Dałeś się poznać jako anto­lo­gi­sta pol­skiej poezji naj­now­szej. Anto­lo­gia nowej poezji pol­skiej 1990–2000 docze­ka­ła się kil­ku wydań. Czy za dwa lata będzie­my mogli spo­dzie­wać się kon­ty­nu­acji tej idei, np. w for­mie kom­pen­dium rodzi­mej twór­czo­ści poetyc­kiej, obej­mu­ją­cej lata 2000–2010? Czy współ­cze­sna liry­ka jest na tyle dro­go­cen­na, by dowar­to­ścio­wy­wać ją wydaw­ni­czy­mi przed­się­wzię­cia­mi?

Jest cen­na, pięk­na, war­ta lek­tu­ry i mnó­stwa nowych anto­lo­gii. Czer­pał­bym wiel­ką radość z moż­li­wo­ści umiesz­cze­nia w takiej anto­lo­gii kil­ku­dzie­się­ciu nowych auto­rek i auto­rów, któ­rzy uzu­peł­ni­li­by nasze poprzed­nie przed­się­wzię­cie. Nie widzę żad­nych prze­szkód.

Swo­ją dro­gą, co sądzisz o tezie Igo­ra Stok­fi­szew­skie­go, według któ­rej „wier­sze Hone­ta poka­zu­ją dwie ułom­no­ści pro­jek­tu libe­ral­ne­go: jego pre­ten­sje uni­wer­sa­li­stycz­ne oraz pozór plu­ra­li­zmu”? Czy to się godzi? Czy zestaw ide­olo­gicz­nych narzę­dzi jest w sta­nie roze­brać na czyn­ni­ki pierw­sze jaką­kol­wiek poezję?

Na wszyst­ko moż­na patrzeć przez pry­zmat ide­olo­gii, lecz przy spo­sob­no­ści war­to pamię­tać, że celem każ­dej ide­olo­gii poli­tycz­nej nie jest lite­ra­tu­ra, ale wła­dza. Zawsze. A mnie wła­dza nie inte­re­su­je. Szcze­rze mówiąc, nie wiem nawet, co to jest pro­jekt libe­ral­ny i wolał­bym w tej nie­wie­dzy pozo­stać. Czy liry­ka przy­nie­sie odpo­wiedź na roz­strzy­gnię­cie pro­ble­mu pierw­szeń­stwa w kwe­stii wyż­szo­ści pro­jek­tu libe­ral­ne­go nad pro­jek­tem osie­dle­nia, na przy­kład, poli­ty­ków pol­skich w Afga­ni­sta­nie – tego też nie wiem.

Dzię­ku­ję Ci za roz­mo­wę.